Morgunblaðið - 10.10.2015, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Bók SvetlönuAlexievich,Sinkdreng-
irnir, fjallar um
hremmingar sov-
éskra hermanna í
Afganistan og vísar titillinn í lík-
kisturnar undir hina föllnu.
Bókin hefst á frásögn móður.
Sonur hennar kom aftur heim frá
Afganistan og framdi morð. Til
þess notaði hann kjötexi úr eld-
húsinu. Móðirin heldur að sama
dag hafi hún notað exina þegar
hún eldaði fyrir hann kótilettur.
Hún lýsir því að hún hafi ekki
þekkt drenginn sinn þegar hann
sneri aftur. Og nú hefur hann
verið dæmdur í fimmtán ára
fangelsi. Sonur sinn sé hins veg-
ar enginn afbrotamaður, hann sé
veikur: „En sonur minn var
morðingi … Vegna þess að hér
gerði hann það sama og þeir
gerðu þar. Fyrir það fengu þeir
medalíur og orður … Af hverju
var hann einn dæmdur? Ekki
þeir, sem sendu hann þangað?
Þeir kenndu honum að drepa! Ég
kenndi honum það ekki …“
Alexievich fékk Nóbels-
verðlaunin í bókmenntum í ár.
Hún er frá Hvíta-Rússlandi, en
hún fæddist í Sovétríkjunum og
verk hennar fjalla um tilveruna
þar og það sem fór úrskeiðis þeg-
ar og eftir að Sovétríkin liðuðust
í sundur.
Alexievich skrifar ekki skáld-
skap. Hún er blaðamaður. En
hún notar stundum verkfæri
skáldskaparins. Fyrir bækur sín-
ar hefur hún tekið mörg þúsund
viðtöl. Viðtöl hennar eru ekki við
ráðamenn, þá sem taka ákvarð-
anirnar. Hún talar við fólkið, sem
býr við afleiðing-
arnar af ákvörð-
unum þeirra. Lest-
urinn getur verið
óþægilegur, eins og
horft sé inn í kviku.
Ritari sænsku akademíunnar
sagði þegar tilkynnt var að Alexi-
evich fengi verðlaunin að hún
hefði „í raun skapað nýtt bók-
menntaform og það er vissulega
afrek“.
Alexievich segir að hefði hún
verið uppi á nítjándu öld hefði
hún ugglaust orðið skáld, en list-
in hafi ekki getu til að lýsa sam-
tímanum og þess vegna noti hún
aðferðir blaðamennskunnar.
Hún byrjaði að skrifa í blöð,
hefur skrifað bækur um Afgan-
istan og kjarnorkuslysið í
Tsjernóbíl. Nýjasta verk hennar
byggist á vitnisburði Rússa um
hrun Sovétríkjanna og tekur yfir
rúma tvo áratugi, frá 1990 til
2012.
Alexievich hefur orðið fyrir að-
kasti stjórnvalda fyrir skrif sín,
en hefur haldið ótrauð áfram.
Stjórnvöld í Hvíta-Rússlandi
tóku því fálega að hún hefði feng-
ið verðlaunin. Á blaðamanna-
fundi eftir að tilkynnt hafði verið
að hún fengi verðlaunin kallaði
hún aðgerðir Rússa í Úkraínu
hernám. Viðbrögðin komu strax:
„Svetlana hefur greinilega ekki
nægar upplýsingar til að geta
veitt skýrt mat á því, sem er að
gerast í Úkraínu,“ sagði Dmítrí
S. Peskov, talsmaður Vladimírs
Pútíns Rússlandsforseta.
Alexievich hefur tekið sér það
hlutverk að skrá upplýsingar,
sem ráðamenn vilja helst ekki
heyra. Þeim væri hollt að hlusta.
Svetlana Alexievich
skrásetur raddir
Austur-Evrópu}
Hvít-Rússi fær Nóbel
Knattspyrnanhefur beðið
varanlegan hnekki.
Siðanefnd al-
þjóðaknattspyrnu-
sambandsins FIFA
hefur ákveðið að setja forseta og
varaforseta sambandsins, þá
Sepp Blatter og Michel Platini, í
90 daga bann frá knatt-
spyrnuhreyfingunni, auk þess
sem framkvæmdastjórinn Je-
rome Valcke hlaut sömu örlög.
Lengd bannsins þýðir það, að
Blatter er í raun haldið frá störf-
um nánast fram að því að kosið
verður um eftirmann hans í
febrúar.
Það segir sitt um hina sorg-
legu stöðu þessarar vinsælustu
liðsíþróttar í heimi, að nið-
urstaða siðanefndarinnar kemur
engum á óvart. Það er helst að
meint aðkoma Platinis að spill-
ingarmálunum hafi fengið menn
til að lyfta brúnum, en Frakkinn
knái hafði verið duglegur við að
auglýsa sig sem „hreinni“ val-
kost við stjórnvöl knatt-
spyrnuhreyfingarinnar en Blat-
ter.
