Kvennalistinn - 01.06.1985, Qupperneq 9

en konur og 100 % hærri greiðslur fyrir aðrar mánaðarlegar greiðslur, konurnar fá engar slflcar greiðslur.
Ábyrgð óskast!
— Þarikar um stöðu uppeldismála
Núverandi ríkisstjórn hefur gefið til kynna að hún hafi tvö megin-
markmið í menntamálum, að efla tengsl heimilis og skóla og að efla
tengsl skóla og atvinnulífs. Það var því eitt af fyrstu embættisverkum
Ragnhildar Helgadóttur menntamálaráðherra að skipa tvo vinnu-
hópa um ofannefnd málefni. Öðrum þeirra var falið að athuga hvern-
ig samræma mætti betur vinnutíma foreldra og skólabarna og sérstök
áhersla lögð á samfelldan skóladag og skynsamlegt fyrirkomulag
nestismála“.
Ég var ekki ein um það að telja þetta góð tíðindi. Ætla yfirvöld
loksins að horfast í augu við þá undarlegu staðreynd, að á sama tíma
og tvær fyrirvinnur þarf til að afla nauðþurfta fyrir meirihluta heim-
ila á landinu (sbr. hugtakið heimilistekjur) hefur þátttaka hins opin-
bera í uppeldi barna lítið breyst frá þeim tímum að heimili gátu kom-
ist af á launum einnar fyrirvinnu?
Hámarkslengd fæðingarorlofs er 3 mánuðir.
í desember 1983 var rúm fyrir 8,9% barna á aldrinum 3- mán. til
5 ára á dagheimilum en 34,6% á leikskólum.
Dagheimili eru langt frá því að fullnægja eftirspurn forgangshópa,
hvað þá annarra.
Leikskólarými 3—4 klst á dag er ófullnægjandi uppeldisaðstoð
fyrir stóran hóp fólks, við núverandi aðstæður.
Yngstu skólabörnin eru daglega 2—4 klst. í skólanum, níu mánuði
ársins í þéttbýli en skemur í dreifbýli. Utan þess tíma eru börn úti-
vinnandi foreldra hér og þar, og ómæld er sú orka, sem mæður eyða
í áhyggjur vegna þess að uppeldisaðstoðin er ekki fyrsta flokks.
Skólatíminn er oft ekki samfelldur og það heyrir til undantekninga
að boðið sé upp á nestisaðstöðu eða skólamáltíðir eða að börnin geti
átt athvarf í skólanum þann hluta dagsins sem þau eru ekki í kennslu-
stundum. Á skóladagheimilum landsins er rúm fyrir 1,5% barna á
aldrinum 6—11 ára. Hver ber ábyrgð á þessu ástandi? Hvert stefnir
þetta eiginlega?
Lítil merki um skilning
Ég vil taka djúpt í árina og segja að uppeldisskipan þjóðfélagsins
sé komin í hnút. Forsendur hennar standast ekki lengur. Foreldrar
bera lagalega ábyrgð á uppeldi barna sinna, en þeim er ekki gert kleift
að standa undir þeirri ábyrgð. Launastefnan, húsnæðisstefnan eða
stjórnarstefnan yfirleitt, gerir ráð fyrir að tvær fyrirvinnur séu á
hverju heimili, og helst yfirvinnu líka til að endar nái saman. Hið op-
inbera hefur viðurkennt amk. í orði að vandi sé til staðar hjá einstæðum
foreldrum, en lítil merki hafa sést um skilning á ástandinu yfirleitt.
Líklega vill enginn að hið opinbera taki ábyrgðina á uppeldi barna af
foreldrum, og breyti þar með grundvallarskipan uppeldismála. En
ber stjórnvöldum ekki að aðstoða foreldra, með vernd barna í huga,
þegar svona stendur á? Þarf ekki að stórauka þátttöku hins opinbera
í uppeldi og menntun barna? Vissulega gerir uppeldisskipan þjóðfé-
lagsins ráð fyrir að eitthvað geti farið úrskeiðis, sbr. lög um vernd
barna og ungmenna (1966). Við athugun þeirra kemur í ljós að ef for-
eldrarnir, sakir ýmissa annmarka, standa sig ekki, ber því opinbera
að grípa inn í. Foreldrarnir verða sem sagt að sýna einhverja ann-
marka til að öryggisventill kerfisins virki. Er hægt að kalla það ann-
marka á foreldrum að þeir sýna sjálfsbjargarviðleitni, strita myrkr-
anna á milli til að börnin hafi í sig og á? Varla, en kannski væri ráðlegt
að skilgreina meirihluta foreldra sem ,,vinnusjúka“ til að geta bent
stjórnvöldum á að þau hafi lagalega skyldu til að taka í taumana.
