Norðurslóð - 14.12.1994, Qupperneq 10

10 — NORÐURSLOÐ
Tryggvi Svein-
björnsson fæddist
24. október 1891
að Brekku í Svarf-
aðardal. Hann
gekk í Gagnfræða-
skólann á Akureyri og síðau
Menntaskólann í Reykjavík og
lauk þaðan stúdentsprón 1914.
Pað sama ár innritaðist hann í
Hafnarháskóla og naut garð-
styrks til að nema fagurfræði og
samanburðarbókmenntir.
Vegna mikils áhuga á tónlist og
leiklist stundaði hann námið lítið
og lauk aðeins prófi í forspjalls-
vísindum. Arið 1919 varð
Tryggvi ritari í skrifstofu stjórn-
arráðs íslands í Kaupmanna-
höfn og sendiráðsritari þegar
skrifstofunni var breytt í sendi-
ráð 1945. Sendiráðunautur varð
hann 1954 í sendiherratíð Sig-
urðar Nordal. Tryggvi var giftur
danskri konu, Bodil (f. Jensen)
og eignuðust þau tyo syni, Sig-
urð og Þorstein. I viðtali við
sænskt blað segist Tryggvi með
réttu geta kallað sig son miðnæt-
ursólarinnar, enda vera fæddur
norður undir heimskautsbaug.
Fyrstu kynni
af leiklist
Tryggvi hneigðist ungur til skáld-
skapar, einkum leikritagerðar.
Elsta varðveitta leikrit hans er
líklega / MörkelMyrkur. Það var
gefið út á prenti af Þorsteini Gísla-
syni árið 1920. í viðtali í Samtíð-
inni segir Tryggvi meðal annars
aðspurður um hvort leikritsformið
hafi ekki freistað hans snemma.
„Ekki get ég nú neitað því. Eg
man, að í bernsku sá ég viðvaninga
leika skopleik í samkomuhúsinu á
Dalvík, og sá viðburður festist svo
í huga mér, að hann hefur orðið
mér með öllu ógleymanlegur. Eg
skal ekki neita því, að seinna hef
ég horft á margar stórum nterki-
legri leiksýningar en þessa, en
engin þeirra hefur orkað neitt svip-
að á ntig og hún. Eg man t.d. enn
glöggt, að einn leikendanna, Þór-
arinn Eldjárn, síðar bóndi og
hreppstjóri á Tjörn, lór með langt
mál á dönsku, og fannst mér þá
feikilega mikið til um slíka
frammistöðu.“
Caprí sveinn
á Ítalíu
Arið 1921 fóru þeir Tryggvi og
Valdimar Halldórsson frá Kálfa-
strönd við Mývatn í ferðalag til
Italíu. Kostnaðinn greiddi Valdi-
mar. Þegar til Italíu kemur hitta
þeir Ríkarð Jónsson myndhöggv-
ara og Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi, sem þar höfðu dvalið
nokkra hríð ásamt Ingólfi Gísla-
syni lækni frá Vopnafirði. Fjór-
menningarnir lifðu í miklum lysti-
semdum nær hálfan ntánuð og hef-
ur Ríkarður lýst þeim að nokkru
leyti í minningum sínum frá Italíu.
Hann leggur þar ríka áherslu á þátt
Tryggva og forystu hans í ýmsum
uppátækjum félaganna, daðri og
drykkjuskap. Tryggvi beitti
mælsku sinni og orðavali, suntu
óprenthæfu. óspart á vini sína auk
gamanseminnar sem hann réð
ríkulega yfir.
Ríkarður segir Tryggva ein-
hvern hraðskældnasta mann sem
hann hafi fyrir hitt. Aðeins einnar
vísu hans er þó getið. Tryggvi
hafði með snarræði bjargað mynd-
höggvaranum frá því að kastast
fram af hengiflugi miklu. Unt leið
og Tryggvi nær í Ríkharð þrumar
hann:
Hér um bil var hrapaður
af hém bergi niður,
skemmtimaður skapaður,
skálcl og myndasmiður.
Þessi Italíuför varð Davíð Stef-
ánssyni talsverð uppspretta skáld-
skapar. Eilt af þekktum ljóðum
hans úr ferðinni er Komið allir
Tryggvi Sveinbjörnsson Svörfuður.
Caprísveinar. Það orti hann síð-
asta daginn sem þessi fjórir voru
santan, andans mennirnir þrír og
bóndinn.
Tryggvií
Islenskum aðli
Þórbergs
Þórbergur Þórðarson ver einum
kalla í bók sinni Islenskum aðli í
að fjalla um Tryggva Sveinbjörns-
son og sá kafli ber nafnið Tryggvi
Svöifuður. Þeir unnu um skeið
saman á Tuliniusarbryggju á Ak-
ureyri.
Þórbergur lýsir Tryggva ná-
kvæmlega og beitir til þess stíl Is-
lendingasagna.
