Norðurslóð - 12.12.2013, Blaðsíða 7

Norðurslóð - 7
Hallelúj a, hallelúja!
Misskildir jálasálmar ogfleiri jólaminningar
Tjarnarkirkja i mars 1974 (Ijósm. Heimir Kristinsson)
Margt var með öðru sniði
þegar ég var barn og jólin
þar á meðal. Jólahald á
Islandi hefur vissulega breyst mikið
frá því laust eftir miðja siðustu öld
þegar ég var að slíta bamsskónum
heima á Tjöm. Líklega hefur þó
stærsta breytingin átt sér stað innra
með mér sjálfum.
Maður hefur jú breyst töluvert frá
þessum björtu skammdegisdögum
bemskunnar þegar jólaljósaserían
var tekin úr kassanum á
Þorláksmessu og allt varð heilagt
um leið og stungið var í samband.
Orðið „heilagt" var auðskilið og
næstum því áþreifanlegt í þessu
ljósi. Miklu auðskildara en margt
annað sem bar á góma á jólunum.
Það fylgir því nefnilega að
vera bam að maður leggur annan,
og á margan hátt dýpri, skilning
í hlutina en síðar verður á ævinni.
I bemskunni alls staðar rúm og
tími fyrir furður og ævintýri, og
landamærin á milli draums og
veruleika ekki svo nákvæmlega
kortlögð.
A unglingsámnum tók hið
kalda flúorljós rökhyggjunnar
að flæða inn í flest skúmaskot
og varpa afhjúpandi birtu sinni
á raunverulegt eðli hlutanna.
Ævintýrin reyndust þá ekki bara
hversdagsleg og laus við galdur
heldur beinlínis kjánaleg. Margt
það besta og æsilegasta við jólin
var byggt á víðtæku samsæri hinna
fullorðnu og alls ekki sársaukalaust
þegar sá mikli blekkingavefur var
afhjúpaður.
Hann sá þíg!
Önnur ævintýri vom í besta
falli byggð á misskilningi. Orðin
þýddu annað en maður hélt. „Hann
sá þig. Hann sá þig" hann Adam
sem átti synina sjö, og það var
eitthvað magnað og gott við það að
hann skyldi hafa séð mann í gegn
um þokuhjúp aldanna. Og þess
vegna hneigði maður sig eins og
kínverji þegar kom að þessu atriði
á jólaballinu.
Löngu síðar upplýstist að Adam
var þama við landbúnaðarstörf -
sáningu - sem er auðvitað ekki góð
búmennska á milli jóla og nýárs en
þar með varð líka þessi kínverska
hneiging algerlega út í hött.
Jólasálmamir em svo alveg
kapítuli út af fyrir sig. Ég er enn
að fatta raunveralega merkingu
algengustu jólasálmanna. I miðri
jólamessu verð ég skyndilega
lostinn nýjum skilningi á ljóðlínu
sem í meir en hálfa öld hefur haft
allt aðra meiningu fýrir mér.
Nokkrir jólasálmar eru ævinlega
sungnir í öllum jólamessum og
mynda þannig nokkurs konar
úrvalssveit á meðal almennu og
óbreyttu jólasálmanna. Þetta eru
Heims um ból, I dag er glatt og /
Betlehem er barn oss fœtt. Það er
með þá eins og Gamla Nóa eða Litlu
andarungana - maður man ekki
eftir að hafa lært þá, heldur hefúr
bara alltaf kunnað þá. Allar götur
síðan ég sat bamungur á hörðum
kirkjubekkjum Tjamarkirkju og
taldi stjömumar í loftinu, fylgdist
gaumgæfilega með nývaknaðri
fiskiflugu fljúga umhverfis höfuðið
á séra Stefáni eða var lagstur á
gólfið og skoðaði lappimar á
kirkjugestum til að fá tímann
til að líða á meðan kirkjukórinn
með mömmu og pabba og afa
innanborðs, söng hvem sálminn
á fætur öðmm. Þama var það sem
orðin settust einhvem veginn og
alla vega í unga heilaklístrið á
meðan ég var að hugsa um eitthvað
annað. Og enn þann dag í dag er
ég að tosa þessi orð djúpt upp úr
heilabúinu og fá þau til að taka á sig
einhverja merkingu.
Heims um ból
Það er nú engin furða að ég hafí
ekkiskiliðmikiðí „Heimsumbólinu"
á mínum uppvaxtarárum undir
kirkjubekkjunum. Líklega er þetta
eitt torskildasta Ijóð sem ort hefúr
verið á íslenska tungu frá tímum
dróttkvæðanna og þarf nánast
íslenskufræðing til að skilja það
og skýra út fyrir venjulegu fólki.