Verður það þrautarlending foreldra eða eru stjórnvöld nú að sýna,
með skipan ofannefnds vinnuhóps, að siðferðileg skylda þeirra næg-
ir til athafna?
Skipan vinnuhópsins vakti vonir um að skilningur væri til staðar
og úrbætur væru í vændum. Eftir amk. 26 fundi, viðræður við 14
nafngreinda embættismenn og 4 skiðanakannanir (meðal foreldra,
skólastjóra, nemenda í 7.—9. bekk, og stjórnenda í foreldra- og
kennarafélögum) kom út áfangaskýrsla frá menntamálaráðuneytinu
í október 1984, sem var til umræðu í sjónvarpsþætti í maí 1985. í
þeim þætti kom fram að viðfangsefni hópsins þótti tímabært og
merkilegt en ekki kom nægilega skýrt fram í hverju tillögur áfanga-
skýrslunnar eru raunverulega fólgnar varðandi samræmingu vinnu-
tíma foreldra og skólabarna. í fljótu bragði virðast þrjár leiðir vera
mögulegar: 1) Að gera foreldrum kleift að stytta vinnutíma sinn; 2)
að lengja skólatíma yngstu skólabarnanna, þ.e. einsetna skóla; 3) eða
að gera átak í byggingu skóladagheimila/tómstundaheimila, þar sem
skólabörnin geta átt athvarf á meðan enginn er heima vegna vinnu.
Allar þessar lausnir eru dýrar og því var spennandi að sjá í ljósi for-
gangsverkefna ríkisstjórnarinnar hvað yrði lagt til. Lítum þá á til-
lögur vinnuhópsins, sem hér eru birtar í heild sinni, þó að tillaga 1
skipti mestu máli fyrir efni þessarar greinar:
1. Stefnt verði að samfelldri viðveru nemenda í grunnskól-
um með því að:
1.1 bæta skipulag og stundaskrárgerð
1.2 taka tillit til samfelldni við hönnun skólahúsnæðis og í
framkvæmdum við skólabyggingar
1.3 efla skólasöfn og vinnuaðstöðu nemenda utan fastra
kennslustunda
1.4 gefa kost á nestispökkum eða máltíðum á skólatíma
1.5 skipuleggja skólastarf á sveigjanlegan hátt
2. Tengls heimila og skóla verði efld með því að:
2.1 auka og bæta upplýsingastreymi milli heimila og skóla
2.2 efla starfsemi foreldra- og kennarafélaga
2.3 auka bein kynni og þátttöku foreldra í skólastarfi
2.4 auka áhrif foreldra í stjórn skóla.
Tillögumar lítils virði
Flestar eru þessar tillögur góðra gjalda verðar, en þó þær kæmust
allar í framkvæmd á stundinni, verður ekki séð að mikið hafi verið
gert til að samræma betur vinnutíma foreldra og skólabarna. Vissu-
lega er það til bóta ef börnin þurfa aðeins að mæta í skólann einu
sinni á dag og að þau geti matast í skólanum, en ekkert er tekið á því
hvar yngstu börnin eiga að vera á meðan foreldrarnir eru að vinna.
