Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.2017, Blaðsíða 46

Helgarblað 31. mars–3. apríl 201738 Menning
Myndlistargagnrýni í krísu
Deilt var um stöðu myndlistargagnrýni á Íslandi í dag
á málþingi í Listasafni Íslands á dögunum, en bæði
listfræðingar og fjölmiðlafólk tók þátt í málþinginu
sem haldið var í tengslum við sýningu á verkum
Valtýs Péturssonar. Hann starfaði um árabil sem
myndlistargagnrýnandi á Morgunblaðinu og var
yfirskrift málþingsins vísun í orð hans: „Til að skrifa
gagnrýni þarf visst hugrekki.“
kristjan@dv.is
Að gagnrýna er
flóknara en áður
J
ón B.K. Ransu, myndlistarmaður og fyrrverandi
myndlistargagnrýnandi Morgunblaðsins, flutti erindi
um Valtý Pétursson sem myndlistargagnrýnanda.
Jón sagði að á þeim 36 árum sem Valtýr skrifaði
í Morgunblaðið hafi íslensk myndlist tekið stakkaskipt-
um, farið í gegnum fjögur skeið þar sem forsendur listar-
innar gjörbreyttust: landslagsmálverkið, abstraktmálverk-
ið, hugmyndalistina og nýja málverkið. Þrátt fyrir að íslensk
myndlist hafi þróast hafi Valtýr alltaf horft á hana og gagnrýnt með
augum módernistans. Hann hreinlega viðurkenndi að skilja ekki hvað
hugmyndalistin gekk út á og þegar hann gagnrýndi listamenn sem feng-
ust við nýja málverkið gerði hann það á forsendum módernismans, gagn-
rýndi liti, form og efnistök – nálgun sem hentaði illa nýja málverkinu.
Jón velti fyrir sér hvort gagnrýnendur sem starfa lengi geti yfirhöfuð
endurnýjað sig þegar allt aðrar forsendur eru komnar inn í listina. Hann
segir forsendur listarinnar hafa breyst svo mikið á undanförnum ára-
tugum að hefðbundin gagnrýni með smekksdómum eigi ekki endilega
lengur við. Neikvæðir dómar um myndlist birtist enda varla nema í raun-
veruleikasjónvarpsþáttum í anda American Idol. Jón segir gagnrýnina
geta haft fleiri hlutverk en að fella dóm um verkið út frá smekk gagnrýn-
anda. Gagnrýnandinn miðlar því sem hann telur skipta máli fyrir samfé-
lagið og menninguna í listaverkinu eða reynir að „upplýsa lesendur um
listir, kenna orðaforða og hugtök til að hjálpa þeim að ræða um listaverk,“
en þetta taldi Valtýr Pétursson vera hlutverk gagnrýnandans.
Jón sagði umfjöllun geta gegnt ákveðnu hlutverki á sístækkandi sviði
menningarviðburða, það að álíta verk nógu áhugavert til að fjallað sé
um það sé dómur í sjálfu sér. Jón sagði enn fremur að líkami listarinnar
væri stöðugt að stækka, það er að svið þess leyfilega í myndlist breikkar
sífellt, og gerir starf gagnrýnandans margþættara og erfiðara. Nú þurfi
fyrst og fremst að takast á við efnistökin en ekki sé lengur hægt að nálg-
ast myndlistina eins og leiklist eða klassíska tónlist þar sem hægt er að
leggja mat á flutninginn, hvort hann heppnist eða ekki.
