Morgunblaðið - 19.01.2016, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. JANÚAR 2016
Lítil og stór Listaverkið þúfan fellur vel að landslaginu úti á Granda og speglaðist hún tignarlega í sjónum í björtu og fallegu vetrarveðri í gær en Esjan gnæfði þó yfir í vetrarbúningi.
Árni Sæberg
Túlkaþjónusta Samskipta-
miðstöðvar heyrnarlausra og
heyrnarskertra hefur öðru
hverju verið í fréttum undan-
farið. Oft undir fyrirsögn á borð
við Túlkasjóður tómur og um-
fjöllun um það svið túlkaþjón-
ustu sem er endurgjaldslaus
túlkaþjónusta í daglegu lífi.
Miðlað hefur verið gagnrýni á
þennan þátt og mætti jafnvel
ráða að þetta væri eina verkefni
Samskiptamiðstöðvar. Svo er
ekki. Stöðin vinnur að mörgum öðrum verk-
efnum svo sem rannsóknum á íslensku tákn-
máli, kennslu íslensks táknmáls, námsefn-
isgerð og ráðgjafarþjónustu. Þessi verkefni
eru undirstaða túlkaþjónustu og forsenda
þess að hún þróist. Þau hafa öll gengið vel.
Raunar er óhætt að segja að Samskipta-
miðstöð sé í fremstu röð stofnana á sínu sviði
í heiminum. Túlkaþjónusta stöðvarinnar er
einnig umfangsmeiri en endurgjaldslausa
túlkaþjónustan, sem er í dag einungis um
20% af þeirri túlkaþjónustu sem veitt er.
Greiðendur túlkaþjónustu
Samskiptamiðstöðin annast og miðlar
túlkaþjónustu. Veitendur opinberrar þjón-
ustu bera ábyrgð á að greiða fyrir túlkun
samkvæmt gjaldskrá sem mennta- og menn-
ingarmálaráðherra setur stofnuninni. Allar
opinberar stofnanir, s.s. sjúkrastofnanir,
stjórnvöld, dómstólar, sveitarfélög og skólar
sem og félagasamtök og fyrirtæki sem fá op-
inbera styrki greiða fyrir túlka-
þjónustu sem þær panta.
Endurgjaldslausa túlkaþjón-
ustan er unnin fyrir fjárveitingu
frá mennta- og menningarmála-
ráðuneyti, sem nemur nú um 30
milljónum króna. Henni er ætl-
að að tryggja heyrnarlausum
túlkaþjónustu í samskiptum við
einkaaðila svo sem vegna fast-
eignaviðskipta eða annarra við-
skipta, í atvinnu og við ýmis
samskipti sem falla fyrir utan
opinbera þjónustu. Fyrir aukið
framlag frá mennta- og menn-
ingarmálaráðuneyti á undan-
förnum árum hefur hlutfall endurgjalds-
lausrar túlkaþjónustu í daglegu lífi vaxið frá
árinu 2012 úr um 11% í um 20% af allri
veittri túlkaþjónustu.
Lög um túlkaþjónustu
Engin ein lög gilda um rétt fólks til túlka-
þjónustu á milli íslensks táknmáls og ís-
lensku. Túlkaþjónusta er tryggð víða í lögum
svo sem í lögum um réttindi sjúklinga og í
lögum um grunnskóla og framhaldsskóla.
Einnig hafa réttindi til túlkaþjónustu skap-
ast með ýmsum úrskurðum og dómum frá
því farið var að veita hana.
Fjárveiting frá mennta- og menningar-
málaráðuneyti til túlkaþjónustu í daglegu lífi
kemur til Samskiptamiðstöðvar á fjárlögum
en hún byggist ekki á reglugerð eða lögum
um skilgreind réttindi til túlkunar. Fjárveit-
ingunni hafa fylgt tilmæli um að jafnræðis
skuli gætt við úthlutun. Bent hefur verið á að
það skapi vanda að hafa ekki reglur um út-
deilingu fjárins og endurtekið hefur komið
upp sú staða að fjármagn hefur klárast á
haustdögum. Félag heyrnarlausra hefur
bent á að tryggja þyrfti rétt til túlkaþjónustu
í daglegu lífi með lagasetningu og að óeðli-
legt væri að fela Samskiptamiðstöð vald til
þess að deila út fjárveitingu án þess að skýrt
væri með hvaða hætti það er gert.
Nýjar reglur
Nú er verið að bæta úr þessu með því að
setja Samskiptamiðstöð reglur um endur-
gjaldslausa túlkaþjónustu í daglegu lífi sem
munu vonandi gera útdeilingu þjónustu
gagnsærri fyrir notendur. Reglurnar munu
þó ekki verða til þess að hægt verði að sinna
öllum beiðnum um þjónustu. Verkefni við
túlkun eru bundin ákveðnum stað og stund
og ekki er hægt að setja túlkapöntun á bið-
lista. Þegar sú staða kemur upp að þörf fyrir
túlkaþjónustu er meiri en hægt er að mæta,
hvort sem er vegna fjárskorts eða skorts á
túlkum, þarf að vera hægt að forgangsraða.
Reglurnar sem verið er að vinna eru því
hugsaðar sem verkfæri til þess að bregðast
með skýrum hætti við slíkum aðstæðum.
Jákvæð þróun
Hröð og jákvæð þróun hefur orðið frá
stofnun Samskiptamiðstöðvar fyrir ald-
arfjórðungi. Möguleikar fólks, sem talar ís-
lenskt táknmál, til þátttöku í samfélaginu
eru stórbættir. Hagnaðurinn er ekki bara
fólksins heldur líka samfélagsins sem hefur
betri aðgang að þeim mannauði sem býr í
táknmálstalandi Íslendingum. Stór áfangi
náðist með lögum um stöðu íslenskrar tungu
og íslensks táknmáls árið 2011 þar sem segir
að íslenskt táknmál sé jafnrétthátt íslensku
sem tjáningarform í samskiptum manna í
milli.
Mikil þróun hefur verið á sviði rannsókna,
kennslu og túlkunar á milli íslensks tákn-
máls og íslensku. Samskiptamiðstöð hefur
átt gefandi samstarf við Háskóla Íslands í yf-
ir 20 ár og tekið þátt í uppbyggingu á mennt-
un í táknmálsfræðum og túlkun og rann-
sóknum á íslensku táknmáli.
Málvísindamenn sem rannsaka íslenskt
táknmál eru málsmetandi í fræðaheiminum
og kennarar Samskiptamiðstöðvar eru eft-
irsóttir í erlent samstarf. Mörg ný verkefni
verða stöðugt til innan stofnunarinnar. Sem
dæmi má nefna SignWiki-vef stofnunarinnar
sem hefur fengið erlendar og innlendar við-
urkenningar. Fjöldi notenda túlkaþjónustu
hefur tvöfaldast á síðasta áratug og fjár-
framlög til verkefnisins vaxið verulega. Mikil
aukningin hefur því orðið í túlkuðum tímum
en á sl. ári voru túlkaðir um 13.000 tímar.
Þróuninni er engan veginn lokið því mörg
brýn og spennandi verkefni blasa við sem
mun verða sinnt, sem fyrr, af frumkvæði og
festu.
Eftir Valgerði
Stefánsdóttur » Þrátt fyrir að gagnrýnamegi táknmálstúlkaþjón-
ustu hefur táknmálsþjónusta í
heild þróast hratt og vel á und-
anförnum aldarfjórðungi.
Valgerður
Stefánsdóttir
Höfundur er forstöðumaður Samskipta-
miðstöðvar heyrnarlausra og heyrnarskertra.
Táknmálsþjónusta – ný þekking og jákvæð þróun