SÍBS blaðið - 01.02.2015, Qupperneq 16

SÍBS BLAÐIÐ 2015/116
Grein
Ása Dóra Konráðsdóttir, sviðsstjóri starfsendurhæfingarsviðs VIRK
Starfsgetumat
í stað örorkumats
Síðustu ár hefur fjölgað mjög í hópi þeirra
sem eru utan vinnumarkaðar sökum skertrar
starfsgetu. Árið 1999 var tekinn upp nýr
örorkumatsstaðall hjá Tryggingastofnun Ríkisins
sem byggði eingöngu á læknisfræðilegum
forsendum og skiptist í mat á líkamlegri og and-
legri færni. Þetta var þónokkur breyting frá því
sem áður var en fyrir upptöku nýs örorkumats-
staðals byggði örorkumatið á læknisfræðilegum
forsendum að teknu tilliti til félagslegra og
fjárhagslegra þátta.
Fjárframlög ríkisins og lífeyrissjóða í örorkubyrði
hafa tvöfaldast á undanförnum árum og nema
um 50 milljörðum á ári og eru hlutfallslega hæst
hér á landi í samanburði við önnur ríki OECD.
Það er því ljóst að mikið er í húfi fyrir einstak-
linga, atvinnurekendur og samfélagið í heild
sinni að grípa til ráðstafanna og reyna að snúa
þessari þróun við.
Í skýrslu Forsætisráðuneytisins frá árinu 2007
er lagt til að í stað mats á vangetu verði tekið
upp mat á getu einstaklingsins til að afla sér
tekna í kjölfar sjúkdóms eða slyss. Sam-
hliða þessu var lagt til að sem fyrsta skref í
þessu mati þá þurfi að ígrunda vel möguleika
starfsendurhæfingar sem geti þá oft átt sér
stað samhliða læknisfræðilegri endurhæfingu.
Samhliða starfsendurhæfingu og í lok hennar
verði geta einstaklingsins til atvinnuþátttöku og
tekjuöflunar metin (Forsætisráðuneytið, 2007).
VIRK - Starfsendurhæfingarsjóður er sjálfs-
eigna stofnun stofnuð af Alþýðusambandi
Íslands og Samtökum atvinnulífsins í maí
2008. Í janúar 2009 var undirrituð ný stofnskrá
sjóðsins með aðkomu stéttarfélaga og atvinnu-
rekenda á opinberum vinnumarkaði. Sjóðurinn
byggir á samkomulagi um nýtt fyrirkomulag
starfsendurhæfingar í kjarasamningum á vinnu-
markaði á árinu 2008. Um VIRK gilda lög um
atvinnutengda starfsendurhæfingu og starfsemi
starfsendurhæfingarsjóða nr. 60/2012.
Þróun starfsgetumats VIRK
Á undanförnum árum hefur verið bent á kosti
heildræns starfsgetumats þar sem færni
einstaklinga er metin út frá líf-sál-félagslegri
nálgun (bio-psycho-social approach). Þá hefur
einnig verið bent á aðra kosti þess að innleiða
starfsgetumat og tengja það markvisst við
starfsendurhæfingu. Með þessari aðferðafræði
aukast líkur einstaklingsins á að vera boðin
viðeigandi starfsendurhæfing og að réttur
hans til vinnu við hæfi sértryggður. Innleiðing
starfsgetumats verður einnig til að raunhæfur
möguleiki verður á að samræma á landsvísu
mat innan almannatryggingakerfisins og hjá
lífeyrissjóðum.
VIRK hefur lagt mikla vinnu í að þróa mats-
feril sem er samofinn starfsendurhæfingarferli
einstaklingsins. Upphaf þessarar þróunar má
rekja til skýrslu faghóps að útfærslum á slíku
mati „Drög að starfshæfnismati“ sem var gefin
út árið 2009 og átti VIRK fulltrúa í þeim faghópi
(Forsætisráðuneytið, 2009). Síðan þá hefur VIRK
haldið markvisst áfram að þróa þá hugmynda-
fræði og áherslur sem þar eru settar fram.
Rúmlega 80 sérfræðingar hérlendis og erlendis
hafa verið kallaðir til í þessari vinnu í formi rann-
sóknaverkefna og þróunar, m.a. á alþjóðlegum
vettvangi. Þessi þróun hefur vakið mikla athygli
erlendis frá, matsferillinn og þverfaglega teymis-
vinnan sem hann byggist á er meðal þeirra þátta
í starfsemi VIRK sem erlendir fagaðilar líta til
sem fyrirmyndar.
Mikilvægir þættir í starfsgetumatsferli
Sjúkdómsgreiningar eru mikilvægar til að
skilgreina orsök vandans og þar með átta sig á
raunhæfum horfum í starfsendurhæfingarferl-
inu. Greining á færniskerðingu og hvernig hún
hefur áhrif á einstaklinginn eru hinsvegar þær
upplýsingar sem unnið er með í starfsendur-
hæfingunni. Þannig má segja að skipulega og
markvisst sé unnið að því að bæta færni ein-
Fjárframlög ríkisins
og lífeyrissjóða í
örorkubyrði hafa
tvöfaldast á undan-
förnum árum og
nema um 50 millj-
örðum á ári og eru
hlutfallslega hæst
hér á landi í saman-
burði við önnur ríki
OECD.