Morgunblaðið - 23.12.2015, Page 46

46 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 2015
Laugavegi 7, 101 Reykjavík - Sími 551-3033
Flott
ir í fötum
Frábært úrval af
stuttum frökkum
og yfirhöfnum
Jóladúettinn Croon & Swoon, þeir
Daníel Hjálmtýsson og Benjamín
Náttmörður Árnason, flytur jólalög
af gamla skólanum í versluninni
Lucky Records við Rauðarárstíg í
dag kl. 17 og fram á kvöld. Þaðan
fara þeir á Gaukinn og halda loka-
tónleika sína kl. 20 í bland við jóla-
uppistand og almenna jólagleði.
Croon & Swoon
tónleikatvenna
Krúnerar Dúettinn Croon & Swoon.
um samskiptum við bæði móður og
föður. Hann treystir ekki einu sinni
eigin eyrum því bæði Magnús og
lesandinn velkjast í vafa um getu
móðurinnar sem píanista og er
virkilega vel unnið með þann anga
sögunnar. Þá má nefna Malenu, suð-
urameríska unnustu Magnúsar sem
er ómótstæðileg, heillandi, fögur og
sem slík frekar ótrúverðug, en eftir
dulítinn lestur virðist það með ráð-
um gert. Lesandinn er mataður á
hinni fögru mynd sem jafnóðum fer
að óskýrast, hún er tálsýn. Rétt eins
og listaverkið sem vinur Malenu
gerir í minningu hennar – dansfótur
úr ís sem bráðnar og breytist í
gagnsæjan vatnspoll, þá leysist
stúlkan upp fyrir augum lesandans
og hverfur.
Blekkingar í samskiptum leika
líka stórt hlutverk hér – Malena
leynir Magnús sjúkdómi sínum – og
hann sér engin viðvörunarmerki –
eða ef hann sér þau kýs hann að líta
fram hjá þeim. Það sama á við um
blekkingar fjölskyldumeðlima – en
hvar endar blekkingarleikur þeirra
og hvar byrjar blinda Magnúsar?
Eina manneskjan sem hann leggur
sig virkilega fram að „lesa“ er sjúk-
lingurinn – en jafnvel þar lætur höf-
undur glitta í annan, óþægilegan
sannleika á bak við orð sögumanns-
ins. Lesandinn er því sífellt settur í
stöðu þess sem ekki veit hverju eða
hverjum ber að treysta.
Titill bókarinnar getur bæði vísað
til þess að eftir ansi mörg mögur ár í
tónlistarheiminum hefur móðir
Magnúsar nú hljóðritað helstu
meistarastykki tónlistarsögunnar –
en einnig til vinnu hans – þar sem
einstaklingar sem hafa verið afskrif-
aðir af öllum, taldir heiladauðir,
geta komist aftur í samtal við um-
heiminn. En hvað vill sjúklingur
segja sem liggur lifandi dauður, að-
eins í tengslum við leiðslur og snúr-
ur – hvað liggur honum á hjarta? Til
hvers er endurkoman?
ar spurningar varðandi hans eigin
sambönd – við lifendur jafnt sem
dauða.
Lesandinn fær söguna, fyrstu
persónu frásögn Magnúsar, í litlum
minningabrotum sem leita á hann
við störfin. Hann rifjar ekki upp lífs-
hlaup sitt í krónólígískri röð atburða
heldur spretta ófullkomin brot fram
tvist og bast. Þessi frásagnarleið
skapar töluverða spennu, án þess þó
að smám saman afhjúpist einhver
einn skelfilegur atburður sem mark-
að hafi manninn. Fremur tekst höf-
undi að vekja hjá lesandanum löng-
un til að skilja manninn, sjá
heildarmyndina. Minningabrotin
eru eins og áður sagði óregluleg og
gefa sjaldan skýra mynd af neinu –
þannig virka þau bæði raunsæislega
framsett og trúverðug. En smám
saman fer að læðast að lesanda sá
grunur að sögumaður, Magnús, sé
ekki eins áreiðanlegur og virtist við
fyrstu sýn. Þetta helgast ekki síst af
því að Magnús sjálfur fer að efast
um eigin minningar, efast um eigin
dómgreind. Fyrir hvert nýtt púsl er
eins og annað falli frá og lesandinn
veit ekki í hvorn fótinn hann á að
stíga.
