Morgunblaðið - 16.02.2017, Blaðsíða 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 2017
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Það er hollt fyrir alla höfunda að
kljást við einhvern miklu stærri höf-
und en þeir eru sjálfir,“ segir Hall-
grímur Helgason sem í gær hlaut
Íslensku þýðingaverðlaunin 2017
fyrir þýðingu sína á Óþelló eftir
William Shakespeare sem Vaka-
Helgafell gefur út. Bandalag þýð-
enda og túlka standa fyrir verðlaun-
unum sem veitt hafa verið frá árinu
2005.
Aðspurður segir Hallgrímur við-
urkenninguna koma sér í opna
skjöldu, enda hafi hann verið í góð-
um hópi tilnefndra eins og lesa mátti
um í Morgunblaðinu í gær. „Ég er
ánægður fyrir hönd formsins, þ.e.
leikbókmenntanna, sem hafa t.d.
aldrei verið tilnefndar til Bók-
menntaverðlauna Íslands. Þetta er
afskipt grein, sem er í raun fárán-
legt, því það má færa rök fyrir því
að þetta sé aðalgreinin,“ segir Hall-
grímur og bendir á að meðan lýríkin
sé einvítt form og epíkin tvívítt sé
dramatíkin þrívítt form þar sem tvö
ljóð tala saman. „Þess vegna kalla
sumir fræðimenn dramatíkina
drottningu bókmenntaformanna.“
Lenti á þremur veggjum á dag
Nú er ekki hlaupið að því þýða
Shakespeare. Hvernig tekst maður
á við slíka áskorun? Lentir þú aldrei
á vegg í ferlinu?
„Jú, maður lenti á þremur veggj-
um á dag,“ segir Hallgrímur hlæj-
andi og bætir við: „En maður þurfti
bara einhvern veginn að klifra yfir
þá og þá er ágætt að hafa tíma-
pressu í formi frumsýningardags,“
segir Hallgrímur og tekur fram að
þýðingarvinnan hafi tekið um hálft
ár þar sem hann sat við átta klukku-
stundir á dag. „Á tímabili var ég
orðinn langeygur eftir tíma fyrir
sjálfan mig og skáldsöguna mína. Þá
reyndi ég að líta á björtu hliðarnar
og sjá þýðingarvinnuna sem
endurmenntunarnámskeið, sem
væri í þokkabót launað,“ segir Hall-
grímur og tekur fram að það að
þýða Shakespeare sé eins og að fara
í „boot camp“ eða æfingabúðir. „Eft-
ir þýðinguna er leikur einn að skrifa
skáldsögu, því það verður allt svo
auðvelt. Fyrstu vikurnar eftir að ég
kláraði þýðinguna var ég víraður og
það lék allt í höndunum á mér. Sá
tími er því miður liðinn – ég þarf að
koma mér aftur í form!“
Að sögn Hallgríms kynnti hann
sér vel þýðingu Matthíasar Joch-
umssonar á Óþelló, sem kom út á
vegum Hins íslenzka bókmennta-
félags 1882, og hafði The Oxford
Shakespeare ávallt við höndina. „Ég
varð mér úti um margar ólíkar út-
gáfur af leikritinu, en komst að því
að Oxford-útgáfan var best, því þar
má finna allar neðanmálsskýringar
sem komið hafa fram á sl. 400 ár-
um,“ segir Hallgrímur og tekur
fram að hann hafi einnig horft á sen-
ur úr ólíkum sjónvarps- og kvik-
myndaaðlögunum á leikritinu,
þeirra á meðal Othello frá 1995 með
Laurence Fishburne í titilhlutverk-
inu.
Leyfilegt að breyta bókstafnum
þjóni það anda verksins
„Það hjálpar mér sem þýðanda að
sjá hvernig leikarinn skilur senuna.