En þessi myrki stíll Sveinbjamar
Egilssonar gaf ungu ímyndunarafli
mínu vissulega lausan tauminn.
Upphafsorðin - Heims um
ból - tengdi ég lengi við sundbol
og sá fyrir mér konu í sundi í
skammdeginu. Það var líklega þessi
Signumær. Parisardama að synda
í Signu í heimssundbolnum sínum
til frelsunar mannkyninu - Líklega
hefúr þetta verið áheitasund, enda
fer engin kona að synda i Signu í
svartasta skammdeginu nema þá
í áheitasundi og fyrir ekki minni
málstað en frelsun mannanna.
En það var sólskin. Svo mikið
skildi ég. Son Guðs sól skein
lágt á skammdegishimninum
yfir ána Signu sem eðlilegt var
að kalla frelsisins lind í tilefni af
áheitasundinu sem þar fór fram
þennan dag.
En þá fór nú gamanið að káma.
Frumglœðir Ijóssins sem gjörvöll
mannkind meinvill í myrkrunum lá.
Hvað svo sem „frumglæðir “ þýddi
þá hafði þessi setning augljóslega
eitthvað með villtar kindur að gera
- villifé. En hvað þær voru að
gera á Signubökkum á meðan þar
stóð yfir áheitasund til frelsunar
heimsins gat ég ómögulega skilið.
Og af hverju var allt í einu komið
myrkur? Einhver Meinvill lá þama í
myrkrinu.Var ekki nýbúið að segja
að það væri sólskin?
Svo byrjaði annað erindið og
allt varð skyndilega auðskilið.
Heyra má himnum í frá englasöng
Hallelújá. Þetta þurfti engrar
skýringar við.
Allt þetta Hallelúja og hósíanna
í sálmabókinni taldi ég staðfestingu
á því að englar töluðu sérstakt
tungumál og engin ástæða til að
örvænta yfir því þó ekki væri
allt skiljanlegt sem þeir legðu til
málanna. Sjaldnast var það nú
annað eða merkilegra en þetta
gamla „Hallelúja" og stundum
einstaka „hósíanna“. Þannig gat
maður líka afgreitt ýmis önnur
torskilin orð og flest það annað sem
maður ekki skildi í sálmabókinni.
Fús þeim að líkna sem tilreiðir
sér samastað syninum hjá =
óskiljanlegt englamál.
Síðasta erindið byrjaði vel eins
og miðerindið: Heimi í hátíð er ný.
Himneskt Ijós lýsir ský. Já já, allt í
lagi með það.
En svo versnaði í því: Liggur í
jötunni Lávarður Heims! Var þetta
ekki jatan hans Jesú litla? Hvað var
þá þessi Lávarður Heims að gera
þar? Kom hann með vitringunum
eða fjárhiðunum? Og varð bara að
leggja sig? I jötunni!!?
Ég vonaði heitt og innilega
María hefði tekið hann Jesú litla
upp úr jötunni áður en Lávarður
Heims lagðist í hana. Jú líklaga
hafði hún gert það. Alla vega virtist
Lávarður þessi liggja þama með
fullu samþykki Maríu og Jóseps.
Já sjálfsagt var hann bara svona
þreyttur.
Lifandi bntnnur hins andlega
seims. Þetta skildi ég ekki þá og
skil raunar ekki enn þann dag í dag.
Jú ég skildi að það þyrfti að vera
brunnur í gripahúsum. En hitt var
allt á óskiljanlegu englamáli.
Svo mikið hafði ég þó
skilið í erindunum á undan að
einhvers staðar hafði Ieikurinn
borist frá Signubökkum niður
á Betlehemsvelli og inn í litla
fjárhúsið þar sem einhver Lávarður
Heims var lagstur uppí jötuna hans
Jesús.
En af hverju fékk hann að
liggja í jötunni? Jú skýringin kom
í síðustu línunni: Hann var kóngur.
Auðvitað - Konungur lífs vors og
Ijós. Og var boðið upp á allt það
besta í ijárhúsinu.
í dag er glatt.
Sálmurinn / dag er glatt í
döprum hjörtum var af allt öðmm
toga en Heimsumbólið. Þar var
sögð heilmikil saga af miklum
þrótti og hressleika og óþarfi að
Iáta sér leiðast undir henni. Strax
í fyrsta erindinu var atburðarásin
orðin æsileg. Friðarengill birtist
í vetrarstormi og flutti mikinn
fögnuð. Það var ekkert loðið i því.
