Dagblaðið Vísir - DV - 08.04.2016, Qupperneq 39

Menning 31Helgarblað 8.–11. apríl 2016
Hávaðinn er fyrirboði um samfélagslegar breytingar
n Njörður Sigurjónsson dósent rannsakar hljóðmenningu íslenskra mótmæla n Skoðar hljóðhelgi Alþingis og hávaða búsáhaldabyltingarinnar
kröfum verkalýðsins. Þetta verð­
ur hins vegar ekki jafn nauðsynlegt
þegar við förum bara á netið til að
fá þessar upplýsingar. Nú getum við
séð að skiltin eru jafnvel orðið algjör
vitleysa, þau eru sjálfstjáning en all­
ar kröfugerðir og boðskapur eru fyrst
og fremst á netinu. Skiltin eru jafnvel
bara vefslóð: kíktu á netið og sjáðu
hvað við meinum,“ segir hann.
Samkennd eða ofbeldi
Trommutakturinn er þannig orð­
laus tjáning á óánægju, en á sama
tíma þjappar hann fólki saman og
það upplifir sterka samkennd. Þetta
hefur einnig verið þróunin í mót­
mælum erlendis þar sem kröfurnar
um hvað skuli taka við eru óljósar en
eina skýra krafan er neitun á ríkjandi
ástandi: þúsundraddað „Nei!“ sem
tjáð er í karnivalískum mótmæla­
viðburðum.
„Eftir fall kommúnismans hefur
fólk spurt sig: hvers á alþýðan eða
fólkið að krefjast? Hvert er gangan,
stóra hreyfingin, að stefna og hvaða
leiðir á að fara? Margir hafa haldið
því fram að á okkar tímum sé ekki
nein ein stór saga sem er sögð, ein
stór krafa eða lausn sem er boðið
upp á, heldur sameinast í mótmæl­
unum fjöldinn allur af umkvörtunar­
efnum og ólíkum kröfum. Þær eiga
það þó sameiginlegt að segja „Nei!“
við ríkjandi ástandi, við kerfinu, við
getum kallað það kapítalismann,
stórfyrirtæki eða eina prósentið.
Það er verið að berjast gegn valda­
elítunni og verið að biðja um aðrar
leiðir, en nákvæmlega hver krafan er
er ekki víst,“ segir Njörður.
„Í mótmælunum 2009 var til
dæmis engin samstillt krafa nema
um að ríkisstjórnin og helstu persón­
ur segðu af sér, en það var enginn
samhljómur um hvað ætti að gerast
eftir það. Takturinn, áslátturinn, gaf
hópnum hins vegar tækifæri til að
sameinast – með því að láta hann
hætta að segja það sem honum bjó
í brjósti og bara berja, klappa og
hrópa möntru: Vanhæf ríkisstjórn!
Þetta sameinaði hópinn og gaf hon­
um afl til að hrekja stjórnina frá völd­
um,“ segir hann.
En þó að margir þátttakendur álíti
að takturinn og hávaðinn veiti þátt­
takendum samkennd eru aðrir sem
óttast hann, enda túlka þeir hann
sem ógn um ofbeldi eða jafnvel sem
raunverulegt ofbeldi.
„Þessi skoðun kemur meðal
annars fyrir í skýrslu Geirs Jóns Þóris­
sonar, lögreglustjóra og varaþing­
manns Sjálfstæðisflokks, og áhuga­
verðri grein Sigurðar Líndal, auk
nokkurra bóka sem fjölluðu um at­
burðina. Þar er hávaðinn oft túlkaður
sem fyrirheit um frekari beitingu of­
beldis – þá eru sleifarnar táknrænar
fyrir það áhald sem hægt væri að nýta
til annarra hluta. Í rannsókn Ingólfs
V. Gíslasonar á upplifun lögreglu­
manna sem stóðu í mótmælunum
kemur líka fram að nokkuð var um að
verið væri að berja á hjálma og skildi
lögreglumanna. Þá var áslátturinn
orðin ofbeldisaðgerð, hluti af líkam­
legu ofbeldi. Hávaði hefur auðvitað
líka alveg gríðarlega mikil áhrif á okk­
ur. Við höfum tilhneigingu til að líta
framhjá því hversu mikil áhrif hljóð
og hljóðmenning hefur á manneskj­
una, bæði líkamlega og sem hluti af
menningu og túlkunarkerfi,“ segir
Njörður.
