Dagblaðið Vísir - DV - 04.03.2016, Blaðsíða 36

Helgarblað 4.–7. mars 201636 Fólk Viðtal
„Við vorum flóttamenn í eigin landi“
Donika Kolica er 19 ára nemandi í Mennta­
skólanum í Reykjavík. Bakgrunnur hennar er ólíkari
en allra annarra nemenda því fyrir sjö árum talaði
hún ekki stakt orð í íslensku. Hún er múslimi og á
ættir sínar að rekja til Kosovo en þar gekk fjölskylda
hennar í gegnum miklar raunir í Kosovo­stríðinu þar til
að þau ákváðu að koma til Íslands í leit að betra lífi.
Hún settist niður með blaðamanni á kaffihúsi í Efra­
Breiðholti og fór yfir sögu fjölskyldunnar og hvernig
það var að aðlagast hérlendis.
É
g flutti til Íslands með mömmu
og systkinum mínum árið
2007 en þá hafði pabbi unnið
hér á landi í tvö ár,“ segir Don-
ika á lýtalausri íslensku. Það er
aðdáunarvert að eftir þennan stutta
tíma heyrist ekki einu sinni hreim-
ur í máli hennar. Fjölskylda Doniku
hafði upplifað miklar hörmungar í
stríðsátökunum í heimalandi sínu
árið 1999 þar sem fjölskyldumeð-
limir hurfu sporlaust, heimili þeirra
var brennt til kaldra kola og foreldrar
Doniku, Ferhad og Lejla, þurftu að
vera á vergangi í eigin landi í marga
mánuði ásamt þá tveggja ára gamalli
dóttur sinni. Hver dagur gat orðið
þeirra síðasti en fyrir mildi lifðu þau
stríðið af. Þegar því lauk stóðu þau
uppi heimilis- og allslaus og Kosovo,
fósturjörðin, var í rúst, allir innviðir
laskaðir og framtíð fjölskyldunnar í
uppnámi.
Hertar reglur
Meirihluti þeirra sem sækir um hæli
hérlendis er frá Albaníu eða Kosovo
en líta má svo á að um sé að ræða
eina þjóð í tveimur löndum. Enginn
umsækjandi frá þessum löndum
hefur fengið dvalarleyfi hérlend-
is undanfarin ár, að undanskildum
albönsku fjölskyldunum tveimur
með langveiku drengina sem fengu
ríkis borgararétt rétt fyrir síðustu jól.
Reglurnar hafa ekki alltaf verið svo
stífar. Árið 2005 kom Ferhard Kolica
hingað til lands frá Kosovo til þess
að vinna í byggingarvinnu og sjá
fjölskyldu sinni, sem hann þurfti að
skilja eftir í heimalandinu, farborða.
Tveimur árum síðar átti hann
þess kost að sækja um að fjölskylda
hans, eiginkona og þrjú börn, fengju
einnig að flytjast til landsins. Það
gekk eftir rétt áður en lögum var
breytt sem gerði að verkum að Al-
banir og Kosovobúar áttu litla sem
enga von að hljóta hér dvalarleyfi.
Urðu eftir þegar allir flúðu
Donika og fjölskylda hennar eru frá
borginni Peja sem er um 60 þúsund
manna borg í vesturhluta Kosovo.
Borgin varð illa úti í stríðinu sem
geisaði árið 1999 en um 80 prósent
húsa í borginni urðu fyrir miklum
skemmdum eða voru gjöreyðilögð.
Fjölmargir létu lífið í árásum
Serba á borgina, þar á meðal ætt-
ingjar Doniku. „Flestir flúðu áður en
serbneski herinn náði til borgarinnar,
þar á meðal systkini pabba. Eldri
systir hans fékk stöðu flóttamanns á
Íslandi en bróðir pabba flúði til Ítal-
íu. Við urðum hins vegar eftir, ekki
síst til þess að annast ömmu mína og
langömmu,“ segir Donika.
Hún var aðeins tveggja ára þegar
stríðið geisaði og byggir því aðeins á
frásögnum foreldra sinna. „Ég held
að þau hafi hlíft mér við mörgum
sögum af þessum tíma, sérstaklega
pabbi,“ segir hún alvarleg á svip.
Ævintýralegur flótti
Stríðið í Júgóslavíu hófst árið 1991
en allt svæðið sprakk í kjölfarið í
loft upp eins og púðurtunna. Átök-
in náðu af alvöru til Kosovo á fyrri
hluta ársins 1998 og stóð stríðið
þar í 16 mánuði með gríðarlegum
hörmungum fyrir almenna
borgara. „Fjölskyldan mín heyrði
sprengingarnar í fjarska og fregnir
af ferðum serbneska herliðsins voru
á allra vörum sem enn voru eftir í
borginni. Við vorum tilbúin að flýja,
vorum búin að pakka því nauðsyn-
legasta auk þess sem mamma hafði
sett öll verðmæti, skartgripi og pen-
inga, í veski sem hún geymdi á vís-
um stað,“ segir Donika. Fjölskyldan
var stöðugt á varðbergi en loks kom
að ögurstund.
