Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.2016, Blaðsíða 38

30 Menning
n Ragnar Kjartansson spjallar um sviðsverkið Krieg n Leikarinn á sviðinu í allri sinni dýrð
Helgarblað 1.–4. apríl 2016
E
inþáttungsóperan Krieg – eða
Stríð – eftir Ragnar Kjartans­
son, við tónlist Kjartans
Sveinssonar, var frumsýnd
í Volksbühne­leikhúsinu í
Berlín í mars. Í leikritinu fylgjast áhorf­
endur með dauðastríði prússnesks
18. aldar hermanns í klukkustund, í
rómantískri handmálaðri sviðsmynd
og undir dramatískri óperutónlist.
DV ræddi við Ragnar Kjartansson um
verkið.
Ekki rannsókn á dauðanum
Öll verkin í Svörtu seríunni í Volks-
bühne, sem Krieg er hluti af, fást á ein-
hvern hátt við eða tengjast dauðanum.
Af hverju vildir þú fást við dauðann á
þennan hátt – í gegnum dauða leikar-
ans?
„Útgangspunkturinn var aldrei
dauðinn. Hugmyndin kom upp áður
en þessi sería var sett saman af leik­
húsinu. Þetta var hugmynd sem ég var
búinn að vera með í maganum í svo­
lítinn tíma, að gera að verk um leikar­
ann að deyja. Síðasta sviðsverk sem
ég gerði var leikhúsið án leikarans, en
þetta átti að vera leikarinn á sviðinu í
allri sinni dýrð – að deyja. Þetta átti að
vera svona „leikari, leiktu!“ verk. Það
er klassískt að segja eitthvað svona við
leikara: „þú ert í leiklistarskólanum,
þá ættir þú að geta grátið!“ Þannig að
útgangspunkturinn var ekki að nálg­
ast dauðann. Mér finnst ég einungis
vera að gera myndlistarverk fyrir leik­
hús – ekki aðeins þannig að það líti vel
út heldur að konseptið gangi upp og
svoleiðis – um leikhúsið í leikhúsinu.“
Ef við lítum á listsköpun sem til-
raun eða rannsókn, myndir þú segja
að þú hafir gert einhverjar uppgötv-
anir um heiminn eða tilveruna í ferli
þessa verks?
„Neeei … Nei, alls ekki. [hlær]
Ég myndi reyndar aldrei nota orðið
rannsókn. Við notum þetta svo mikið
í menningargeiranum. Rannsókn er
akademískt og elegant fyrirbæri, en
við erum bara eitthvað að fúska. [hlær]
Maður er bara að skoða og … [hugsar
sig um] það er líka alveg ómögulegt að
segja „að leika sér“ … En þetta snýst
miklu meira um „komposition,“ um
samsetningu, eins og þegar málari
kannar samsetningu hluta.“
Nein, I hate de theater
Nú ert þú að leikstýra sviðsleikara,
hvernig gekk það og hvernig nálgaðist
þú það verkefni?
„Ég bara bað hann um að leika:
„Leikari, viltu leika að þú sért að
deyja?“ Ég hugsaði að það yrði mjög
einfalt, en það varð örlítið flóknara af
því að leikarinn kemur úr þessu þýska
afbyggingarleikhúsi, þar sem fólk þol­
ir ekki að „leika“ á hefðbundinn hátt.
Þannig að þetta varð svolítið karp, ég
varð að sannfæra leikarann um að
leika eins og Gunnar Eyjólfsson eða
Erlingur Gíslason. „Leiktu í ljósið!“
sagði ég, og hann bara: „Nein, I hate
de theater.“ Þannig að þetta var mjög
fyndin og skemmtileg reynsla, svolítið
eins og að vera í Woody Allen­mynd,
Bullets over Broadway eða einhverri
viðlíka.
En verkið gengur út á að „leika“
og ef maður færi að afbyggja það
eitthvað þá væri verkið bara hrunið.