I öðm erindinu kom svo þessi
hending: Sá Guð sem rœður himni
háum, hann hvílir nú í dyrastalli
lágum. Ég skildi að þama var verið
að tala um Jesúbamið og ég sá
fýrir mér að Jósep og María hefðu
farið með jötuna út á dyraþrepið
í ijárhúsinu af því að það var svo
mikill gestagangur að þau höfðu
varla undan að fara til dyra, fýrst
hirðamir, síðan vitringamir og gott
ef ekki allir himnesku herskaramir
líka. Fyrr má nú vera. Auðvitað
komst þetta lið ekki allt fyrir i
litlu íjárhúsi og rökrétt að fara
bara með jötuna út á dyraþrepið
til að taka á móti heillaóskum og
blessunarorðum, gulli, reykelsi og
myrru.
En þessi skilningur minn hrundi
eins og spilaborg ekki alls fyrir
löngu þegar ég uppgötvaði að
þetta var ekki dyrastallur heldur
dýrastallur!
Og hvað er nú dýrastallur spyr
maður? Jú það er vísast danska -
en dyrestald - og á líklega að
vera gripahús eða Ijárhús. Ja
Valdimar Briem gastu ekki komið
með eitthvað betra? Ég sting
upp á „fjárhúskofa Iágum“ eða
„kindakofa lágum“.
Svo vom reyndar tveir aðrir staðir
í þessum sálmi sem ég velti nokkuð
fyrir mér. Af umhyggjusemi fýrir
Jesúbaminu fannst mér eftirfarandi
háttarlag nokkuð áhyggjuefni:
Hann fjötrum reifa fast er vafinn\
Hjörleifur
Hjartarson
Mér fannst það einhvem veginn
ekki líkt Maríu mey að búa svona
um Jesúbamið, að reifa hann fast í
fjötra! Og ég vonaði það þetta væru
ýkjur.
Undir lok sálmsins kom svo annar
staður sem ég hnaut líka stundum
um. Ekki þó af umhyggjusemi við
Jesúbamið heldur af því ég skildi
hann ekki almennilega: A meðan
tungan má sig hræral?
Ég velti fyrir mér hvemig þessi
athöfn færi fram og þá ekki síður; í
hvaða tilgangi? Ég gerði meira að
segja tilraunir með mína eigin litlu
tungu og taldi mig raunar nokkuð
vel af guði gerðan til að hræra með
henni þar sem ég var sá eini í minni
fjölskyldu sem náði upp í nefið á
mér með tungunni. En hvað slíkar
tunguæfmgar kæmu jólunum við
að öðm leyti átti ég bágt með að fá
nokkum botn í.
I Betlehem er barn oss fætt
Allt aðra sögu var að segja af
sálminum I Betlehem er bam oss
fætt. Þar skildi ég flest - já nánast
allt, enda framvindan mjög hæg og
allt útskýrt í þaula. Raunar allt, allt
of hægt. Þar var vandamáluð með I
Betlehem er barn oss fœtt. Meira að
segja nafnið á sálminum var langt
og tók töluverðan tíma að tína það
allt út úr sér.
Söguþráðurinn var ekki
einasta rýr og allt of hægur og
endurtekningasamur heldur var
stöðugt verið að rjúfa hann með
englakvakinu góðkunna - Hallelúja
hallelúja. Eftir tvær línur kom
hallelúja, hallelúja, sungið hægt og
slitrótt. Svo komu aðrar tvær línur
og þá aftur hallelúja, hallelúja.
Svona gekk þetta lengi lengi. í heil
níu erindi - átján hallelúja í einum
sálmi. Og allt á hraða snigilsins!
Ég var margsinnis búinn að telja
stjömumar í kirkjuloftinu, telja
kirkjugesti og telja kórinn áður en
lagið var hálfnað.
Þegar ég var örlítið stálpaðri
velti ég stundum fýrir mér hvort
ekki mætti fá meira fútt í sálminn
t.d. með því að byrja lágt og hækka
svo um einn tón við hvert erindi.
Þegar ég nú blæs rykið af þessum
gömlu minningum finnst mér þetta
enn nokkuð góð hugmynd. Ég
sting henni hér með að kórstjómm
landsins. Ég er ekki frá því að hún
gæti aukið vemlega kirkjusókn í
landinu um hátíðimar.
Ég heyri fýrir mér kirkjukórinn
hækka sig við hvert erindi,
kórlimina springa á limminu einn
af öðmm, bassana í; Laaaagður
lágtl! og öltumar í; Viiititringar!!,
þar til einn skær tenór stendur eftir
í; Þér Guð sé lof fyrir gleðileg jól,
og er fagnað sem sigurvegara af
kirkjugestum.
Og talandi um lokaerindið þá má
ég til með að skjóta því hér að, að i
huga mínum undir kirkjubekknum
forðum hljómaði lokalínan svona;
Og Guði sé lof fyrir að þessi sálmur
skuli nú loksins, loksin vera að
klárast. Hallelúja, hallelúja!
Gleðileg jól