Norðurslóð - 15.12.1999, Qupperneq 13

NORÐURSLÓÐ —13
Unglingaskólinn á Bakka
1936-37. Fremri röð f.v.
Jóhanna María Daníels-
dóttir, Syðra Garðshorni,
Kristín Þórsdóttir og Ósk
Þórsdóttir frá Bakka, Lilja
Gunniaugsdóttir Brekku-
koti og Petrína Þórarins-
dóttir Eldjárn frá Tjörn.
Aftari röð: Jón Marvin
Guðmundsson Gullbringu,
Þorsteinn Jakob Halldórs-
son Brekku, Björn Gests-
son Bakkagerði, Pétur
Finnbogason frá Hítardal
kennari, Halldór Kristinn Haraldsson Ytra Garðshorni og Axel Tryggvason Bakka.
Unglingaskóli Svarfdæla, skólaspjald frá
árunum 1937-38.
við skólann Ásgeir P. Sigurjónsson og Stein-
grímur Þorsteinsson. Kennt var í eldri og
yngri deild og kom sinn daginn hvor hópur.
Pétur þótti góður kennari, einkum í íslensku.
Hann kenndi aðeins einn vetur á Dalvík,
varð svo skólastjóri í Glerárþorpi, en varð
skammlífur og lést úr berklum 1939.
Haustið 1937 komu nýir menn til starfa.
Ráðinn var nýr skólastjóri unglingaskólans,
Stefán Bjarman. Steingrímur Þorsteinsson
minnist þess að hann fór fyrir skólanefndina
til Akureyrar að reyna að útvega kennara
sem þurfti helst að vera músíkalskur því það
sárvantaði kórstjóra í hreppinn. Utkoman
var Stefán Bjarman. Stefán var Akureyring-
ur en hafði dvalið alllengi í Ameriku. Hann
er nú kunnastur fyrir frábærar bókaþýðingar,
svo sem á Þrúgum reiðinnar eftir Steinbeck
og Hverjum klukkan glymur eftir Heming-
way sem við heyrðum í Víðsjá í sumar og
haust. Stefán var skólastjóri unglingaskólans
þrjú næstu árin, og starfaði svo aftur við
kennslu á Dalvík árin 1949-1956. Hann var
frábær kennari, segir Friðjón Kristinsson, og
kröfuharður. Sérstaklega er Friðjóni minnis-
stæð kennsla hans í ensku, stærðfræði og
bókfærslu. Stefán stjómaði kómm allan
þann tíma, bæði í þorpinu og sveitinni, og
var þar sunginn bæði Schubert og Sibelius.
Með Stefáni hóf einnig kennslu Ingimar
Óskarsson hinn náttúrufróði frá Klængshóli.
Hann kenndi til 1945 og bjó í Árgerði. Hann
hafði reyndar kennt við bamaskólann á Dal-
vík litla hríð um 1920. Auk þeirra tveggja
kenndi Ásgeir P. Sigurjónsson áfram við
unglingaskólann. Ingimar Óskarsson var
skólastjóri unglingaskólans 1940-41 og með
honum kenndi þá Ragnar Stefánsson frá
Brimnesi. Kennt var í tveimur hópum, eldri
og yngri deild.
Árið 1941 tók Haraldur Magnússon, Reyk-
víkingur, við skólastjóm unglingaskólans og
hélt því til ársins 1944 og var annar aðal-
kennarinn. Hinn var Ingimar Óskarsson.
Veturinn 1944-45 var Ingimar skólastjóri
unglingaskólans en um vorið hætti hann
kennslu á Dalvík . Þá um haustið, 1945, var
Helgi Símonarson ráðinn skólastjóri ung-
lingaskólans, en hann hafði hætt skólastjórn
barnaskólans tveimur árum áður. Með Ingi-
mar og síðan Helga á Dalvík kenndi Harald-
ur Magnússon sem tekið hafði við skóla-
stjóm bamaskólans af Helga (einn vetur
stjómaði Haraldur báðum skólunum).
Árið 1946 gerðist a.m.k. tvennt sem kem-
ur við þetta mál. Þá var Svarfaðardalshreppi
skipt í tvennt, í þorp og sveit, og þá varð
umbylting á unglingakennslunni í kjölfar
nýrrar fræðslulöggjafar. Þá var lokaprófi úr
barnaskóla flýtt um eitt ár, og nefnt bama-
próf, en tvö ár í unglingaskóla urðu nú að
skólaskyldu (í þéttbýli) sem lauk með ung-
lingaprófi. Á Dalvík var strax bætt við þriðja
árinu sem lauk með miðskólaprófi eða þá
landsprófi. Þar með kom ríki og sveitarfélag
með fullum þunga inn í unglingafræðsluna.
Þetta er kerfi sem flestir lesendur muna eftir
og verður unglingakennslu á Dalvík ekki
fylgt lengra.