Ekki kemur fram hvort það á að verða viðfangsefni skólayfirvalda
(lengri skóladagur) eða félagsmálayfirvalda (skóladagheimili/tóm-
stundaheimili). Hvernig má það vera að vinnuhópurinn gerir engar
tillögur í þeim efnum? Máttu tillögurnar ekki kosta neitt að ráði, eða
var það mat hópsins að ekki væri ástæða til að taka á þessu máli? Lík-
legt má telja að raunverulega ástæðan sé sú fyrrnefnda en í áfanga-
skýrslunni er látið að því liggja að ástæðan sé sú síðarnefnda. Rök-
stuðningurinn er eitthvað á þessa leið: Að samræma vinnutíma for-
eldra og skólabarna þýðir að koma á samfelldum skóladegi. Skilja má
það hugtak á mismunandi vegu, m.a. sem samfellda viðveru eða sem
samræmdan skóladag, þ.e. að samræmi sé á milli vinnutíma foreldra
og skólatíma barna. Gerðar eru skoðanakannanir meðal skólastjóra
og lítils úrtaks foreldra í Reykjavík og á Reykjanesi. Meirihluti skóla-
stjóra (55%) segjist skilja samfelldan skóladag þannig að það þýði
samfelld viðvera. Flestir þeirra telja lausn sem byggir á þeim skilningi
æskilegasta fyrir nemendur og kennara (46% og 57%) en að sam-
ræmdur skóladagur væri æskilegastur fyrir foreldra (51 %). Meirihluti
þeirra foreldra sem svara telur samfellda viðveru vera æskilegustu
skilgreininguna, en 29% þeirra telja samræmdan skóladag henta sér
og sínum börnum best enda mæðurnar nær allar útivinnandi. Af
þessu er síðan dregin eftirfarandi ályktun, sem virðist vera forsenda
tillögu 1:
„Greinilega kemur fram í könnunum og í umræðu um þessi mál að
fólk telur æskilegasta fyrirkomulagið vera samfellda viðveru. . .“
(bls. 12). '
Gefið er til kynna að foreldrakönnunin styðji þessa ályktun, þó að
heimtur hafi aðeins verið 43% í Reykjavík og 37% á Reykjanesi sem
gerir niðurstöður vart marktækar og þrátt fyrir það, að varað sé við
því í inngangi að líta á kannanirnar sem ,,vísindalega“ rannsókn.
Engin lausn í sjónmáli
Nei, sú aukna samneysla sem hér er þörf, ef raunverulega á að taka
á uppeldisvandamálum landsmanna, er alls ekki á stefnuskrá hjá nú-
verandi stjórnvöldum. Það, að fjölskyldan er ekki megnug að vera sá
hornsteinn sem henni er ætlað samkvæmt núverandi skipan uppeld-
ismála, er stjórnvöldum greinilega áhyggjuefni, en lausnir eru engar
í sjónmáli. Það var því skiljanlegt að vinnuhópurinn margnefndi var
skipaður og að tillögur áfangaskýrslunnar eru eins og þær eru, en
sýndarmennska að reyna að réttlæta þær með vísindalegum könnun-
um og koma veifandi með þær í sjónvarpssal sem tímamótaplagg.
Það verður spennandi að fylgjast með aðgerðum stjórnvalda í
þessum efnum á næstunni. Verður margnefnd áfangaskýrsla „sölt-
uð“ á meðan öðrum eins tíma verður varið í að gera kannanir á
ástandinu í þéttbýli? Verður frumvarp Kvennalistans um átak í upp-
byggingu dagvistarheimila haft til hliðsjónar við fjárlagagerð á kom-
andi árum, eða var því vísað til ríkisstjórnarinnar í „söltun“?
Kvennalistinn setur þessi mál á oddinn. Farsæl lausn þeirra er um
leið ein mikilvæg forsenda kvenfrelsis, og í samræmi við þann for-
gang, sem umönnun lífs hefur í reynsluheimi kvenna og á stefnuskrá
Kvennalistans. Nú reynir á baráttugleði kvenna, því reynslan sýnir að
karlveldið hefur ekki skilning á mikilvægi þessara mála né vilja til að
taka á þeim. Vanmat þess á uppeldis- og kennslustörfum er svo gífur-
legt að það virðist í lagi að fóstrur og kennarar á öllum skólastigum
fáist ekki til starfa vegna lágra launa og að foreldrar geti ekki sinnt
uppeldisskyldum sínum vegna brauðstrits. Nú er mál að linni.
Guðný Guðbjörnsdóttir.
Ljósm. Þórlaug
Bjarnadóttir.
,,Vanmat á
uppeldis- og
kennslustörfum
er svo
gífurlegt
að pað virðist
t lagi að
fóstrur og kennarar
á öllum skólastigum
fáist ekki til
starfa vegna
lágra launa og
að foreldrar
geti ekki
sinnt
uppeldisskyldum
sínum vegna
brauðstrits. “