Frásagnaraðferðin veldur því að
ekki aðeins Magnús sjálfur heldur
allar aðrar persónur bókarinnar
skreppa undan skilgreiningum, um
leið og lesandinn heldur að hann
hafi náð taki á þeim renna þær úr
greipum hans. Hér ber hæst for-
eldra hans; móðirin er konsertpían-
isti sem aldrei hefur náð að skapa
sér nafn og faðirinn ber takmarka-
lausa virðingu fyrir tónlistargáfu
móðurinnar. Minningar um æskuna
eru óþægilegar, óhugnanlegar en
líka ófullkomnar og á Magnús leita
efasemdir um eigið sakleysi í slæm-
Þetta hefur verið afkasta-mikið ár hjá Ólafi JóhanniÓlafssyni, fyrr á árinukom út hans fyrsta ljóða-
bók, Almanakið og nú fyrir jólin
skáldsagan Endurkoman. Í nýlegu
viðtali í Kiljunni
segir Ólafur það
þó frekar vera til-
viljun en afköst
sem ráði því –
ljóðabókin hafi
verið um áratug í
vinnslu og skrifin
við Endurkom-
una hófust um
leið og hann lauk
við síðustu skáldsögu sína, Málverk-
ið, fyrir um fjórum árum. Í öllu falli
er óhætt að fullyrða að ekki er neinn
hraðaafgreiðslubragur á Endur-
komunni sem má teljast ein besta
skáldsaga Ólafs í áraraðir.
Hér segir frá Magnúsi Colin, hálf-
íslenskum lækni sem starfar við
sjúkrahús rétt fyrir utan New York.
Hann rannsakar nýja tækni til að ná
sambandi við sjúklinga sem eru í
dái, sumir þeirra eru heiladauðir en
aðrir reynast vera með fullri meðvit-
und, fangar í eigin líkama. Við upp-
haf bókar fær Magnús til rannsókn-
ar óþekkta konu sem fannst eftir
bílslys og meðan hann reynir að ná
sambandi við hana leita á hann ýms-
Höfundurinn Rýnir segir Endurkomu Ólafs Jóhanns Ólafssonar mega teljast eina bestu skáldsögu hans í áraraðir.
Óræðar endurkomur
Skáldsaga
Endurkoman bbbbn
Eftir Ólaf Jóhann Ólafsson.
Veröld, 2015. Innbundin 389 bls.
MARÍANNA CLARA
LÚTHERSDÓTTIR
BÆKUR
staklega til þýð-
endanna og verða
þýðingarnar mik-
ilvægur hluti af
sköpun þeirra
sjálfra. Gömul og
góð hefð er fyrir
útgáfu ljóðasafna
sem þessa og á
síðustu árum hafa
til að mynda Gyrðir Elíasson og Jón
Kalman Stefánsson sent frá sér
áhrifarík söfn ljóðaþýðinga, rétt
eins og Aðalsteinn Ásberg gerir nú.
Nýsnævi er í mjúkri kápu og frekar
litlu broti, sem er vel, því þetta er
bók til að stinga í vasann og taka
með sér í strætó, á tónleika eða á
kaffihús; þessi lesandi hefur gripið
niður í Nýsnævi á mörgum stöðum
á síðustu vikum og það hefur varla
brugðist að áhugaverðir heimar
opnast.
Skáldin sem eiga ljóðin í safninu
eru skemmtilega ólík og eiga í raun
Ove Røsbak, er dregin upp mynd af
vetrarferð, persónulegri en þó
kunnuglegri upplifun í nýföllnum
snjó, mynd sem á afskaplega vel við
þessa dagana þegar spáð er hvítum
jólum; jólum þegar einhverjir hugsa
eflaust um gönguskíði eða hyggjast
ganga út í einn daginn sem er tek-
inn að lengja, frjáls í snjó þar sem
er „þessi daufa lykt af engu“.