Víggirðing verður að hljóðfæri
Telur þú að beiting hávaðans sé
orðinn fastur liður í íslenskum mót­
mælum í kjölfar búsáhaldabyltingar­
innar?
„Það lítur út fyrir það að hávaða­
beiting sé orðin hluti af íslenskri mót­
mælamenningu. Þetta sást til dæmis
17. júní í fyrra, þegar fólk hringlaði
í lyklum. Við sjáum það líka í mót­
mælunum núna, þegar hugtök eins
og „tunnumótmæli“ eru orðin eitt­
hvað sem að allir skilja.“
Styrkur hávaðans felst í því að
hann smýgur inn í hús og skipulags­
heildir og truflar aðgreiningu. En
bregst valdið ekki alltaf á einhvern
hátt við – mun arkitektúr valdastofn­
ana eins og Alþingis ekki þróast í
framtíðinni til að koma í veg fyrir
rask af hávaðanum? Eins og borgar­
skipulag Haussmanns Baróns í París
tók mið af því hvernig best væri að
berja niður mögulegar uppreisnir al­
þýðunnar, til dæmis með breiðstræt­
um sem rúmuðu skriðdreka og með
hellusteinum sem ekki var hægt að
nota sem vopn.
„Jú, það hefur til dæmis verið við­
leitni til að aðgreina meira milli mót­
mælenda og alþingismanna með
stífari takmörkunum á því hvað
maður getur gert til að komast upp
á þingpalla. Þá eru þessi stóru grind­
verk sem hafa verið að taka stærra
og stærra svæði á Austurvelli í mót­
mælunum. En það óvænta sem gerð­
ist þar var auðvitað að þau virka sem
frábært ásláttarhljóðfæri. Mótmæl­
endur þurfa ekki einu sinni að taka
áhöld með sér lengur, þeir mæta
bara og sparka í grindverkið. Það er
allt reynt til að beisla hávaðann, en
hjá Attali, að minnsta kosti, er þetta
díalektísk hugmynd. Hávaði gýs upp
en svo mætir kerfið, tónlistin sjálf og
dregur hávaðann inn. Rokkið hætt­
ir að vera álitið hávaði, er viður­
kennt, verður að listformi, og geldist.
Þá kemur eitthvað nýtt. Það fer svo­
lítið eftir því hversu svartsýnn mað­
ur er hvernig maður lítur á þessa
þróun. Ég er hins vegar voða Hega­
listi í þessu og bjartsýnn á framþró­
un,“ segir Njörður. n
Víggirðingin gott hljóðfæri Lögregla beitir ýmsum tólum til að verja Alþingishúsið, meðal
annars girðingu sem hefur nýst sem gott ásláttarhljóðfæri fyrir mótmælendur. Mynd Sigtryggur Ari
Barið í pott Í grein í Ritinu í fyrra rekur
Njörður þann sið að berja á potta og pönnur
til mótmæla árið 1971, þegar landsmenn
börðu á búsáhöld á götum úti til að mót-
mæla vöruskorti. Pottaslátturinn dreifðist
um Suður-Ameríku eftir mótmæli í Argent-
ínu 2001 og varð svo áberandi víða um heim
eftir efnahagshrunið 2008. Mynd HeiðA HelgAdóttir
„Yfirvöld reyna að
beisla hávaðann
og ná samhljómi. Þau aga
hljóðheiminn, skipta upp
og ákveða hver hefur leyfi
til að tala á hverjum tíma.
Hávaði og/eða ofbeldi Frá mótmælum
í janúar 2009. Mynd Stefán KArlSSon
Blástur
Götulúðrasveitin
Innblástur Arkestra
hefur verið áberandi
í mótmælunum
undanfarna daga.
Mynd Sigtryggur Ari
Andrúmsloftið þarf ekki að vera þrúgandi
öllum, óháð kunnáttu
Hann hvetur þá alla til að koma
og vera með í hljómsveitinni, bæði
á mótmælum og æfingum, en upp­
lýsingar um æfingatíma má finna á
Facebook­síðu sveitarinnar. „Lögin
sem við erum að spila eru mjög ein­
föld og með mjög einfalda hljóm­
agrunna. Ef fólk hefur einhvern
grunn á hljóðfæri, þá er það mjög
fljótt að pikka þetta upp. En ef það
hefur engan grunn, þá eru margir á
staðnum til að hjálpa. Fólk þarf ekk­
ert að vera hrætt.“ n
kristjan@dv.is