Dalbúar
Þróun skólanna, ekki síst unglingaskóla,
gekk jafnan mun hægar í íslenskum sveitum
og þar var unglingaskólum óvíða komið á í
kjölfar laganna frá 1946. Hvernig var þetta
inni í Svarfaðardalnum?
Veturinn 1933-34 hafði Dagbjört Ás-
grímsdóttir á Gmnd unglinganámskeið á
Þinghúsinu, meðan Þórarinn bamakennari
var að kenna frammi á Auðnum. Hreppurinn
mun hafa staðið fyrir námskeiðinu, nemendur
voru 18, á ýmsum aldri, og þetta var líklega
fyrsti formlegi unglingaskólinn í sveitinni.
Eins og áður segir komst Unglingaskóli
Svarfdæla á fastari grunn frá árinu 1936 með
nokkurs konar móðurstöð á Dalvík og útibú
í sveitinni. Tvo fyrstu vetuma var sveitar-
skólinn haldinn á Bakka. Ástæðan fyrir stað-
setningu skólans þar var m.a. að Grundar-
skólanum var um þetta leyti breytt úr far-
skóla í fastan með auknum kennslutíma en
húsið þar hafði enn ekki verið stækkað.
Fyrsta veturinn á Bakka var kennari og
skólastjóri Pétur Finnbogason. Hann kenndi
á Dalvík fram að jólum en flutti sig fram í
Bakka í janúar og bjó þar meðan hann
kenndi. Næsta vetur kom Stefán Bjarman og
kenndi á Bakka. Þá var nemendum skipt í
eldri og yngri deild sem komu sinn daginn
hvor, líkt og á Dalvík. Kennt var í dagstof-
unni, fjósið var undir. Þór hélt naut að vanda
sínum og öskraði það allmikið í sumum
kennslustundum, segir Júlíus Daníelsson. Þá
man hann að Stefán kennari rakaði sig
stundum í fyrstu kennslustund, drakk þar
kaffi og tók vel í nefið. Þama komu ungling-
ar úr öllum dalnum, handan yfir á og framan
úr Atlastöðum sá sem fór lengst. Kennarinn
dvaldi hálfan mánuð á Bakka og Dalvík til
skiptis.
Veturinn 1938-39 fluttist unglingaskól-
inn niður að Grund og var í kjallaranum í ný-
byggða suðurhluta Þinghússins. Þar kenndi,
auk Stefáns, Dagbjört húsfreyja á Grund.
Lilja Kristjánsdóttir á Brautarhóli var einn
nemenda og segir að kennararnir hafi báðir
verið góðir, Dagbjört frábær íslenskukenn-
ari. Þetta vor fóm fjórir af nemendunum í
inntökupróf upp í 2. bekk Menntaskólans á
Akureyri og náðu allir, m.a.s. upp í A-bekk,
og er það til marks um að skóli Stefáns var
góður, segir Lilja.
Fyrsta stríðsveturinn, 1939-40, var engin
formleg unglingakennsla í sveitinni og, hvað
Grund snerti, líklega ekki tvo næstu vetur
þar á eftir. Veturinn 1943-44 kenndi Ingimar
Oskarsson unglingum á Grund og kom
skálmandi neðan frá Dalvík hvern kennslu-
dag. Veturinn 1944-45 kenndi þar Júlíus
Daníelsson, nýstúdent frá Syðra-Garðshorni.
Iðkaðar voru þar m.a. íþróttir, einkum lang-
stökk án atrennu, í kennslustofunni og var
Hjörleifur í Gullbringu snarpastur. Þann vet-
ur voru tvær unglingadeildirdeildir á Grund.
Sem áður segir varð Helgi Símonarson
skólastjóri Unglingaskóla Svarfdæla haustið
1945. Hann kenndi bæði á Dalvík og að
Grund. Á móti honum á Grund kenndi nú
Jón Jónsson, bróðir hans. Unglingarnir voru
þar í góðum höndum því þeir bræður voru
báðir virtir og vinsælir kennarar. Nú var að-
eins einn unglingabekkur á Grund. Bjöm
Daníelsson var einn nemandinn og hjólaði í
veg fyrir Helga sem kom hlaupandi sunnan
frá Þverá á morgnana, og Björn hjólaði með
honum síðasta sprettinn. Nemendur settust í
hring um eitt langborð í kjallara Þinghúss-
ins. Þar var illa upphitað og þegar kalt var
rauk upp af höfði kennarans eftir hlaupin. Á
hádegi tölti Helgi oft áfram til kennslu á Dal-
vík en Jón kom gangandi handan úr Gröf,
yfir ána og bakkana. Þeir Helgi og Jón héldu
þessum skóla út í tvo vetur, en á fardögum
1947 flutti Jón og fjölskylda í Böggvisstaði.