Í Nýsnævi eru hátt í 120 ljóð eftir
fimmtán skáld sem flest eru á milli
fertugs og sextugs. Fjögur skáld-
anna eru norsk, auk Røsbak eru það
Håvard Rem, Jon Fosse (allir þrír
fæddir 1959) og Edvard Hoem (f.
1949), fulltrúar Eista eru feðginin
Andres Ehin (1940-2011) og Kristi-
ina Ehin (f. 1977), Amanda Aizp-
uriete (f. 1956) er frá Lettlandi, No-
vica Novakovic (f. 1965) frá
Slóveníu, Maciej Wozniak (f. 1969)
frá Póllandi, Simone Inguanez (f.
1971) frá Möltu, Geogi Gospodinov
(f. 1968) frá Búlgaríu, Erika Drun-
kytè (f. 1971) frá Litháen, Adil Er-
dem (f. 1964) er Tyrki, Riina Ka-
tajavuori (f. 1968) er frá Finnlandi
og loks er Gerry Cambridge (f.
1959) frá Skotlandi.
Hinn reyndi ljóðaþýðandi Að-
alsteinn Ásberg Sigurðsson hefur
valið ljóðin og þýtt og ritar auk þess
texta um öll skáldin í bókarlok.
Hann segir sum ljóðin hafa legið í
fórum sínum um langa hríð á meðan
önnur rötuðu til hans á allra síðustu
misserum. Flestum skáldanna hefur
Aðalsteinn kynnst persónulega og
segir að þau ljóðanna sem ekki séu
þýdd úr frummálinu hafi hann þýtt í
gegnum þriðja tungumál, oftast
nær ensku, en hann hafi haft tæki-
færi til að bera orðalag og fleiri at-
riði undir skáldin.
Ljóðaþýðingar eru gríðarlega
mikilvægur þáttur íslenskra bók-
mennta, þáttur sem ekki má van-
meta. Með ljóðunum berst okkur
andblær annarra heima, vel mótað-
ar og frumlegar hugsanir skálda
sem í flestum tilvikum höfða sér-
Ekki það hvíta í brekkunni.
Ekki brunagaddurinn við fótabúnaðinn.
Heldur lyktin:
þessi daufa lykt af engu,
allt er liðið hjá,
ég er frjáls, ég get gert það sem ég vil.
(104)
Í titilljóði þessa safns ljóðaþýð-
inga, Nýsnævi eftir norska skáldið
fátt sameiginlegt annað en að vera
fönguð í net sama þýðandans, sem
íslenskar hugsanir þeirra og mynd-
ir á fágaðan og hófstilltan hátt; hóf-
stilltan án þess að missa þó húmor
eða djúpar tilfinningar úr ljóðun-
um.
Í ljóðinu „Píanókonsertinn“ virð-
ist ljóðmælandi Novakovic treysta
sér til að gera nánast hvað sem er
nema „að fanga þig og fingur þína
leika Rachmaninov í ljóði“; Cam-
bridge hugsar um snjóinn eins Røs-
bak, kallar hann flæking sem var
„fyrrum hugumstór, / sannur lista-
maður eitt sinn, / undrabarn sem
ekkert varð úr, en byrjaði vel“; og
nýr handhafi bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs, Jon Fosse,
kveðst gjarnan taka sér stöðu með
því óskiljanlega. Þýðandinn kemur
myndum hans og hugsunum þó fal-
lega til skila, rétt eins og hinum
ljóðunum í þessu góða, fjölbreyt-
ilega og forvitnilega ljóðasafni.
Morgunblaðið/Sverrir
Þýðandinn Aðalsteinn Ásberg íslenskar hugsanir skáldanna og myndir á
fágaðan og hófstilltan hátt, segir rýnir, og lofar metnaðarfullt ljóðasafnið.
Ég get gert það sem ég vil
Ljóð
Nýsnævi – ljóðaþýðingar bbbbn
Aðalsteinn Ásberg Sigurðsson þýddi.
Dimma, 2015. Kilja 219 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR