Morgunblaðið - 02.01.2017, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 2. JANÚAR 2017
–– Meira fyrir lesendur
Þorrinn
SÉRBLAÐ
Eitt og annað sem tengist þorranum verður
til umfjöllunar í blaðinu s.s:
Matur, menning,
hefðir, söngur,
bjór, sögur
og viðtöl.
Þann 20. janúar gefur
Morgunblaðið út sérblað
tileinkað þorranum
PÖNTUNARTÍMI AUGLÝSINGA:
Fyrir kl. 16, mánudaginn 16. janúar.
Nánari upplýsingar gefur:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105
kata@mbl.is
Fráfarandi forseti
Hæstaréttar og sam-
dómarar hans hafa
brotið gegn lagaskyld-
um sínum og misfarið
með vald sitt.
Þá þarf að kalla til
ábyrgðar.
Eignir í feluleik
Fráfarandi forsetinn,
Markús Sigurbjörns-
son, virðist hafa verið
sá dómaranna sem langmest hafði
umleikis á fjármálamarkaðinum á ár-
unum fyrir hrunið mikla.
Hann var hluthafi í Glitni banka
hf., án þess að vitneskja um það lægi
fyrir. Í nóvember 2006 sat hann í
þremur samkynja málum gegn bank-
anum, sem var sýknaður í öllum til-
vikum.
Hann staðhæfir að hafa fengið
skriflegt leyfi nefndar um dóm-
arastörf til þess að mega eiga hluta-
bréf sín. Enn hefur hann ekki fram-
vísað samþykkisbréfinu.
Óásættanleg vinnubrögð
Viðkomandi dómara þarf að kalla
til ábyrgðar. Þjóðin þarf ekki að una
því að þeir gegni áfram embættum
við æðsta dómstól hennar.
Sem lögmaður og hæstarétt-
ardómari hef ég á undanförnum ár-
um orðið vitni að vinnubrögðum sem
ég tel óásættanleg.
Alvarlegt mál
Við lesandann segi ég þetta: Lestu
það sem hér fer á eftir og myndaðu
þér þína eigin skoðun. Staðreynd-
irnar tala sínu máli. Íslendingar geta
að mínum dómi ekki setið þegjandi
hjá þegar fram koma nýjar upplýs-
ingar um tilvik á þann hátt sem nú
hefur orðið.
Brot gegn reglum
Fráfarandi forsetinn segist hafa
uppfyllt lagaskyldu sína með bréfi til
nefndar um dómarastörf. Því var
ekki svarað. Þáverandi formaður
hennar, vinur Markúsar og náinn
samstarfsmaður, hefur síðan upplýst
að hjá nefndinni hafi þögn verið sama
og samþykki!
Slík vinnubrögð hafa auðvitað ekk-
ert gildi við meðferð mála í stjórn-
sýslu, auk þess sem
þessi maður gat ekki
átt þátt í að afgreiða
þetta erindi frá vini sín-
um. Ekki verður betur
séð en frásögn af hinu
skriflega svari sé ósönn.
Auk þess hlýtur um-
sækjandi leyfisins að
hafa gert sér grein fyrir
að ekkert gilt svar lá
fyrir um heimild hans
til að eiga bréfin, jafn-
vel þó að vinur hans
kunni að hafa sagt hon-
um að það væri í lagi.
Annað hvort bar honum að inna
nefndina eftir gildu svari eða losa sig
við þessi bréf. Hann gerði hvorugt og
braut því gegn reglunum.
Ofar lögum og rétti
Verið getur að hann telji dómara
við Hæstarétt mega brjóta gegn
reglum, þó að hann sé sífellt í ýmsum
tilvikum að dæma aðra menn fyrir
sambærilega háttsemi.
Vegna annarra dæma sem nefnd
hafa verið um ætluð brot á þessum
reglum tek ég fram að reglurnar eiga
eðli málsins samkvæmt einungis við
um eign í félögum sem ætlað er að
standa til einhverrar frambúðar.
Kaup á bréfum og sala svo gott sem
um hæl er auðvitað ekki tilkynn-
ingaskyld samkvæmt reglunum.
Baugsmál
Í ljós hefur nú verið leitt að fráfar-
andi forseti Hæstaréttar hafði á
árinu 2002 eignast gildan hlut í Glitni
banka hf. sem þá hét reyndar Ís-
landsbanki hf.
Á sama tíma voru fyrirsvarsmenn
verslunarrisans Baugs orðnir stórir
hluthafar í bankanum og seildust þar
til aukinna áhrifa. Á árunum 2005 til
2007 komu til kasta Hæstaréttar mál
sem tengdust ákæru á hendur þess-
um mönnum fyrir fjármálamisferli
við rekstur fyrirtækisins.
Viðskiptafélagi sakborninga
Hæstiréttur komst að þeirri nið-
urstöðu að vísa skyldi ætluðum sök-
um hinna ákærðu í þessum málum
frá dómi í stórum stíl. Allir sáu að hér
voru á ferðinni úrlausnir sem engu
vatni héldu. Er gerð grein fyrir þessu
á bls. 378 til 384 í bók minni Í krafti
sannfæringar, sem út kom á árinu
2014.
Greinilegt var að þessir sakborn-
ingar nutu óútskýrðrar velvildar
réttarins. Nú hefur verið upplýst að
áhrifamesti dómarinn var orðinn við-
skiptafélagi hinna ákærðu á þessum
tíma með eignaraðild sinni að banka
þeirra. Þetta vissi samt enginn þá.
Hann lét þetta ekki aftra sér frá að
taka þátt í þessum ámælisverðu úr-
lausnum réttarins.
Hluthafinn dæmir
Í nóvember 2006 sat fyrrverandi
forseti réttarins, þá hluthafi í Glitni
banka hf., í þremur samkynja málum
þar sem kröfur voru gerðar á hendur
bankanum sem hann var hluthafi í án
þess að vitneskja um það lægi fyrir.
Bankinn var sýknaður í öllum til-
vikum.
Þátttakendur í
fjármálaumsvifum
Eftir hrun íslensku bankanna á
árinu 2008 hefur Hæstiréttur dæmt í
mörgum málum þar sem fyrirsvars-
menn banka voru sóttir til refsi-
ábyrgðar fyrir athafnir sínar í að-
draganda hrunsins.
Byggðust þessar ákærur meðal
annars á þeirri hugmynd að banka-
mennirnir bæru með gjörðum sínum
ábyrgð á hruni bankanna.
Meðvirkni í réttarkerfinu
Sumir dómaranna höfðu verið
þátttakendur í fjármálaumsvifum á
vettvangi bankanna fyrir hrunið,
mismiklum þó. Þar virðist fráfarandi
forseti réttarins hafa verið sýnu stór-
tækari en aðrir. Þeir urðu svo fyrir
umtalsverðu fjártjóni af völdum þess.
Um þetta vissi enginn.
Þetta aftraði þeim ekki frá að taka
sæti í þessum málum og fella þunga
dóma yfir hinum ákærðu. Það hefur
vakið athygli að í mörgum þessara
mála hafa hinir ákærðu verið sak-
felldir fyrir umboðssvik án þess að
fyrir hafi legið ásetningur þeirra til
auðgunar á kostnað viðkomandi
banka og án þess að sérstök hætta
hafi einu sinni verið á slíku.
Ótækar forsendur
Sönnun á auðgunarásetningi er
samkvæmt 243. gr. almennra hegn-
ingarlaga skilyrði fyrir því að unnt sé
að sakfella fyrir umboðssvik. Um
þetta hef ég fjallað áður, sbr. til
dæmis grein sem birtist í Morg-
unblaðinu 23. október 2015. Það virð-
ist því svo mikið hafa legið við að sak-
fella að slakað hafi verið svo um
munar á refsiskilyrðum laga.
Engin heimild var til slíks að rétt-
um lögum.
Glatað traust
Sá sem þetta skrifar hefur tekið
þátt í umræðum um þessi alvarlegu
mál og hvatt til þess að gripið verði til
aðgerða sem til þess verði fallnar að
auka tiltrú almennings til dómstól-
anna.
Ég hef heyrt því fleygt að var-
hugavert sé að treysta skoðunum
mínum í þessum efnum, þar sem mér
sé í nöp við fráfarandi forsetann. Það
má vissulega til sanns vegar færa að
sá maður sé ekki í sérstöku uppá-
haldi hjá mér. Ástæðan fyrir því er
einfaldlega sú að ég hef orðið vitni að
vinnubrögðum hans og raunar einnig
annarra dómara sem ég hef verið af-
ar ósáttur við.
Þetta rekur sig allt aftur til þess er
ég var skipaður dómari við réttinn á
árinu 2004. Nokkur orð skulu höfð
um það.
Ótrúleg íhlutun
Á árinu 2004 var auglýst laust til
umsóknar embætti dómara við
Hæstarétt. Markús Sigurbjörnsson
gegndi þá embætti forseta réttarins.
Þegar þetta var hafði ég starfað
sem málflutningsmaður í meira en 35
ár og þar af í 24 ár við málflutning
fyrir Hæstarétti og þá flutt mörg af
þýðingarmestu dómsmálum þess
tíma.
Ég hafði kennt við lagadeildir Há-
skóla Íslands og Háskólans í Reykja-
vík og raunar gegnt stöðu prófessors
við síðarnefnda skólann síðustu árin.
Kennslugreinar mínar höfðu meðal
annars verið á sviði stjórnskip-
unarréttar og fjármunaréttar og í
prófessorsstarfinu var aðal-
kennslugrein mín réttarfar, það er að
segja sú grein sem fjallar um máls-
meðferðarreglur við dómstólana.
Þá hafði ég skrifað bækur um lög-
fræði auk fjölmargra greina í fræðirit
og dagblöð. Kannski má segja að
starf mitt um áratuga skeið hafi verið
samfelldur undirbúningur fyrir dóm-
arastarf við Hæstarétt. Ég ákvað því
að sækja um. Út spurðist að forset-
anum líkaði ekki þessi umsókn, þó að
ég væri almennt talinn líklegur til að
fá starfið.
Þríþætt aðför
Á þessum tíma var í lögum kveðið
svo á að rétturinn skyldi gefa álit á
hæfni umsækjenda til að gegna dóm-
araembætti. Átta af níu dómurum við
réttinn gengu þá til eftirtalinna
verka:
1. Haft í heitingum
Einn þeirra var látinn tala við um-
sækjandann og hóta honum því að
meirihluti réttarins myndi gefa hlut-
dræga umsögn og skaða hann ef
hann héldi fast við ákvörðun sína um
að sækja um embættið. Umsækjand-
inn lét sér ekki segjast.
2. Leitað að keppinautum
Þá var tekið til við að leita að öðr-
um umsækjendum sem talið var
hugsanlegt að skákað gætu hinum
óæskilega umsækjanda. Líklegt er
að þeim hafi verið lofað hagstæðri
umsögn.
3. Hlutdræg álitsgerð
Hótunin um misbeitingu umsagn-
arinnar var svo framkvæmd. Það var
reyndar svo klaufalega gert að er-
indreksturinn blasti við hverjum
manni. Þessari atburðarás er lýst í
14. kafla fyrrgreindrar bókar Í krafti
sannfæringar sem út kom haustið
2014. Þetta framferði var auðvitað
með öllu ósæmilegt og ósamboðið
æðstu stofnun ríkisins á sviði laga og
réttar. Markús Sigurbjörnsson er
eini þátttakandinn í þessu sem enn
situr í embætti sínu.
Grundvöllur dómskerfis
Mér hefur alltaf verið annt um að
helgasta stofnun okkar, Hæstiréttur,
starfi af heiðarleika einungis eftir
lögum og sé algerlega hlutlaus gagn-
vart aðilum dómsmálanna. Slík
vinnubrögð eru grundvallaratriði í
réttarríki eins og við viljum viðhafa.
Meðal annars hafði ég skrifað bókina
Deilt á dómarana á árinu 1987, þar
sem dómar Hæstaréttar í mannrétt-
indamálum voru gagnrýndir og hvatt
til endurbóta á starfsemi réttarins.
Eftir það ritaði ég fjölmargar blaða-
greinar um sama efni. Svo er að sjá
sem þessi viðleitni hafi ekki aflað mér
vinsælda í dómarahópnum.