Verkið sjálft er í rauninni afbygging á
afbyggingu. Það er svo gaman að gera
svona verk í Volksbühne þar allt geng­
ur út á heimspekilega afstöðu, pólitík
og afbyggingu. Þarna eru þessir þættir
dálítið mataðir ofan í mann. Og vegna
þess að þeir eru allt í kring, bara í leik­
húsinu sjálfu, þá langaði mig að gera
sýningu þar sem áhorfandinn sér
sjálfur um að afbyggja, setja í pólitískt
samhengi og svo framvegis. Þú horfir
á gaurinn þjást í þykjustunni í þykju­
stunni­landslaginu og hugurinn fer af
stað.
Hann er í 18. aldar prússneskum
búningi til að fá einhvers konar
pólitíska fjarlægð. En svo, talandi um
pólitík, þá er Friðrik mikli og hans
her rót vandans, hins prússneska eða
þýska þjóðarstolts.“
Jæja, fer hann nú ekki að deyja?
Nokkrir gengu út af sýningunni þegar
ég fór að sjá Krieg í síðustu viku. Er
þetta eitthvað sem skiptir þig máli?
„Ég skil bara mjög vel að fólk gangi
út af þessu. Þetta er ekki skemmti­
legt [hlær]. Enda þarf ekki allt að vera
skemmtilegt. Mig langaði örlítið að
hafa verkið þannig að maður byrjaði
að horfa, myndi sofna og vakna aftur
og þá væri gaurinn ennþá að deyja.
Þannig að ég skil fólk mjög vel ef það
gengur út. Það er alveg sjálfsagt mál.
Kannski hugsa ég svona af því að ég
lít á þetta sem myndlist, sem málverk.
Þú getur alveg litið á verkið og hugsað
„já, nú er ég búinn að sjá þetta.“
En það eru verðlaun ef þú horf­
ir á þetta til enda, þá deyr hann loks­
ins. Mér finnst líka áhugavert að vera
í þeirri stöðu að horfa á deyjandi
mann og vera farinn að hugsa „jæja,
fer hann nú ekki að deyja?“ Mér
finnst það dálítið áhugavert, af því að
gaurinn er náttúrlega að þykjast – og
það vita það allir, það er samningur­
inn.
Þetta snýst líka um hvað leikhúsið
er áhugaverðar aðstæður. Þú segir
fólki að sitja kyrrt og horfa á eitthvað.
Þetta gerum við ekki í myndlistinni,
þar ræður þú alveg hvort þú tekur
þetta inn. Mér finnst svolítið gaman
að leika mér að þeim aðstæð­
um. En svo finnst Þjóðverjunum
líka bara eðlilegra að ganga út, það er
ekki jafn mikill skandall og heima. Fólk
hugsar bara: „þetta finnst mér leiðin­
legt, ég er farinn.“ Þeir eru náttúrlega
svo ókurteisir, Þjóðverjarnir [hlær].“
Verður verkið svo sett upp á
Íslandi?
„Ég veit ekkert um það. Ég gerði
þetta verk fyrir þessar aðstæður. Mér
finnst afskaplega gaman að fá að gera
þessar tilraunir þarna í Volksbühne –
þetta er frábær vettvangur. En svo er
maður farinn í næsta verkefni.
Það væri samt mjög gaman að gera
þetta einhvern daginn sem alvöru óp­
eru með hljómsveit. Það var nefni­
lega pælingin. Við Kjartan vorum að
vinna með óperuformið, vorum að
gera þessa melódramatísku óperu.
Það var smá synd að hafa tónlistina
bara á bandi, af því að Kjartan samdi
náttúrlega alla músíkina sérstaklega
fyrir þetta. Svo kannski verður þetta
einhvern tímann sett upp sem ópera
með hljómsveit og öllu. Það væri svo
skemmtileg andstæða, þessi svaka­
lega tilfinningaþrungna samda tón­
list og svo er gaurinn á sviðinu bara að
emja yfir: „aaaaaahhhhhhhhhh.“ Mér
finnst það mjög áhugavert.“ n
„Ég skil mjög vel
að fólk gangi út“
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
„Mig langaði
að hafa verkið
þannig að maður byrjaði
að horfa, myndi sofna og
vakna aftur og þá væri
gaurinn ennþá að deyja.
„Verkið sjálft er
í rauninni af-
bygging á afbyggingu
Málverk fyrir leikhús
Ragnar lítur á sviðsverk
sín sem myndlistarverk
og er því ekki ósáttur við
að fólk gangi út.