Thomas Bach,
forseti alþjóða-
ólympíunefndar-
innar, talaði líklega
fyrir hönd flestra í
gær þegar hann
sagði að nú væri komið nóg og
FIFA þyrfti að grípa þegar í
stað til aðgerða til þess að rétta
kúrsinn. Eini gallinn er hins
vegar sá, að skaðinn er í raun
þegar skeður. Í stað þess að
vera sameiningartákn knatt-
spyrnunnar er FIFA orðið að
samnefnara fyrir fjármálamis-
ferli og mútuþægni.
Það orðspor er ekki síst til-
komið vegna heimsmeistara-
keppninnar sem enn stendur til
að halda í Katar árið 2020, jafn-
vel þó að ýmislegt bendi til þess
að þar hafi brögð verið í tafli, en
yfirstjórn FIFA hefur ekki vilj-
að ljá máls á því að færa keppn-
ina annað. Þau viðbrögð sýna
betur en margt annað, að jafnvel
þó að breytt yrði um kúrs þegar
í stað mun taka langan tíma að
afmá að fullu þann svarta blett
sem fallið hefur á sambandið í
stjórnartíð Blatters.
Knattspyrnan hefur
beðið varanlegan
hnekki}
„Nú er komið nóg“
Þ
egar ég ræddi við baráttukonuna
Betty Dodson á dögunum var
kynfrelsi kvenna efst á dagskrá,
enda hefur ævistarf Dodson öðr-
um þræði snúið að því að kenna
konum að uppgötva leyndardóma líkamans
og njóta þeirra. Í áratugi hefur hún haldið
vinnustofur fyrir hópa og einstaklinga þar
sem píkan er í aðalhlutverki, en Dodson þótti
miður að boða þau tíðindi að á þeim mörgu
árum sem liðin eru frá því að hún hélt fyrstu
sýninguna þar sem hún sýndi myndir af kyn-
færum kvenna hefði lítið þokast í baráttunni
fyrir auknu kynfrelsi.
Það virðist sama hvort um er að ræða
Bandaríkin eða Norðurlöndin; kynfæri og
kynferðisleg ánægja og fullnægja kvenna
liggja enn í þagnargildi. Ferðafélagi Dodson, sem
hlýddi á hluta samtals okkar, benti á þá einkennilegu
staðreynd að fólk ræddi vart um kynfæri kvenna nema í
tengslum við eitthvað slæmt; búið væri að „sjúkdóm-
svæða“ þau. Sjálf sagði Dodson að svo virtist sem mað-
urinn ætti ekki í vandræðum með ofbeldi og stríð, en
annað gilti um líkamlegar nautnir. Þær væru tabú.
Samtalið við Dodson var forvitnilegt fyrir margar
sakir, enda lætur hún allt vaða. Mér láðist að spyrja
hana álits á #freethenipple-hreyfingunni en við rædd-
um ástæður þess að kynfrelsi kvenna væri enn jafn tak-
markað og raun ber vitni og Dodson varð tíðrætt um
áhrif trúarbragða, sem hún fór ófögrum orðum um. Í
heimalandi hennar, Bandaríkjunum, predika
afturhaldsmenn skírlífi og fordæma fóstur-
eyðingar en Dodson sagði að fáfræði um
kynlíf mætti ekki síst rekja til skorts á kyn-
fræðslu í skólum, sem takmarkaðist víðast
hvar við „blómin og býflugurnar“. Typpi í
leggöng og síðan ekki söguna meir.
Dodson sagði foreldra veigra sér við að
eiga samtöl um kynlíf við börnin sín og að
börnum væri snemma kennt að sjálfsfróun
væri skammarleg. Hún kom aftur inn á kyn-
fræðsluna þegar ég forvitnaðist um afstöðu
hennar til kláms, en hún sagðist mótfallin
því að banna klámið og benti á að fólk gæti
sjálfu sér um kennt að það hefði komið í
staðinn fyrir kynfræðslu í skólum. Sú þróun
hefði komið niður á drengjum ekki síður en
stúlkum og bjagað viðhorf þeirra og væntingar gagn-
vart kynlífi.
En af hverju skiptir þetta máli? Jú, kynfrelsi og kyn-
heilbrigði hafa bein áhrif á lífsgæði, en í þessu sam-
hengi er vert að benda á enn einn áhugaverðan punkt
sem Dodson kom inn á; tengsl jafnréttis og kynfrelsis.
Þegar ég spurði Dodson hvað þyrfti að breytast var
fyrsta svarið: sömu laun fyrir sömu vinnu. Hún heldur
því fram að á meðan konur hafa ekki jafna möguleika á
við karla til að afla tekna verði þær háðar þeim. Einnig
í svefnherberginu. Jafnrétti sé þannig forsenda þess að
konur leyfi sér að „fljúga sóló“ og njóta sín til fullnustu
á eigin forsendum. holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Unaðslegt tabú
Pistill
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Störfum á vegum ríkisins áVesturlandi hefur fækkaðum 23 frá árinu 2013 eðasem svarar til 2,7%. Á sama
tíma hefur íbúum landshlutans fjölg-
að um 1,2%. Vífill Karlsson, hagfræð-
ingur hjá Samtökum sveitarfélaga á
Vesturlandi, telur að slagsíða sé á
ríkisfjárjöfnuði Vesturlands og virð-
ist hún geta numið allt að 30%.
