Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2003, Blaðsíða 15

RITRYND GREIN
Hugmyndafræöilegar
stefnur í hjúkrun
Pétursdóttir, 1969). Jón Helgason biskup var í
forsvari fyrir félaginu en hjá því störfuðu í byrjun
tvær hjúkrunarkonur, þær Guðný Guðmundsdótt-
ir og Kristín Hallgnmsdóttir. Báðar luku þær námi
frá danska díakonissustiftelsinu. Dvöldu þær um
tíma á heimili fólks sem þarfnaðist hjúkrunar, líkt
og tíðkaðist í einkahjúkrun en hún var algengt
fyrirkomulag vfða á fyrstu áratugum tuttugustu
aldar. Starfsemi félagsins var töluvert umfangs-
mikil um tíma, en það var lagt niður árið 1937. Þó
er vafasamt að halda því fram að það hafi haft af-
gerandi áhrif á mótun hinnar íslensku hjúkrunar-
kvennastéttar enda var t.d. aldrei hjúkrunarnám á
vegum félagsins.
Þáttur Florence Nightingale
Arangur Florence Nightingale og þeirra hjúkr-
unarkvenna, sem störfuðu með henni í Krím-
stríðinu, er talinn hafa sannfært ráðamenn og al-
menning í Bretlandi um mikilvægi hjúkrunar í
baráttunni fyrir bættu hreinlæti, heilsusamlegra
húsnæði og aukinni loftræstingu og betra heilsu-
fari þjóðarinnar. Þessum þætti hjúkrunarstarfs-
ins er lýst í bókinni Notes on Nursing sem kom
út árið 1859. I kjölfar stríðsins skapaðist því
svigrúm til að útfæra hjúkrun sem virðingarverða
starfsgrein, án beinna tengsla við trúarhreyfing-
ar. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að fyr-
irmyndir Nightingale að hjúkrunarstarfinu má
að hluta rekja til hjúkrunarsystranna. Night-
ingale dvaldi um tíma við nám hjá líknarsystrun-
um í París og hún fór í tvígang til díakonstofnun-
arinnar í Keiserswerth í Þýskalandi til að nema
hjúkrun (Woodham-Smith, 1950). I ritverkum
hennar um hjúkrun má sjá svipaða áherslu á að
þroska ákveðna persónueiginleika og hjá hjúkr-
unarsystrunum. Hún lagði mikla áherslu á að
þroska persónuleika hjúkrunarnemans (Night-
ingale, 1893/1954b). Hins vegar fannst henni
hjúkrunarsysturnar stundum of uppteknar af
sálarlífi sjúklinganna. Að hennar mati var það
verkefni hjúkrunar að skapa umhverfi sem væri
heilsusamlegt og stuðlaði að því að innri lækn-
ingamáttur sjúklingsins fengi notið sín (Night-
ingale (1858/1954b, 1859/1989). Nightingale
taldi því mikilvægt að til almennra hjúkrunar-
starfa réðust vinnusamar konur sem víluðu ekki
fyrir sér að taka til hendinni við þrifnað og aðrar
umhverfisumbætur. Hún líkti hjúkrunarkonum
við listamenn:
Hjúkrun er list og til að fá notið sín sem slík krefst hún
eins mikillar helgunar og eins mikils undirbúnings og list-
málari eða myndhöggvari þarf að hafa. Hvað er það líka að
fást við líflausar trönur eða kaldan marmara á við að eiga
við hinn lifandi mannslíkama - holdgervingu anda Guðs.
Hjúkrun er meðal hinna göfugu listgreina, mér liggur við
að segja sú göfugasta af öllum listgreinum (Nightingale,
1991, bls. 68).
Nightingale taldi einnig mikilvægt að hjúkrunarkonur byggju
yfir víðtækri fræðilegri þekkingu um heilbrigði, varðveislu þess
og eflingu. Sjálf aðhylltist hún kenningar heilsufræðinnar í
anda hreinlætisstefnunnar. Sú stefna var forveri kenningarinn-
ar um að örverur væru uppspretta sýkinga. Var talið að óhrein-
indi, innilokað loft og fúlt vatn væri uppspretta eituragna eða
miasma sem breiddust út og eitruðu líkama manna. Því var
grunnur góðrar hjúkrunar að mati Nightingale að skapa um-
hverfi þar sem komið væri í veg fyrir myndun miasma. Hún
lagði því mikla áherslu á umhverfisumbætur í samfélaginu, á
heimilunum og á sjúkrastofnunum. Hjúkrun var mikilvægur
hlekkur í þvf verkefni. Auk alhliða þekkingar á grundvallarregl-
um heilsufræðinnar þurfti hjúkrunarkonan að búa yfir fjöl-
breyttri verkkunnáttu um umönnun og umhverfisumbætur og
vera skipulögð og vandvirk í öllum sínum athöfnum. Loks lagði
hún áherslu á að hjúkrunarkonan byggi yfir siðferðilegum styrk
og samkennd með sjúklingum sínum.
Á síðustu áratugum nítjándu aldar bárust áhrif Florence Night-
ingale víða um heim. Ritverk hennar eins og Notes on Nursing
og Notes on Hospitals, sem bæði komu út árið 1859, höfðu
geysilega mikil áhrif. Hjúkrunarmenntun var víða skipulögð að
fyrirmynd hins svokallaða Nightingaleskóla og skilningur hjúkr-
unarkvenna á starfi sínu byggðist hvarvetna á hugmyndafræði
Nightingale. Benda má á tvíþætt áhrif sem hugmyndir Night-
ingale höfðu á hjúlcrunarstarfið. Fyrir áhrif hennar varð hefð
fyrir því að hjúkrunarfræðingar huguðu að aðbúnaði á sjúkra-
húsum og að skipulagi sjúkradeilda (Nightingale 1858/1989).
Má þar nefna loftræstingu, þrifnað og fegrun umhverfis. Frá
þeim tíma hafa hjúkrunarfræðingar litið svo á að skipulagning
og stjórnun í heilbrigðisþjónustunni væri í þeirra verkahring.
Einnig festist í sessi, fyrir hennar áhrif, sú hefð að skilgreina
hjúkrunarstarfið með hliðsjón af siðfræðilegum skilningi sem
átti rætur að rekja til kristinna hefða. I hugum margra hjúkrun-
arkvenna byggði hjúkrunarstarfið á köllun og hafði fyrir þeim
mun dýpri merkingu en hvert annað starf (Kristín Björnsdóttir,
í vinnslu; Melosh, 1982)
Rannsóknir mínar á íslensku hjúkrunarkvennastéttinni á fyrri
hluta tuttugustu aldar hafa ekki leitt í ljós sterka séríslenska
hefð. Mun fremur má segja að stéttin hafi mótast af erlendum
áhrifum, m.a. vegna þess að hjúkrunarkonur ferðuðust víða um
Tímarit íslenskra hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 79. árg. 2003