Getur rétturinn
starfað óbreyttur?
Framar beindi ég því til lesandans
að draga sínar eigin ályktanir af þeim
tilvikum sem nefnd hafa verið. Sjálf-
ur dreg ég mínar og þá nokkurn veg-
inn á eftirfarandi hátt:
Dómarar við Hæstarétt hafa ekki
hikað við að brjóta gegn lagaskyldum
sínum og misfara með vald sitt til að
koma fram niðurstöðum sem þeim
hafa fundist æskilegar hvað sem rétt-
um lagareglum líður. Þeir hafa þá að
líkindum treyst því að þeir gætu farið
fram í skjóli leyndar um atriði sem
skipt hafa meginmáli fyrir dómsýslu
þeirra.
Hræðsla og undirokun
Samfélag lögmanna og annarra
lögfræðinga hefur að mestu leyti
þagað þunnu hljóði um misgjörðir
sem menn hafa orðið vitni að. Ástæða
þagnarinnar hefur einfaldlega verið
ótti við vald dómaranna við réttinn.
Málflutningsmenn hafa óttast að
þeir, eða öllu heldur skjólstæðingar
þeirra, yrðu látnir líða fyrir gagnrýni
á sýslan réttarins, auk þess sem eng-
inn sem gagnrýnt hefur dómarana,
hefur getað vænst frama innan
dómskerfisins, svo valdamiklir sem
þeir hafa illu heilli einnig verið á því
sviði.
Ætluð vinátta við kunna gagnrýn-
endur hefur meira að segja staðið
framavonum einstakra manna fyrir
þrifum, þannig að þeir hafa þurft að
binda enda þar á til að hljóta braut-
argengi.
Þetta er auðvitað alveg hrikalegt
ástand og með öllu óásættanlegt.
Hvað er til ráða?
Alþingi verður að huga að aðgerð-
um til að endurvekja traust til æðsta
dómstóls þjóðarinnar.
Réttast væri að hefja þær með því
að afla upplýsinga um fjármála-
umsvif þeirra í öllum bönkunum
þremur fyrir hrun. Síðan þarf að
skoða í hvaða dómsmálum einstakir
dómarar hafa setið til að unnt verði
að gera sér grein fyrir vanhæfi
þeirra.
Í grófustu tilvikunum á þjóðin alls
ekki að þurfa að una því að viðkom-
andi dómarar gegni áfram emb-
ættum við æðsta dómstól þjóð-
arinnar. Biðjist þeir ekki sjálfir
lausnar ætti innanríkisráðherra að
huga alvarlega að því að höfða mál á
hendur þeim til embættismissis.
Fordæmi
Eitt dæmi er til um slíka máls-
höfðun, þar sem er málið á hendur
Magnúsi Thoroddsen fyrrverandi
forseta Hæstaréttar, sem lyktaði
með dómi Hæstaréttar 8. desember
1989 (H. 1989.1627).
Þar var Magnús dæmdur úr emb-
ætti fyrir að hafa keypt meira áfengi
á sérkjörum en hóflegt taldist!
Meintar sakir hans voru smávægileg-
ar í samanburði við réttarbrot dóm-
aranna sem hér eru til umræðu.
Misgjörðir þeirra snúa, ólíkt því
sem átti við í tilviki Magnúsar, að
meðferð dómaravaldsins, þar sem
þeir meðal annars hafa átt þátt í að
dæma vanhæfir fjölda manna til
langrar fangelsisvistar á forsendum
sem engan veginn hafa staðist.
Glataður orðstír
Það er nauðsynlegur þáttur í að-
gerðum til að endurvekja traust þjóð-
arinnar til Hæstaréttar Íslands að
dómarar við réttinn verði, þar sem
það á við, látnir bera ábyrgð á afar
ámælisverðu háttalagi sínu á und-
anförnum árum.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson » Við lesandann segi
ég þetta: Lestu það
sem hér fer á eftir og
myndaðu þér þína eigin
skoðun. Staðreyndirnar
tala sínu máli.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
fyrrverandi dómari við Hæstarétt
Hvað láta Íslendingar bjóða sér?