Stundum eru fræðimenn ekki á einu
máli um hvað tiltekin lína þýðir. Þá
eru stundum gefnir upp þrír mögu-
leikar í Oxford-útgáfunni og þá þarf
að velja einn þeirra. Maður sér hvað
Matthías valdi og hvað Helgi Hálf-
danarson valdi og svo hvað einhver
leikstjóri valdi. Svo velur maður
þann kost sem manni finnst fýsileg-
astur. Einstaka sinnum verður mað-
ur svo að taka sér skáldaleyfi – ég
viðurkenni það. Stundum er í lagi að
breyta orðinu í eitthvað allt annað ef
andinn er réttur. Ef það þjónar anda
verksins er leyfilegt að breyta bók-
stafnum.“
Milli jóla og nýárs stakkst þú nið-
ur penna í Stundinni vegna þeirrar
gagnrýni sem uppfærsla Þjóðleik-
hússins og Vesturports á Óþelló
hafði hlotið. Þar gerðir þú m.a. þýð-
inguna að umtalsefni og taldir ljóst
að fæstir rýnar hefðu haft fyrir því
að skoða þýðingu þína á prenti held-
ur aðeins stuðst við orðin á sviðinu.
Finnst þér þýðingin þín hafa hlotið
ómaklega gagnrýni?
„Markmið greinarinnar var að-
allega að leiðrétta þau skrif gagn-
rýnanda Kvennablaðsins að ég hefði
sveigt frá frumtextanum. Þó að ég
hafi beitt annarri aðferð en Helgi
var ég einmitt að reyna að vera trúr
frumtextanum, sem er eftir Shake-
speare en ekki Helga!“ segir Hall-
grímur og bendir á að textinn sem
hljómi á leiksviðinu sé aðeins öðru-
vísi en sá sem hann gekk frá til birt-
ingar á prenti. Þannig er þéringum
sleppt og verkið stytt um helming.
Maður verður að sætta sig við slíkar
breytingar,“ segir Hallgrímur og
tekur fram að markmið greinar-
innar hafi einnig verið að undir-
strika að textaviðbætur hefðu líka
verið nokkrar, að beiðni leikstjór-
ans, Gísla Arnar Garðarssonar. „Ég
var smá nervös með þetta þar sem
mér fannst að maður mætti ekki
vera að troða sér inn í verk eftir
Shakespeare, en auðvitað er manni
það frjálst þar sem leikrit hans eru
löngu komin úr höfundarétti eins og
Gísli Örn benti mér á.“
Síldartíminn næstur
Óþelló er annað leikrit Shake-
speare sem þú þýðir að beiðni Vest-
urports, en 2002 þýddir þú Rómeó
og Júlíu. Má búast við því að 14 ár
líði þar til þú takist á við næsta leik-
rit skáldsins?
„Ætti ég ekki bara að þýða öll
verkin í ellinni? Taka tíu ár eftir átt-
rætt og vona að ég lifi nógu lengi.
Ég viðurkenni það alveg að þegar
maður er fullur af sínum eigin hug-
myndum er mikið að fórna hálfu ári í
þýðingu,“ segir Hallgrímur og tekur
fram að það verði bið á því að hann
taki næsta þýðingarverkefni að sér.
En eru einhver verk sem þú
brennur fyrir og langar að snara yf-
ir á íslensku?
„Já, mig myndi langa til að takast
á við stóru systurverk Óþellós, þ.e.
Ríkarð þriðja og Hamlet. Einnig
gæti verið gaman að kíkja á sonnett-
urnar og ljóðabálkinn The Rape of
Lucrece.“
En hvað er framundan hjá þér?
Hvað ert þú með í smíðum?