Listin líður áfram í
átakalausri lognmollu
Í
erindi sínu fjallaði Aðalsteinn Ingólfsson listfræðingur um reynslu sína
sem myndlistargagnrýnandi. Hann sagði að þegar hann byrjaði að skrifa
gagnrýni fyrir Dagblaðið Vísi sumarið 1974 hafi hann einsett sér að skrifa
ekki myndlistarrýni eins og Valtýr Pétursson. Hann segist enn vera þeirr-
ar skoðunar að umsagnir Valtýs rísi sjaldan yfir almennt og hversdagslegt
rabb og álitsgjöf hans sé sjaldnast studd öðru en því sem honum sjálfum
finnst. Dómar hans hafi verið uppfullir af setningum á borð við: „Myndir
númer 7 og 11 þóttu mér sýnu bestar.“
Sjálfur sagðist Aðalsteinn álíta að gagnrýnandinn standi
aðeins frammi fyrir tveimur spurningum þegar hann fjalli
um myndlist. Annars vegar, hvernig kemst myndlistarmað-
urinn að þeirri niðurstöðu sem blasir við í verkunum, og
hins vegar, hversu marktæk er þessi niðurstaða? Hann
segir mat á gæðum verksins spinnist út frá síðari spurn-
ingunni en þá nægi hins vegar ekki bara að segja að niður-
staðan sé „áhugaverð“ eins og Valtýr gerði oftar en ekki.
Aðalsteinn sagði frá því að þegar hann byrjaði að skrifa
gagnrýni hafi skrifin verið ágætis búbót, tvær greinar á viku
hafi skilað sér í hálfum mánaðarlaunum blaðamanns. En það
sem hafi helst gert listgagnrýnanda erfitt fyrir á þessum tíma hafi
annars vegar verið skortur á upplýsingum, sem gerði honum oft erfitt um vik
að setja listamenn í samhengi og meta frumleika þeirra, og hins vegar kunn-
ingjasamfélagið sem reyndi á siðferðisþrek gagnrýnandans.
Hann sagði enn fremur erfitt að ræða um myndlistargagnrýni á Íslandi í
dag, það er „upplýsta greiningu og mat þar til bærra og óháðra aðila á því sem
á sér stað í sýningarsölum og -söfnum,“ enda fyrirfyndist hún ekki lengur á Ís-
landi. „Á Íslandi tíðkast ekki lengur að hafa skoðanir á myndlist, því líður hún
áfram í átakalausri lognmollu,“ sagði Aðalsteinn og vildi meina að ástandið
væri fordæmalaust. Fyrir 30 árum hafi birst reglulegar umsagnir um myndlist í
fimm dagblöðum, en gagnrýnin umræða virtist nú vera að víkja fyrir einu alls-
herjar „like“-kerfi, enda væri mikið af almennri umfjöllun um myndlist í fjöl-
miðlum: kynningar, fréttatilkynningar, viðtöl, fréttir og frásagnir. Hann sagðist
telja að leiklist, bókmenntir, sígild og popptónlist og jafnvel listdans byggju við
betra ástand en myndlistin í dag. Hann segist raunar undrast langlundargeð
myndlistarmanna, listfræðinga og safnanna við þessum ófremdarástandi.
Markaðurinn tekur yfir
hlutverk gagnrýnandans
M
agnús Gestsson listfræðingur sagði að frá tím-
um impressjónismans hafi samband gallerist-
ans og gagnrýnandans verið helsti valda-
öxullinn í myndlistarheiminum og þeir
unnið að því að koma listinni á framfæri. Gagnrýn-
in hafi hins vegar átt undir högg að sækja frá níunda
áratugnum. Á valdatíma Margrétar Thatcher sem
forsætisráðherra Bretlands hafi einkavæðing átt sér
stað í breska listheiminum og vægi peningamanna þar
með aukist á kostnað gagnrýnandans, hvers völd væru
lítil nema þá helst ef hann gæfi virkilega neikvæða dóma –
og vekti þar með áhuga fólks á listamanninum.
Magnús gaf örlitla innsýn í stöðu gagnrýninnar í dönsku myndlistarsamfé-
lagi, og sagði einungis einn myndlistargagnrýnanda vera í fullu starfi á dönsku
dagblaði. Í stað gagnrýni væru skrifaðar stuttar og þægilegar yfirborðskenndar
greinar, stjörnuviðtöl við listamenn og annað slíkt í danska fjölmiðla.