Næstu ár var unglingum ekki kennt á
Grund og ekki, svo mér sé kunnugt, fyrr en
veturinn 1950-51. Þá hét unglingakennarinn
í kjallaranum á Þinghúsinu Hjörtur E. Þórar-
Eldri deild Unglingaskóla Svarfdæla á Grund
1944-1945. Fremri röð: Sigurjón Oskarsson,
Hjörleifur Guðmundsson og Rögnvaldur Þor-
leifsson. Aftari röð: Halldóra Helgadóttir, Ásdís
Björnsdóttir og Kristín Gestsdóttir. Ljósm. JJD
insson. Hann kenndi þar tvo eða þrjá vetur
en síðan kom nokkurt hlé í unglingakennsl-
una í sveitinni. Barnakennsla hófst í nýjum
skóla á Húsabakka 1955 en unglingakennsla
hófst þar ekki fyrr en haustið 1959. Þá
kenndi Hjörtur aftur unglingunum, og nú var
komið á fót tveimur deildum unglinga, sem
haldist hefur fram á þennan dag.
Farkennsla unglinga
Fyrir utan formlegt skólahald sem hreppur-
inn á einhveren hátt stóð fyrir var unglingum
kennt víða í sveitinni á styttri eða lengri
námskeiðum af og til. Líklega var það mest
fyrir frumkvæði, og á kostnað, foreldra. Um
það eru heimildir gloppóttar, en eitthvað
skal nefnt.
Veturinn 1918-19 kenndi Þórarinn á Tjöm
unglingum heima hjá sér og e.t.v. á Völlum
líka. Og á Völlum kenndi Stefán Hallgríms-
son frá Hrafnsstöðum unglingum veturinn
1919-20 og var meirihluti unglinganna frá
Hofi og Völlum, m.a. Jón Jónsson, síðar
unglingakennari. Seinni part vetrar 1931 var
Júlíus Bogason frá Akureyri fenginn til að
kenna unglingum í miðsveitinni. Hjónin á
Völlum og Tjörn höfðu frumkvæði að því, til
að undirbúa börn sín undir Menntaskólann á
Akureyri, og var kennt á báðum bæjunum.
Nokkrir unglingar úr nágrenni þeirra bæja
nutu góðs af. Dagbjört á Grund mun eitthvað
hafa kennt unglingum á Auðnum um 1936,
Pálmi Jóhannsson sömuleiðis. Hallur Jó-
hannesson kenndi unglingum, á Bakka, Hofi
og e.t.v. víðar fyrir 1940. Á Hofi var ung-
lingaskóli veturinn 1940-41 og var smalað
saman unglingum af nálægum bæjum. Ingi-
mar Oskarsson kenndi fyrri hluta vetrar og
Ragnar Stefánsson frá Brimnesi seinni hlut-
ann (ekki er ljóst hvort þetta var hluti af
Unglingaskóla Svarfdæla sem þá starfaði
ekki á Grund). Þetta var afskaplega fjörugur,
skóli segir Gísli Jónsson. Ragnar kennari tók
fullan þátt í leikjum unglinganna.
Niðurstaða
Nú væri gott að geta dregið einhverja heild-
amiðurstöðu um frammistöðu Svarfdælinga
á sviði unglingafræðslunnar, en raunar vant-
ar mig þekkingu til að bera saman Við íandið
í heild. Hér höfum við nefnt merka braut-
ryðjendur meðal svarfdælskra skólamanna
sem mörkuðu spor og vöktu áhuga sem lifði
áfram. Segja má að unglingaskóli hafi starf-
að reglulega í gamla Svarfaðardalshreppi frá
1934, á Dalvík yfirleitt í tveimur deildum
(aldursflokkum). Á Dalvík kom fullgildur
miðskóli strax með lögum um miðskóla
1946. í sveitinni var framan af öld allmikið
um óreglulega farkennslu fyrir unglinga, síð-
an starfaði unglingaskóli þar nokkuð reglu-
lega (ein til tvær deildir) á tímabilinu 1936-
47, þ.e. áður en lög komu um skólaskyldu
unglinga. Síðan reistu dalbúarnir heimavist-
arskóla sem fljótlega hóf reglulega tveggja
ára unglingakennslu, þ.e. frá 1959.
Eg hygg að Svarfdælingar verði að teljast
framarlega í unglingafræðslu miðað við al-
menna þróun á landsbyggðinni. Og það er
alveg víst að sem sveitahreppur stóð Svarf-
aðardalshreppur (eftir skiptingu 1946) dug-
lega að kennslumálum unglinga. Til saman-
burðar er mér ekki kunnugt um neinn fastan
unglingaskóla í öðrum sveitahreppum í
Eyjafirði fyrr en komið var fram undir eða
fram yfir 1970.
Á 20. öld hafa margir Svarfdælingar geng-
ið menntaveg, margs konar og mislangan.
Þar hafa þeir notið nábýlis við Hólaskóla,
Gagnfræðaskólann og seinna Menntaskól-
ann á Akureyri, Laugaskóla og fleiri skóla.
Öll hefur þessi skólaganga verið háð því að
kostur hafi verið á undirstöðumenntun
heima fyrir, ekki aðeins barnafræðslu heldur
unglingafræðslu líka. Svarfdælingum virðist
hafa verið það ljóst.