„Ég er kominn langt inn í bók
sem er söguleg skáldsaga sem teng-
ist síldartímanum á Siglufirði. Það
verður löng bók svo ég mun gefa
mér góðan tíma,“ segir Hallgrímur
og upplýsir að hugmyndin að bók-
inni hafi kviknað á Síldarminjasafn-
inu árið 2012. „Ég var í skíðaferð, en
veðrið var svo vont að við vorum
heilan dag á safninu meðan lyft-
urnar voru lokaðar. Stundum er
vont veður gott veður.“
Leggst bæði lágt og flýgur hátt
Í ljósi þess sem þú nefndir áðan
um dramatíkina sem drottningu
bókmenntaformanna liggur beint
við að spyrja hvort þú hyggist ekki
spreyta þig frekar á því formi?
„Þetta er nú ansi erfitt form. Ég
hef ekki náð að gefa mig fyllilega að
leikhúsforminu, en það kemur
kannski að því. Vegna þess að mér
finnst mjög gaman að vinna í leik-
húsinu,“ segir Hallgrímur sem í
gegnum tíðina hefur samið eintöl,
leikritið Skáldanótt sem frumsýnt
var 2000 og söngleikinn Ástin er
diskó, lífið er pönk sem frumsýndur
var 2008 auk þess sem hann vann
leikgerðina að skáldsögu sinni Kon-
unni við 1000° árið 2014 í náinni
samvinnu við leikhópinn, Símon
Birgisson og Unu Þorleifsdóttur
leikstjóra. „Sú vinna og vinnan með
Vesturporti mun, að ég held, hafa
áhrif á næstu skref. Það er alltaf
svolítill leikrænn undirtónn í mínum
verkum. Textinn er alltaf reglulega
brotinn upp af samtölum og ég reyni
ávallt að huga mikið að persónu-
sköpun, að þetta séu lífvænlegir kar-
akterar. Þannig er ég alltaf undir
áhrifum leikhússins. Ég segi líka
stundum að mér finnist ég sitja á
sviði þegar ég skrifa og fyrir aftan
mig sé fullur salur af fólki sem bíður
eftir næstu setningu. Og hér getur
Shakespeare kennt manni mikið, því
hann er svo innblásinn og alhliða –
leggst bæði lágt og flýgur hátt.“
„Alltaf undir áhrifum leikhússins“
 Hallgrímur Helgason hlýtur Íslensku þýðingaverðlaunin 2017 fyrir þýðingu sína á Óþelló eftir
William Shakespeare  Hallgrímur segir hollt fyrir alla höfunda að kljást við miklu stærri höfunda
Morgunblaðið/Eggert
Stoltur Hallgrímur Helgason tók við verðlaununum úr hendi Guðna Th. Jóhannessonar í Hannesarholti.
Í umsögn dómnefndar
segir: „textinn leikur í
höndum Hallgríms, bæði
prósi og bundið mál […]
Í ljóðmáli þýðingarinnar
nýtir Hallgrímur sér hina
íslensku hefð stuðla-
setningarinnar og fylgir í
meginatriðum hinum
jambíska pentameter eða
stakhendu frumtextans
en lætur þó hvorugt
formið binda sig eða hefta. Hrynj-
andin er leikandi létt og
orðgnóttin mögnuð, og
Hallgrímur sveiflar sér frá
ljóðrænni rómantík yfir í
karlmannlega hörku og
bregður svo í klámfengið
orðbragð og jafnvel stöku
slettur, allt eftir því sem
við á hverju sinni. Merk-
ing textans er hvarvetna
augljós og skýr og fjöl-
skrúðugt sælgæti fyrir
leikara, áhorfendur og lesendur.“
„Fjölskrúðugt sælgæti“
UMSÖGN DÓMNEFNDAR UM ÞÝÐINGU HALLGRÍMS
TE & KAFFI NOTAR EINGÖNGU ÚRVALS KAFFIBAUNIR
FRÁ BESTU RÆKTUNARSVÆÐUNUM, SÉRVALDAR OG
BRENNDAR AF BRENNSLUMEISTARA.
ILMANDI
HLUTI AF DEGINUM
Íslenskt fjölskyldufyrirtæki
og framleiðsla síðan 1984