Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2003, Blaðsíða 18

fræði hafi borist hingað eftir ýmsum leiðum, en bæði Vigdís
Magnúsdóttir og Sigþrúður Ingimundardóttir stunduðu nám
við Sykepleierhöyskolen í Osló. Arið 1968 hélt María Péturs-
dóttir (1968) erindi sem nefndist „Hjúkrunarmál“ á ráðstefnu
Læknafélags íslands og birtist í Tímariti Hjúkrunarfélags Is-
lands. Þar rakti María þá erfiðleika sem hjúkrunarstéttin átti við
að etja um miðja tuttugustu öldina. Vitnar hún ítarlega í hug-
myndafræði Virginíu Henderson og skilgreiningu hennar á
hjúkrun. Því má ætla að þá hafi hugmyndir hennar þegar verið
farnar að hafa áhrif á hjúkrun á íslandi. Árið 1976 kom ritið
Hjúkrunarkver: Grundvallarþættir hjúkrunar síðan út, eins og
áður var vikið að. Það var um árabil notað í hjúkrunarkennslu
og má telja fullvíst að heil kynslóð hjúkrunarfræðinga á íslandi
hafi mótast af hugmyndafræði Henderson.
I fyrrnefndu erindi vitnar María í eftirfarandi orð bandarísks
heimspekiprófessors, Abrahams Kaplans: „Þegar hjúkrunar-
kona stendur andspænis tilfinningalegum, trúarlegum eða sál-
rænum vandamálum fjölskyldu, er það ekki tæknileg þekking
hennar, sem kemur að notum, heldur þeir eðliskostir, sem upp-
haflega beindu henni inn í hjúkrunarstarfið" (María Pétursdótt-
ir, 1968, bls. 5). Þessi tilvísun virðist endurspegla trú Night-
ingale á mikilvægi persónu hjúkrunarfræðingsins í hjúkrunar-
starfinu. Það er þó áhugavert að heimspekiprófessorinn taldi að
slíkum kostum yrði best náð í háskólanámi og tekur María und-
ir hugmyndir um mikilvægi háskólamenntunar fyrir hjúkrun.
Aðrir telja að þeir persónuleikaþættir, sem hjúkrunarstarfið út-
heimtir, séu meðfæddir.
Aukin áhersla á fagvæðingu á grundvelli vísinda
Á sjötta og sjöunda áratugnum komu fram hugmyndir um að
efla þá þætti í hjúkrunarstarfinu sem einkenna fagstéttir, sér-
staklega hinn fræðilega þátt þess. Það þótti vera orðið úr takt
við tímann, einkennast um of af reglubundnum athöfnum og
fastmótuðum verkum, en frumkvæði og gagnrýninni hugsun
þótti ábótavant. Áhersla var lögð á að hjúkrunarnám flyttist í
háskóla og að hjúkrun byggði á hugarstarfi og rökhugsun þar
sem aðferðum við lausn vandamála væri beitt á hlutlægan hátt.
Efling hins vísindalega grunns greinarinnar varð lykilatriði. Líf-
legar umræður áttu sér stað um eðli hjúkrunarfræðilegrar þekk-
ingar, m.a. um eðli og markmið kenninga í hjúkrun. Leitast var
við að aðgreina hjúkrunarfræðilega þekkingu frá öðrum vísinda-
greinum og í því skyni voru settar fram fjölmargar kenningar. Á
áttunda áratugnum var reynt að efla hjúkrunarvísindi sem talin
voru forsenda fagvæðingar.
Þessar hræringar enduróma í Tímariti Hjúkrunarfélags Islands.
I erindi Maríu Pétursdóttur er aðgerðum Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar til eflingar hjúkrunarstarfsins í heiminum
lýst, en háskólanám í hjúkrun og rannsóknir eru meðal þeirra.
Tímarit íslenskra hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 79. árg. 2003
Um miðjan sjöunda áratuginn tók Samvinna
hjúkrunarkvenna á Norðurlöndunum upp um-
ræðu um rannsóknir í hjúkrun. I kjölfarið birtust
nokkrar greinar um mikilvægi hjúkrunarrann-
sókna í tímariti Hjúkrunarfélagsins. Ein þeirra var
skrifuð af Ingibjörgu R. Magnúsdóttur (1967)
undir heitinu „Nýtt viðhorf til hjúkrunar". Þar lýs-
ir Ingibjörg námskeiði sem hún tók þátt í um
hjúkrunarrannsóknir og taldi afar mikilvægt.
Þetta námskeið var styrkt af Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnuninni, en stofnunin hafði forystu um
að hvetja til rannsókna í hjúkrunarfræði og til
þess að hjúkrunarnám færðist á háskólastig. Það
var síðan meðal annars fyrir atbeina stofnunar-
innar að hjúkrunarfræðinám hófst við Háskóla ís-
lands árið 1973. Samfara því jukust jafnframt
bandarísk áhrif á hjúkrun á Islandi til muna.
Fagstéttir hafa öðlast undraverð ítök í tæknivædd-
um nútímasamfélögum. Eðlilega leitast því marg-
ar greinar við að hljóta viðurkenningu sem slíkar.
ítök sín byggja fagstéttir á þeirri meginhugmynd
að störf þeirra grundvallist á hlutlausri, altækri
þekkingu sem orðið hefur til við vísindalegar
rannsóknir. Schön (1983) nefnir þennan skilning
á eðli fagstarfa tæknilega rökhyggju. Samkvæmt
honum má helst líkja fagmanni við tölvu sem býr
yfir víðtækri vísindalegri þekkingu. Á grundvelli
þessarar þekkingar eru vandamál greind og viðeig-
andi þekkingu síðan beitt til lausnar. Vísindaleg
þekking skiptir hér höfuðmáli, en persóna fag-
mannsins, reynsla hans, innsýn og verkkunnátta
eru lítils metin. Hér er höfðuáhersla lögð á hina
vitrænu hæfileika. Hin áhrifamikla umfjöllun Pat-
riciu Benner (1984) um eðii og eflingu hagnýtrar
þekkingar í hjúkrunarstarfinu byggir á svipaðri
nálgun og hugmyndafræði og ofangreind gagnrýni
Schön. Benner hefur haft mikil áhrif á skilning á
þekkingu í hjúkrunarstarfinu og voru hugmyndir
hennar m.a. kynntar í Tímariti Félags háskóla-
menntaðra hjúkrunarfræðinga við upphaf tíunda
ártugarins (Kristín Björnsdóttir, 1992b; Margrét
Gústafsdóttir, 1988).
Níundi og tíundi áratugur tuttugustu aldar ein-
kenndust af gagngerri endurskoðun á hug-
myndafræði hjúkrunarstarfsins. Margir fræði-
menn höfnuðu hinni tæknilegu rökhyggju sem
þeir álitu einkenna þekkingarþróun á áttunda
áratugnum og tileinkuðu sér heildrænan og
margþættan skilning á hjúkrunarstarfinu og