Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.2017, Blaðsíða 39

Vikublað 21.–23. mars 2017 Menning 31
Þ
etta er morguninn eftir út-
gáfuhófið. Einhverjir hafa
setið að sumbli fram eftir.
Nokkur botnfull rauðvíns-
glös, sígarettustubbar og
tóbaksdósir standa enn á borðinu í
lítilli spartískri íbúð í verkamannabú-
stöðunum við Hringbraut. Sigurður
Guðmundsson myndlistarmaður af-
sakar draslið og byrjar að tína saman
glösin en fær síðan hugboð: „Eigum
við ekki að vera almennilegir menn,
fara út á Hótel Sögu og fá okkur kaffi?“
spyr hann og blaðamaður tekur vel í
tillöguna.
Sigurður Guðmundsson er fæddur
árið 1942 og vakti fyrst athygli sem
hluti af SÚM, hópi ungra og framsæk-
inna listamanna sem hristu upp í ís-
lensku menningarlífi undir lok sjö-
unda áratugarins. Hann flutti ungur
til Hollands, kvæntist og starfaði þar
um langt skeið – undanfarin ár hefur
hann hins vegar verið búsettur í Kína.
Þó að Sigurður sé hvað þekktastur fyrir
ljósmyndaverk sín og höggmyndir er
ástæða Íslandsferðarinnar og kveikja
viðtalsins listaverk af öðrum toga:
fjórða skáldsaga hans, Musa.
Musa fjallar um myndlistarmann
í krísu. Hann er kominn af léttasta
skeiði og finnur hvernig sköpunar-
krafturinn dvínar með stöðugt dýpri
og alvarlegri myndlistarkrísum. Hann
ferðast til eyjunnar Hainan í Suður-
Kínahafi til að skrifa sig út úr krísunni.
Þegar hann sest við tölvuna finnur
hann hins vegar í fyrsta skipti einnig
fyrir ritstíflu. Hann reynir að kalla fram
skáldskapargyðjuna sína, Musu, til að
hjálpa sér úr þessu ófremdarástandi. Í
þeim tilgangi endurskoðar sögumað-
urinn og endurnýtir gamla texta eftir
sig, texta sem birst hafa í fyrri bókum
Sigurðar Guðmundssonar eða hafa
leynst í hugarfylgsnum hans og á hörð-
um diskum í áratugi. Bókin verður
þannig skáldleg og persónuleg vanga-
velta um sköpunarkraftinn, mannlega
tilveru, ellina og jafnvel dauðann.
Lifir eins og kýrnar
„Líf mitt ræðst ekki af ákvörðunum
eða hugmyndum um hvað ég eigi að
gera,“ svarar Sigurður þegar ég spyr
hann af hverju hann ákvað að ferð-
ast til kínversku eyjunnar Hainan og
skrifa þar skáldsögu. Við erum búnir
að panta okkur kaffi og sestir í djúpa
stóla í anddyrinu á Hótel Sögu.
„Ég er meira eins og kýrnar.
Mmmmmuuuu,“ baular hann djúpt.
„Kýrnar standa og bíta gras, horfa svo
sljóum augum í aðra átt og færa sig
svo. Mmmmuuu! Ef það er gott þarna
lengra í austri eða vestri þá staldra
þær svolítið lengur við. Það er eigin-
lega þannig sem ég lifi. Hainan kom
fyrst til mín í þess konar hugboði. Ég
vaknaði einn morguninn og sagði bara
Hæ-Nan! Ég þekkti staðinn ekki neitt
og hafði aldrei komið þangað. Ég veit
ekki hvort þetta er eitthvað „fónetískt“
en þá þurfti ég að minnsta kosti ekki
að hugsa meira um það,“ segir hann
og bætir við að allar fyrri bækur hans
– Tabula rasa (1993), Ósýnilega konan
(2000) og Dýrin í Saigon (2010) – hafi
verið skrifaðar á stöðum sem hann
þekkti ekki og hafði aldrei dvalið á
áður.
„Þetta er ákveðin tækni sem hentar
mér vel. Ég þekki sjálfan mig mjög vel
og veit hvað hentar mér, enda hef ég
verið að vinna með sjálfan mig „in-
tensíft“ í hálfa öld. Maður hefur því
lært svolítið á dýrið og veit hvernig
það virkar. Ég hefði til dæmis aldrei
fengið hugboð um að skrifa bókina í
Amsterdam – sem ég þekki betur en
Reykjavík. Hainan virkaði vel, svo ég
sé ekkert eftir því að hafa fylgt hugboð-
inu. En hver nákvæmlega staðurinn
er skiptir ekki máli, þessi bók minnist
nánast ekkert á Hainan nema kannski
helst hótelgluggann.“
Bókin fjallar um mikil vandræði
sem fylgja sköpunarþurrð. En þú ert
orðinn 75 ára gamall og gætir eflaust
verið sestur í helgan stein ef þú vildir.
