Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2003, Blaðsíða 14

2001 a; 200lb). Systurnar voru færir stjórnendur og miklir:
skipuleggjendur og áttu yfirleitt gott samstarf við lækna og
ráðamenn. Þeim gekk vel að afla stuðnings við verkefni sem:
þær töldu brýn og má ætla að þær hafi verið liprir samninga-
menn. Systurnar ráku sjúkrahús sín sem fyrirtæld og tókst að
afla fjár til starfseminnar bæði frá hinu opinbera og frá einka-
aðilum, en þó héldu þær ávallt sjálfstæði sínu.
I rannsóknum sínum á sögu hjúkrunarstarfsins byggir Nelson
(2000) á hugmyndum Foucault (1988) um það hvernig ólíkar
aðferðir eða iðkun mynduðust í kristni. Með aðferð sifjafræð-
innar rekur Nelson hvernig hugmyndafræði hjúkrunarstarfs-
ins á rætur að rekja til gullnu reglunnar, þ.e. að okkur beri að
elska náungann eins og okkur sjálf og koma fram við aðra eins
og við æskjum að aðrir komi fram við okkur. Reglan hefur ver-
ið skilin með ólíkum hætti á mismunandi tímum, en oft hef-
ur hún verið útfærð sem aðstoð við fátæka og þá sem ættu
undir högg að sækja. Rannsóknir Nelson (2000; 2001a;
200lb) leiða í ljós að starfsemi hjúkrunarsystranna ruddi
braut þeirri hugmynd í samfélaginu að konur af miðstétt og
efri stétt gætu starfað sjálfstætt utan veggja heimilisins (kon-
ur af lægri stéttum hafa ávallt starfað utan heimilis). Að fyrir-
mynd systranna varð t.d. mögulegt fyrir nítjándu aldar konur
að aðstoða fátæka og hjúkra karlmönnum án þess að staða
þeirra sem siðprúðra og ráðvandra borgara væri véfengd. Nel-
son telur að greina megi skýr áhrif hjúkrunarsystranna á þann
trúarlega skilning sem lagður var í hjúkrun er hún varð til sem
starfsgrein, án tengsla við trúarhreyfingar, en margir litu á
hjúkrun sem göfuga þjónustu við Guð. Hjúkrunarstarfinu
fylgdi vissulega upphafning og virðing en, líkt og hjúkrunar-
systur, tömdu hjúkrunarkonur sér framkomu sem einkenndist
af hlédrægni og lítillæti sem leiddi til ósýnileika. Margir af
þeim eiginleikum, sem þóttu prýða góða hjúkrunarkonu, s.s.
sjálfsafneitun, sjálfsstjórn og hæglæti, áttu sér hliðstæðu
meðal hjúkrunarsystranna.
Nelson (200 la júní) bendir á að vegna áhrifa frá hjúkrunar-
systrunum hafi hjúkrunarstarfið ekki aðeins tengst því að að
vera trúaður heldur einnig því að vera kona. Umönnun veikra
meðbræðra varð að virðingarverðu verkefni fyrir konur, en jafn-
framt voru karlmenn útilokaðir frá hjúkrunarstarfinu. Þegar
leið á nítjándu öldina varð smám saman fátíðara að karlmenn
legðu stund á hjúkrun. Á fyrri hluta tuttugustu aldarinnar var
svo komið að stéttin var nær eingöngu skipuð konum. Fjölmarg-
ir fræðimenn hafa rannsakað áhrif þess á hjúkrunarstarfið að
það var kvennastarf (Ashley, 1976; Davies, 1995; Reverby,
1987) en ekki gefst ráðrúm til að fjalla um niðurstöður þeirra
rannsókna hér. Ljóst er að fyrirmyndir að hjúkrunarstarfinu
voru ekki einungis vinna hjúkrunarsystra heldur hefðbundin
störf kvenna á heimilunum og væntingar um siðprýði þeirra og
yfirvegaða framkomu.
Áhugavert er að skoða hvernig hjúkrunarfræðin j
myndaðist á Islandi. Hér myndaðist ekki formleg
hjúkrunarstétt fyrr en um aldamótin 1900. Hinar
kaþólsku St. Jósefssystur í Landakoti voru fyrstu
menntuðu hjúkrunarkonurnar sem hér störfuðu
svo vitað sé. Þær hafa að öllum líkindum verið á-
hugaverð fyrirmynd að sjálfstæðum störfum
kvenna utan heimilisins hér á landi. Systurnar
komu hingað til lands árið 1896 og hófu þá þegar;
að kynna sér stöðu heilbrigðismála (Olafur H.
Torfason, 1997). Upphaflega ráku þær göngu-
deild í húsakynnum sínum auk þess að veita bæj-
arbúum í Reykjavík heimahjúkrun. Árið 1902 var
Landakotsspítali tekinn í notkun en hann var
helsti almenni spítalinn á íslandi fyrstu þrjá ára-;
tugi tuttugustu aldar, eins konar háskólasjúkrahús;
þess tíma. Systurnar áttu sjúkrahúsið og ráku það;
með miklum sóma.
Meðal systranna í Landakoti voru tvær menntað-
ar hjúkrunarkonur, þær systir María Justine og
systir María Ephrem, báðar frá Frakklandi, og er
talið að þær hafi verið fyrstu menntuðu hjúkrun-
arkonurnar á íslandi (Ólafur H. Torfason, 1997).
Þjónusta systrannna hafði ákveðinn tilgang, en
hann var að aðstoða samborgarana sem vegna
heilsubrests gátu ekki séð um sig sjálfir. Hver ein-
staklingur var mikilvægur og störf systranna
byggðu á hinum kristnu dyggðum mannkærleika
og samhjálpar. Litið var á hvern einstakling sem
einstæða veru, dýrlega fyrir augliti Guðs. Hversu
lítilmótleg sem persónan var með tilliti til stéttar
og innra og ytra ásigkomulags bar að varðveita og
efla velferð hennar: „Systurnar lögðu kaþólskan
skilning í líknarstarf og dagleg verk. Sjúklingurinn
var ekki „viðfangsefni" eða „vandamál" heldur dýr-
mæt persóna fyrir Guði, sérhver einstaklingur
hafði frá getnaði til dauðastundar hlutverki að
gegna í veraldarsögunni, eitthvað fram að færa
með fordæmi sínu eða víti til varnaðar." (Ólafur
H. Torfason, 1997, bls. 83).
Erfitt er að leggja mat á það að hve miklu marki
hinn trúarlegi þáttur líknarstarfa varð íslenskum
konum hvati til að helga sig hjúkrun. Raunar sker
Island sig úr meðal nágrannaþjóðanna að því leyti
að díakon-hreyfingin skaut hér ekki rótum og ís-
lenska þjóðkirkjan gaf sig lítt að hjúkrunarmálum.
Ahugaverð undantekning í þeim efnum er Hjúkr-
unarfélag Reykjavíkur sem stofnað var árið 1902
að frumkvæði Oddfellowhreyfingarinnar (María
j Timarit islenskra hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 79. árg. 2003