Fjölmiðlar á hausnum
E
inar Falur Ingólfsson, ljósmyndari og umsjónarmaður menning-
arefnis Morgunblaðsins, sagði myndina vissulega vera dökka en
þó alls ekki jafn svarta og fyrri ræðumenn hefðu viljað
vera láta. Í Morgunblaðinu þann daginn væri til
dæmis heil opna um myndlist, með bæði gagnrýni
og umfjöllun. Hann sagði að kvótinn af myndlist-
argagnrýni hefði haldist sá sami í blaðinu frá
hruni, þrír til fjórir dómar í mánuði. Hann
viðurkenndi að það væri ekki mikið ef mið-
að væri við fyrri tíma, til dæmis í kringum
1990, þegar skrifað var um allar sýningar,
allar útgefnar bækur og alla klassíska tón-
leika. Hann benti á að í dag teldi menningar-
deild Morgunblaðsins aðeins fjóra fasta starfs-
menn – á meðan þeir hafi verið níu fyrir hrun. Engu
að síður prentaði blaðið 28 til 30 menningarsíður á viku.
Þrátt fyrir að hann áliti gagnrýnandann mikilvægan í þróun og gerj-
un frá grasrót og til hinna virtu og viðurkenndu, lagði Einar Falur áherslu
á að gagnrýni í fjölmiðlum væri ekki fyrir listamennina sjálfa heldur fyrir
hinn almenna fjölmiðlaneytanda. Hlutverk dagblaðagagnrýni væri að
veita almennum lesendum upplýsingar, benda á það sem er áhugavert,
veita upplýsingar og greina. En þeir sem skrifa í fagtímarit – það sem hann
kallaði „fámiðla“ – gætu hins vegar leyft sér að fara dýpra í umfjöllun sinni
sem væri hugsuð fyrir fagfólk í greininni. Þessi tveir heimar væru hins
vegar mögulega að sigla lengra í burtu hvor frá öðrum í samtímanum.
Einar sagði að þegar allt kæmi til alls væri það slæm staða fjölmiðla
sem væri ástæðan fyrir minni myndlistargagnrýni, allir fjölmiðlar væru á
hausnum og það væri hreinlega ekki til peningur fyrir gagnrýni. Hann lagði
áherslu á að gagnrýni kosti pening og ef við vildum viðhalda slíkri umræðu
yrðum við að borga fyrir hana.
Að lokum sagðist hann undrast hvað það gengi illa að fá
gagnrýnendur til starfa, þrátt fyrir að fjöldi ungs fólks væri útskrifaður
úr listfræðilegum námsbrautum úr háskólum og listaháskólum á Íslandi.
Metsölulisti
Eymundsson
23.–29. mars 2017
Allar bækur
1 Undur MývatnsUnnur Þóra Jökulsdóttir
2 Handan fyrirgefningarÞórdís Elva Þorvaldsdóttir /
Tom Stranger
3 Örvænting B.A. Paris
4 Konan sem hvarf Anna Ekberg
5 LögganJo Nesbø
6 Svefn Dr. Erla Björnsdóttir
7 Andartak eilífðar Paul Kalanithi
8 Iceland In a Bag Ýmsir höfundar
9 Sannfæring og rökÓlafur Páll Jónsson
10 Stúlkurnar á Englandsferjunni
Lone Theils
Handbækur / Fræði-
bækur / Ævisögur
1 Undur MývatnsUnnur Þóra Jökulsdóttir
2 Handan fyrirgefningar
Þórdís Elva Þorvaldsdóttir/
Tom Stranger
3 Svefn Dr. Erla Björnsdóttir
4 Andartak eilífðar Paul Kalanithi
5 Sannfæring og rökÓlafur Páll Jónsson
6 Leitin að svarta víkingnum
Bergsveinn Birgisson
7 FjallvegahlaupStefán Gíslason
8 Sálmabók Ýmsir höfundar
9 Nýja tilvitnanabókinKolbrún Bergþórsdóttir
tók saman
10 Ráð handa kvíðnum krökkum - vinnubók
Ronald M. Rapee