Af hverju skiptir svona miklu máli að
halda áfram að skapa?
„Ef ég er ekki sískapandi líður mér
eins og rotnandi kjötstykki. Ég hef
alltaf unnið við sköpun og hræðslan
við að missa sköpunargáfuna er svo-
lítið dramatísk hjá mér. Ég held að það
sé nokkuð algengt að listamenn glími
við þetta – það er svo ennþá verra ef
þeir eru mjög þekktir.
Það sem gerir krísuna sem sagt
ennþá pínlegri fyrir sögupersónuna
í Musu er að á sama tíma og andlegt
getuleysi er að verða algjört þá rís
virðing hans og velgengni í öfugu
hlutfalli. Þetta minnir hann helst á
Myndina af Dorian Gray,“ segir Sig-
urður og vitnar í þekktasta verk írska
rithöfundarins Oscars Wilde. Sagan
fjallar um hinn engilfagra nautna segg
Dorian Gray sem óskar þess að geta
haldið í líkamlega fegurð sína en látið
málverk af sér eldast og breytast í hans
stað. Á meðan hinn síungi Dorian
sekkur sífellt dýpra í líf nautna og sið-
spillingar verður hið málaða andlit
stöðugt eldra, ljótara og illilegra. „Hjá
mér eru það listaverkin sem eru hætt
að fæðast en lófaklappið heldur samt
áfram.“
Goggað inn í framtíðina
„Þegar við sköpum listaverk tökum við
eitt skref fram á við,“ segir Sigurður um
almennt mikilvægi sköpunarinnar.
„Öfugt við sagnfræðingana sem
líta til baka á söguna gogga listamenn
inn í framtíðina. Kannski er þetta ekk-
ert annað en manns eigin prívat fram-
tíð – og eins manns framtíð er annars
manns fortíð – en listir eru alltaf mó-
lekúlin inni í breytingum. Listirnar
framkvæma ekki breytingarnar heldur
eru bara mólekúl í þeim. En þetta
mólekúl er smitandi. Það getur smit-
að bæði aðra listamenn og annað
fólk. Þetta sést til dæmis mjög vel í
popptónlistarheiminum. Popptón-
listin er svo öflug að hún fer rakleitt
inn í hjörtu unga fólksins og gegn-
sýrir þau. Ég get ímyndað mér að hún
sé mikill áhrifavaldur á það hvernig
hver ný kynslóð þróast, hvað þetta fólk
hugsar, hvernig það les, hvað það horf-
ir á í kringum sig og hvaða stjórnmála-
flokka það kýs. Þetta hræðast stjórn-
málamenn auðvitað.“
Ef listsköpun teygir sig inn í mögu-
lega framtíð, smitar okkur af hug-
myndum og hvetur okkur þannig til að
breyta umhverfi okkar, getum við þá
jafnvel kallað hana útópískan verkn-
að?
„Já, það getur verið útópískur
verknaður að búa til gott popplag eða
teikna teikningu. Aðalkikkið fyrir lista-
mann er að gera eitthvað sem er kom-
ið lengra en hann sjálfur. Þetta er alltaf
ferðalag, þú hrærist sjálfur og hreyf-
ist. En svo erum við öll á mismunandi
hraða. Þú getur líka farið í þetta ferða-
lag með því að njóta listar annarra,
skoða framsækna geirann þar sem
nýju hlutirnir eru að gerast. Og
popptónlistin er mjög góð til þess að
gera þetta – hún er langhraðskreiðust
af listunum. Myndlistin fer á skjald-
bökuhraða miðað við hana.“
Eins og barn með litabók
Verða sköpunarkrísur á borð við þá
sem þú fjallar um í bókinni algengari
með aldrinum?
„Þegar listamenn eldast þá hægja
þeir á sér. Þetta er náttúrulögmál-
ið. Það er ekki þetta fjöruga fjör eins
og þegar maður er ungur. En gæinn í
þessari bók streitist á móti, hann vill
gera hið ómögulega mögulegt, hann
vill breyta gangi himintunglanna og
gefa guðunum langt nef. Þetta er hægt,
og þetta er það sem ég er að gera,“
segir Sigurður og segir frá því hvernig
bókar skrifin hafi að lokum opnað fyrir
flóðgáttir sköpunarkraftsins og mynd-
listarverk fæðst á fullum hraða.
Þú býst því ekki við að hætta að
vinna eins og manneskja í hefðbundnu
skrifstofustarfi myndi eflaust gera?