Fyrirvarinn var enginn og allt í
einu voru serbnesku hermennirn-
ir komnir inn í borgina. Fjöl-
skylda Doniku, foreldrar, amma og
langamma, flúðu í skyndi úr hús-
inu enda dauðinn vís ef þau næð-
ust. Þau földu sig undir brú í ná-
grenninu en þá áttuðu sig á því að
mikilvægur hlutur hafði gleymst,
veskið. „Án peninga gátum við ekk-
ert gert,“ segir Donika.
Faðir hennar lagði því í mikla
hættuför og hélt til baka í hús þeirra.
Hann komst óséður að því og þegar
hann hafði fundið veskið þá heyrði
hann í hermönnunum fyrir utan
húsið. „Það var lítið óuppgert háa-
loft á húsinu og hann gat híft sig
þangað upp, rétt í tæka tíð því á
sömu andrá ruddust hermennirnir
inn í húsið. Það stungust naglar upp
úr gólfinu sem hann þurfti að leggj-
ast á og ekki gefa frá sér eitt einasta
hljóð,“ segir Donika.
Hermennirnir fínkembdu húsið
en áttuðu sig ekki á tilvist háalofts-
ins. Þeir héldu síðan í næsta hús og
skömmu síðar gat Ferhad flúið hús-
ið og haldið til fjölskyldu sinnar sem
enn var í felum undir brúnni.
Minningarnar fuðruðu upp
„Pabbi var sá síðasti í fjölskyldunni
sem sá húsið okkar. Það var byggt
árið 1920 og mér skilst að það hafi
verið eitt flottasta húsið í borginni,
hannað af þekktum rússneskum
arkitekt,“ segir Donika. Kolica-fjöl-
skyldan hafði verið vel efnum búin
á árum áður en langafi Doniku var
stórbóndi sem átti fjölmargar jarðir.
Auður fjölskyldunnar hafði aftur
á móti verið tekin úr höndum henn-
ar í valdatíð júgóslavneska ein-
ræðisherrans Titos en eftir stóð ætt-
aróðalið. „Í þessu húsi höfðu nánast
allir í fjölskyldu minni alist upp. Ég
vildi óska að við ættum myndir af
því en allt slíkt, sem rúmaðist ekki
í ferðatöskunni og veskinu, fuðraði
upp í brunanum,“ segir Donika.
Serbneskir hermenn lögðu eld að
öllum húsum í götunni og ættaróðal
fjölskyldunnar brann til kaldra kola.
Faðir hennar talinn af
Þegar faðir Doniku komst heilu og
höldnu til fjölskyldu sinnar sem enn
var í felum undir brúnni þá tók hann
þá ákvörðun að senda Lejlu, eigin-
konu sína, með Doniku fótgangandi
til Svartfjallalands en þaðan er móð-
ir Doniku ættuð. „Hún gat komist
hraðar yfir ein með mig en með
ömmu og langömmu. Pabbi varð til
dæmis að halda á langömmu okkar
á háhesti,“ segir Donika. Langamma
Doniku lést árið 2006 en þá var
hún 106 ára gömul. „Við kvörtum
yfir einu stríði en hún gekk í gegn-
um báðar heimsstyrjaldirnar og svo
Kosovo-stríðið undir lok ævinnar.
Hún var algjör nagli,“ segir Donika
og brosir.
Mæðgurnar ferðuðust yfir fjöll og
firnindi og reglulega komu upp að-
stæður þar sem þær mæðgur þurftu
að fela sig í fyrir serbneskum her-
mönnum. Þær sluppu blessunarlega
með skrekkinn og komust heilu og
höldnu til Svartfjallalands þar sem
foreldrar Lejlu bjuggu. Þar var þeim
ekki vært og því héldu þau öll fjögur
til Skopje, höfuðborgar Makedóníu,
þar sem þau biðu frétta af örlögum
Ferhads. Faðir Doniku var hvergi
sjáanlegur og fjölskyldan var aðskil-
in í marga mánuði. „Flestir töldu að
pabbi hlyti að vera dáinn. Að hann
hefði verið gripinn á flóttanum og þá
þyrfti ekki að spyrja að leikslokum,“
segir Donika.