„Tryggvi Svörfuður var tæp-
lega meðalmaður á hæð, þrekinn á
velli og vel limaður, beinvaxinn og
karlmannlegur. Hann var ljós-
hærður og gráeygur og fremur
fríður sýnum. Það sem einkenndi
ytra far hans sérstaklega frá útliti
flestra annarra manna, var áber-
andi nærsýni. Þetta gæddi fram-
komu hans vissum yndisþokka,
sem heilskyggt fólk hafði farið
varhluta af. Það var eins og hann
hefði alveg óvenjulegan áhuga á
öllu, sent hann horfði á.“
Og Þórbergur leitar að hinum
innramanni íTryggva.
„Tryggvi var óvenjulega góð-
lyndur maður, oftast glaður f
skapi, þægilegur í umgengni, vel-
viljaður og hjálpsamur. Hugur
hans dróst allur að skáldskap og
músík og leyndardómum fagurra
kvenna. Hann synti gegnunt lífið í
dramatiskum draumaheimi, uppi á
skrautlegum leiksviðum, meðal
glitrandi viðburða, þar sem leik-
tjöldin lyftust og féllu í takt við
rómantískar hræringar hinna
reynslulausu æskuásta. Hann
hafði mjög litla rækt til hagnýtra
viðfangsefna. Vísindi, pólitík og
heimspekileg heilabrot voru hon-
um óskiljanlegt tungumál."
Eins og á þessari tilvitnun sést
stefndi hugur Tryggva á þessum
árum að lcikhúsinu, einkum leik-
ritun, eins og Þórbergur gerir enn
frekar grein fyrir:
„Það var dýrlegasti draumur
Tryggva á þessunt árurn að verða
heimsfrægt leikritaskáld. Og hann
hafði þó töluverða ástæðu til að
mega vænta nokkurs af sjálfum sér
í þeint efnum. Hann var gæddur
ótvíræðri skáldgáfu. Sumarið 1912
hafði hann í smíðum leikrit, sem
hann trúði okkur fyrir, að leikfélag-
ið í Reykjavík léki næsta vetur.“
Þórbergur nefnir líka að
Tryggvi Itafi í smíðum skáldsögu
Davíð Stefánsson skáld
Eftir
Jón Baldvin
Halldórsson
um fátæka ekkju og þykir honum
mikið koma til lýsinga á takmarka-
lausri ást söguhetjunnar.
En þótt Tryggva sé lýst í Is-
lenskum aðli sem rólyndismanni er
þar sýnd önnur hlið á honum. Þór-
bergur segir að hann hafi átt vanda
til að fá annað veifið eins konar
ofurmennisköst og þá hafi allt hið
venjulega í fari hans, bæði til lík-
ama og sálar, virst þumkast burt í
einu andartaki. Félögum hans á
Tuliniusarbryggju hafi þótt einsýnt
að maður sem slíku væri haldinn,
hlyti að vera skáld og það eigi lítið.
Eins og áður var nefnt sýndi
Tryggvi Svörfuður áhuga á leynd-
ardómum kvenna og Þórbergur
segir um það dæmisögu. Tryggvi
hafi sýnt áhuga ungri stúlku í
Gagnfræðaskólanum en lítið orðið
ágengt, þótt bæði byggju í sama
húsi. Stúlka þessi var Hulda Stef-
ánsdóttir. Þórbergur lýsir því
hvernig andinn hafi allt í einu
komið yfir Tryggva á Tuliniusar-
bryggju. Hann hafi lagt niður
vinnu og mænt upp að Gagn-
fræðaskóla...
„Því næst er eins og fari unt
hann krampakenndir kippir. Hann
þrífur tunnubotn, sent liggur þar
ofan á opinni tunnu, dregur blýant
upp úr vestisvasa sínum og tekur
að krota eitthvað á botninn."
Ljóðið sem hann krotaði á
tunnubotninn og hengdi á þilið
fyrir ofan höfðalag sitt um kvöldið
var svona:
Ríkarður Jönsson myndhöggvari
Hjartkœrust Hulda!
Helgust rósa minna rós!
Draumaflið dulda!
Dýrast Ijósaljós!
Þig ég man, ó meyja,
meðan sœrinn gyllir lönd,
meðan hrannir heyja
hildarleik við strönd.
Hulda, Ijúfa Hulda!
Hjartans sláttur lýtur þér.
Hulda. Ijijfa Hulda!
Hníg að brjósti mér!
En þótt litið hafi verið upp til
Tryggva á Tuliniusarbryggju á
Akureyri unt 1920 segir Þórbergur
frá konu einni sem það gerði ekki.
Hún hét Dísa rauða. Dísa efaðist
um suma hæfileika Tryggva, ekki
þó skáldgáfu hans.