„Það verður að minnsta kosti ekki
meðvituð ákvörðun, enda byggist líf
mitt ekki á þeim. En ég mun kannski
hætta að ferðast – ég ferðast allt of
mikið fyrir minn smekk. Ef mér endist
aldur til að verða gamall karl þá sé ég
fyrir mér að ég geti setið og málað litl-
ar vatnslitamyndir, setið með svona
barnaliti og undirskál með vatni,
kannski skrifað einstaka orð í mynd-
irnar. Þá myndi ég ekkert vera með
sýningar, væri eins og barn með lita-
bók. Það þætti mér ágætis lending.“
Í þessari líkt og í fyrri skáldsögun-
um minnir aðalpersónan mikið á þig
sjálfan og manni finnst maður fá að
kynnast þér svolítið persónulega. Er
þetta öðruvísi en í myndlistarverkun-
um þínum sem eru óhlutbundnari?
„Nei. Ég er fyrst og fremst skáld. Öll
mín verk, hvort sem þau eru skúlp-
túrar, ljósmyndir eða bækur, eru
skáldverk. Ég er myndskáld sem yrkir
myndir í fyrstu persónu eintölu. Ég
var stundum skammaður fyrir það að
vinna alltaf út frá sjálfum mér þegar ég
var yngri, en þetta er samt allt annað
en einhver narsissismi. Ég held að að-
gang að almennum sannleika, sann-
indum sem skipti lífið máli, sé að finna
í hverri og einni manneskju. Til að
sækja efnivið í listaverk fer maður því
djúpt, djúpt niður í sjálfan sig, á ein-
hvern stað sem er allt og allir eiga.“
Að eyða sjálfum sér og skapa
Í bókinni fær aðalpersónan að-
stoð frá hjálpardís sem hún finnur á
internetinu, Hakký, til að takast á við
ritstífluna. Hún hjálpar honum að
tengjast gömlum textabrotum sem
hún grefur upp í tölvunni en dreg-
ur hann svo að lokum sjálfan inn í
bókar handritið í fartölvunni. Hann
vafrar stefnulaust um handritið, upp-
lifir dramatíska martröð en finnur loks
einhvers konar alsælu í listaverkinu.
Listamaðurinn hverfur úr hinum efn-
islega veruleika en lifir áfram í verkinu.
„Forsendan fyrir raunverulegri
sköpun er að eyða sjálfum sér og verða
ekkert. Þá ert þú í besta ástandinu til
að skilja allt, til að skilja allt það stóra.
Þetta er kannski það sem á sér stað
þarna í bókinni. Gæinn verður hold-
laus, horfir niður á bringuna en sér
bara jörðina fyrir neðan sig. Hann er
orðinn svo smár að hann er ekki neitt.
En ekkert er auðvitað næsti bær við
allt.“
Þú segist hafa upplifað þetta, að
sjálfið hverfi við sköpun listaverks. En
bókin fjallar líka um ellina og þar af
leiðandi um nálægðina við eyðingu
hins líkamlega sjálfs. Er það eitthvað
sem þessi reynsla af listsköpun hefur
búið þig undir eða óttastu það?
„Sá sem ekki getur dáið er ekki til.
Það sem lifir hlýtur, verður og á að
deyja. Þá breytist maður í ösku – ef
maður lætur brenna sig – eða breytist
í ánamaðka í moldinni ef maður læt-
ur jarða sig eins og ég ætla að gera.
„Ormarnir skríða inn um eyrun og út
um augun, ahh ahh ahh ahh,“ raular
Sigurður. „Þetta er gamalt draugalag
frá því að ég var krakki,“ útskýrir hann
og hlær.
„En maður lifir samt áfram, í öllum
sporunum sem maður skilur eftir sig.
Það skiptir ekki máli hvort þetta séu
listaverk eða eitthvað annað, og þetta
hefur ekkert með frægð að gera. Frægð
skiptir engu máli – frægðin er bara
feik, mjög mikið feik og frekar flatt feik
meira að segja. Það væri best ef lista-
menn uppgötvuðu þetta á unga aldri.
Fólk lifir áfram í börnunum sínum, og
það getur skilið eftir sig ástarspor og
svo framvegis. Ég held að þetta sé bara
ágæt „fúnksjón“ í lífi einstaklings.“ n
Mynd SiGtryGGur Ari
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
„Á sama tíma og
andlegt getu-
leysi sögupersónunnar
er að verða algjört þá rís
virðing hennar og vel-
gengni í öfugu hlutfalli.
Þetta minnir hann á
Myndina af Dorian Gray.
Eldbakaðar pizzur
hafnargata 36a, kEflavík / nálægt flugstöðinni
salur
fyrir
hópa
sími 557 1007
hamborgarar,
salöt, pasta,
kjúklingavængir
og flEira