Serbneski herinn var miskunnar-
laus og almennir borgarar í Kosovo
voru hiklaust skotnir og komið fyrir
í ómerktum gröfum.
Flóttamenn í eigin landi
Það reyndust þó blessunarlega ekki
örlög Ferhads. Hann hafði vissu-
lega lent í miklum raunum á flótt-
anum en komst lífs af ásamt móður
sinni og ömmu. Það var svo loks við
landamæri Makedóníu sem móðir
Doniku sá eiginmann sinn hinum
megin við landamæragirðinguna og
öskraði til hans.
Stundin var tilfinningaþrungin
og Donika verður klökk þegar hún
lýsir atburðarásinni fyrir blaða-
manni. Fjölskyldan var sameinuð
a ný en þau þurftu samt sem áður
að vera stöðugt á ferðinni milli
Makedóníu, Kosovo og Albaníu allt
til loka stríðsins. „Við vorum flótta-
menn í eigin landi og áttum engan
öruggan samastað. Ég man auð-
vitað ekkert eftir þessum tíma en
reynslan var foreldrum mínum eðli-
lega þungbær. Matur var af skorn-
um skammti og fólk neyddist til
þess að vera skítugt í sömu tötrun-
um mánuðum saman. Ég fæ sting í
hjartað þegar ég sé myndir af flótta-
mönnunum sem nú streyma frá Sýr-
landi. Sérstaklega þegar ég sé lítil
börn sem ríghalda dauðhrædd í for-
eldra sína, vitandi að ég var í þessum
sporum,“ segir Donika.
Til Íslands að vinna
Með ótrúlegum dugnaði, viljastyrk
og í raun heppni lifði fjölskyldan
stríðið af en því lauk um mitt ár 1999.
Þegar ljóst var að öllu var óhætt þá
sneru þau aftur til heimahaganna
en þar mætti þeim fullkomin eyði-
legging. „Borgin var í rúst og með-
al annars höfðu öll húsin í götunni
okkar verið brennd til grunna,“ seg-
ir Donika.
Faðir Doniku hófst þegar handa
við að byggja annað hús og þegar því
var lokið þá tók við erfið lífsbarátta
enda allt þjóðfélagið í lamasessi og
enga vinnu að hafa. Hjónin eignuð-
ust tvö börn eftir stríðið, Dritero árið
2000 og Dinu árið 2003. Rúmum
fimm árum síðar ákvað Ferhad að
fara til systur sinna til Íslands sem
gat útvegað honum vinnu á margfalt
hærri launum en buðust í Kosovo.
Tveimur árum síðar gat hann
síðan sent eftir eiginkonu sinni og
börnum en þá var Donika orðin 10
ára gömul.
Ömmusystirin hringir oft á dag
„Ég fékk vægt sjokk þegar við komum
hingað. Allt var öðruvísi en heima,
sérstaklega veðrið,“ segir Donika og
hlær. Hún átti erfitt með að flytja
sig um sess og kveðja ættingja og
vini heima fyrir. „ Fjölskyldan skiptir
gríðarlegu máli í Kosovo, til dæmis
hringir ömmusystir mín, sem enn
býr í Peja, oft á dag í mig á Viper,“
segir Donika brosandi.
Það að föðursystir hennar og fjöl-
skylda hennar skyldu vera hér skipti
miklu máli og auðveldaði þeim að
aðlagast fljótt og vel. „Það hjálpaði
eflaust líka að ég hef alltaf verið fé-
lagslynd og tala mjög mikið [hlær].
Það hjálpaði mér að eignast vini og
koma mér fyrir. Ég byrjaði einnig
að tefla og áður en ég vissi af var ég
kominn á fullt í skáksamfélagið hér-
lendis. Þar var mér tekið opnum
örmum og margt af því fólki er mér
eins og fjölskylda í dag,“ segir Don-
ika hlýlega.
Lærði íslensku á sjö mánuðum
Donika gekk tvo mánuði í Hjalla-
skóla í Kópavogi en síðan fluttist
fjölskyldan í Hólahverfið í Breiðholti
og þaðan lá leið hennar í Hóla-
brekkuskóla. Á innan við sjö mánuð-
um frá komu Doniku til Íslands var
hún orðin altalandi á þessu erfiða
tungumáli. „Íslenska málfræðin er
ekkert mál, hún er mjög svipuð og
albanska málfræðin. Skortur á orða-
forða hrjáir mig eitthvað en hann
Björn Þorfinnsson
bjornth@dv.is
„Ég held að þau
hafi hlíft mér
við mörgum sögum
af þessum tíma,
sérstaklega pabbi.
„Borgin var í rúst
og meðal annars
höfðu öll húsin í götunni
okkar verið brennd til
grunna.