„En hún dró ekki aðeins í efa,
heldur sór hún og sárt við lagði, að
hann væri svo sparlega vaxinn nið-
ur, að hann yrði alla ævi gersam-
lega óhæfur til að veita konum
þann sálarunað, sem þær þráðu á
einverustundum lífsins. Og þessa
líffærafræði endurtók hún hvað
eftir annað hástöfum í allra eyru á
bryggjunni. Tryggvi meykti að
vísu einhverntíma á hana því stór-
hrikalega svari, að henni myndi að
minnsta kosti verða nóg boðið, ef
hann kenndi hennar í sjógalla, með
roðhatt og í klofháum vaðstígvél-
um.“
Tryggvi Svörfuður og Kristján
Eldjárn þekktust vel í Kaupmanna-
höfn. Samskipti þeirra þar og vin-
skapur leiddi síðar til náinna
tengsla þeirra í milli, eftir að
Kristján var orðinn þjóðntinja-
vörður. Tryggvi stóð í miklu stappi
að tryggja leikritum sínum fram-
gang hér á landi. I þeirri baráttu
var Kristján stoð og stytta og tilbú-
inn að verja Tryggva ljóst og leynt.
Arum saman skrifuðust þeir á,
Tryggvi og Kristján. Það verður
ekki séð að Tryggvi hafi Dan-
merkurárin sín öll verið öðrum
ntönnum tengdari hér á landi en
Kristjáni. Tryggvi lést 29. maí
1964 og Kristján skrifar minning-
argrein í Morgunblaðið um hann 3.
júlí. Hann segir meðal annars urn
þau hjónin Tryggva og Bódil:
„Tryggvi var manna glaðastur
og skemmtnastur í góðum hópi,
þótt rangt væri að segja, að hinn
viðkvæmi maður hafi yfirleitt ver-
ið gleðinnar bam. Danskt og ís-
lenzkt hélzt fagurlega í hendur í
lífi þeirra hjóna, þau unnust hug-
ástum og elskuðu bæði fegurð,
glaðværð og góðvild í hverri mynd
sem birtist. En þau voru bæði til-
finninganæmar ntanneskjur, og
tóku nærri sér, þegar á móti blés.
Tryggvi átti það til að vera vand-
Valdimar Halldörsson bóndi
nteðfarinn, eins og menn með
listamannslund eru oft, en ég hygg
að ekki sé ofsögum sagt, að kona
hans hafi skilið hann vel og jafnan
reynzt honum bezt og traustust,
þegar hann var mest þurfi.“
Ljóðagerð
Ekki verður séð að Tryggvi yrki
Ijóð svo heitið geti á leikritunar-
ferli sínum. Hann segir líka í bréfi
til vinar síns, leikarans Thorkild
Roose, að hann hafi ekki ort Ijóð
síðan á yngri árum. Engu að síður
birtist minningarljóð eftir Tryggva
í Berlingske Tidende árið 1928.
Tilefni er afhjúpun minnismerkis
unt þjóðskáldið Jónas Hallgríms-
son í Sct. Pederstræde 22 en þar
lést Jónas 1845. Ljóðið er sex er-
indi, eitt þeirra er svona:
Som Elv undir Is
sov Folkets Sjœl.
Din Sang laante Kraft
afSolens Vœlde,
vœkkede Haab
af hundredaars Dvale,-
Vaardigter Islands -
Dagen gryed.
Leikritun Tryggva
Tryggvi Sveinbjörnsson skrifaði
fjölda leikrita, titlar sent varðveist
hafa eru 24, einþáttungar og lengri
verk. Fæst þessara leikrita voru
nokkurn tíma sviðsett. Til dæmis
leikritið Myrkurll mörke sem fjall-
ar um sjónblindu, sem hefur án efa
verið höfundinum hugleikið efni
vegna eigin sjóndepru. Leikritið
var birt í Reykjavík 1920, bæði í
tjmaritinu Oðni og í sérprenti. I
Oðni kemur fram að átt hafi að
sýna leikritið í Reykjavík það ár en
farist fyrir. Tryggvi skrifar jafnvel
óperutexta á dönsku og beitir fyrir
sig ljóðforminu þar. Stundum
sækir Tryggvi efniviðinn í Islend-
ingasögurnar, svo sem í leikritum
sínum um Guðrúnu Ósvífursdótt-
ur, Gretti Asmundarson og Þorgeir
Ljósvetningagoða. Eitt helsta leik-
verk Tryggva fjallar líka um Jón
Arason biskup.
Fjögur af leikritum Tryggva
hafa verið sviðsett. I Konunglega
leikhúsinu í Kaupmannahöfn:
Regnen 1926, Den lille Verden
1938 og Jón Arason 1949. Hið síð-
asttalda var síðan fært upp í Þjóð-
leikhúsinu 1950. Spádómurinn var
líka sýndur í Þjóðleikhúsinu árið
1956. Tvö af leikritum Tryggva
voru leikin í útvarpi, Jón Arason
1946 í sænska útvarpinu og í Rík-
isútvarpinu 1951. Regnen var Ieik-
ið í Ríkisútvarpinu 1944, í ís-
lcnskri þýðingu Ragnar Jóhannes-
sonar.
Leikritun Tryggva Svein-
björnssonar Svörfuðar
- Jeg er Islænder, födt saa langt mod Nord, at der kun var en Sviptur til
den nordlige Polarkreds. Saaledes er jeg Midnatssolens Sön