Vífill hefur tekið saman skýrslu
um þróun starfa á vegum ríkisins á
Vesturlandi á milli áranna 2013 og
2015. Störfin voru 818 sl. vetur og
hafði fækkað um 23 á tveimur árum.
Svarar fækkunin til tveggja starfa á
hverja 1.000 íbúa. Kemst Vífill að
þeirri niðurstöðu að störfin á Vest-
urlandi séu færri á hvern íbúa en
störf á vegum ríkisins á höfuðborg-
arsvæðinu.
Skorið niður í skólum
Það vekur athygli að störfum
fækkaði mest á vegum mennta- og
menningarmálaráðuneytisins. Vífill
segir að það megi aðallega rekja til
þriggja framhaldsskóla og Landbún-
aðarháskóla Íslands á Hvanneyri.
Hann segir að nemendum hafi fækk-
að eitthvað en þó hlutfallslega minna
en nemur fækkun starfa. Skólarnir
hafa þurft að hagræða í rekstri. Laun
eru stærsti kostnaðarliðurinn í
rekstri þeirra og því hafa verið slegn-
ar af námsleiðir og námskeiðum
fækkað.
Störfum á vegum menntamála-
ráðuneytisins hefur fækkað um 46
sem svarar til 21% fækkunar.
Það kemur ekki á óvart að fækk-
un starfa í skólum bitnar mest á
Borgarbyggð. Þar eru tveir háskólar
og einn framhaldsskóli.
Inn í þetta spilar einnig að tveir
þriðju hlutar starfsmanna Landbún-
aðarháskóla Íslands á Hvanneyri búa
utan Vesturlands.
Mest fækkun í Borgarbyggð
Á móti fækkun starfa mennta-
málaráðuneytis kemur fjölgun starfa
á vegum velferðarráðuneytisins.
Þeim fjölgaði um 29 á Vesturlandi
eða um 7%. Kemur það aðallega til
vegna fjölgunar rýma á hjúkrunar-
heimilum á landsvæðinu. Raunar
reka ríki og sveitarfélögin þessi
heimili saman en rekstrarkostnaður-
inn kemur úr sameiginlegum sjóðum
landsmanna. Fækkun opinberra
starfa kemur misjafnlega við einstök
sveitarfélög.
Þeim fækkaði mest í Borgar-
byggð, um 14,4%, af ástæðum sem
áður eru raktar. Þeim fækkaði um
6,6% í Stykkishólmi og 5,5% í Grund-
arfirði. Aftur á móti fjölgaði störfum
á vegum ríkisins um 2,6% á Akranesi
á þessu tveggja ára tímabili og um
1,6% í Dalabyggð. Örlítil fjölgun varð
einnig í Snæfellsbæ.
Eftirsótt störf
„Það eru alltaf áhyggjur af því
að landshlutarnir fái ekki nægilega
mikið af opinberum störfum út á
land,“ segir Vífill um ástæður þess að
þessum upplýsingum er haldið til
haga. Í inngangi að skýrslunni segir
hann umræðuna skiljanlega í ljósi
þess að töluvert fjármagn renni út af
svæðunum í opinbera sjóði en minna
sé vitað um hvað skilar sér aftur
til baka í staðbundinni opin-
berri þjónustu. „Þess utan
eru mörg opinber störf mjög
eftirsótt vegna þess að þau
eru sérhæfð og geta veitt
meiri stöðugleika heldur en
störf í róstusömum atvinnu-
greinum eins og sjávar-
útvegi og öðrum útflutn-
ingsgreinum, sem oftast
eru burðarásinn í at-
vinnulífi utan höfuð-
borgarsvæðisins.“
Opinberum störfum
fækkar í Borgarbyggð
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Borgarnes Borgarbyggð hefur orðið verst úti í sparnaði ríkisins vegna þess
hversu mikið vægi háskólar og framhaldsskóli hafa í atvinnulífinu.
Athugun sem Kamilla Rún
Gísladóttir hefur gert í BA-
ritgerð í hagfræði bendir til
að ríkisfjárjöfnuður Vestur-
lands sé neikvæður. Vífill
túlkar niðurstöður hennar
þannig að ríkissjóður ráðstafi
á Vesturlandi 70% af því fjár-
magni sem hann innheimtir
þar. Slagsíðan sé því 30%.
Þetta þýðir að íbúar Vestur-
lands þurfa að sækja mikla
þjónustu á höfuðborgar-
svæðið og meiri en íbúar
Norður- og Austurlands. Það
grefur að hans sögn undan
hagkerfi landshlutans. „Ef
vilji er til að slá á hag-
sveiflur einstakra lands-
hluta skyldi maður ætla að
heldur væri látið halla á
þau svæði sem eru í
mestum vexti en
þau sem eiga
mest undir
högg að sækja,“
segir Vífill.
Grafið undan
hagkerfinu
ÓJÖFNUÐUR RÍKISFJÁR
Vífill
Karlsson