Morgunblaðið - 17.05.2017, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. MAÍ 2017
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sýklalyfjumfylgdi á sín-um tíma
bylting í heilbrigð-
ismálum. Allt í
einu urðu sjúk-
dómar, sem áður
höfðu dregið fjölda manns til
dauða, viðráðanlegir og hættu
að vera áhyggjuefni. Nú er svo
komið að óhófleg notkun sýkla-
lyfja hefur leitt til þess að fram
eru komnar bakteríur sem eru
ónæmar fyrir sýklalyfjum, og
hafa þær verið kallaðar ofur-
bakteríur. Talið er að um þess-
ar mundir láti 700 þúsund
manns á ári lífið af völdum
sýklalyfjaónæmra baktería og
talan gæti að óbreyttu verið
komin upp í 10 milljónir um
miðja öldina.
Starfshópur velferðarráðu-
neytisins um aðgerðir til að
draga úr útbreiðslu sýkla-
lyfjaónæmra baktería á Íslandi
kynnti í fyrradag niðurstöður
sínar. Þar segir að auka þurfi
eftirlit með sýklalyfjanotkun
fólks, sem hér á landi sé ein sú
mesta sem þekkist, skima
reglulega fyrir bakteríum í
matvælum og bæta hreinlæt-
isaðstöðu á ferðamannastöð-
um.
Sigurborg Daðadóttir yfir-
dýralæknir segir í viðtali í
Morgunblaðinu í gær að Ís-
lendingar séu á eftir nágranna-
löndunum í að prófa bakteríur
fyrir sýklalyfja-
ónæmi. Sennilega
megi rekja að
áhyggjur af sýkla-
lyfjaónæmi séu
minni hér en víðast
hvar annars staðar
til þess að á Íslandi sé mun
minna notað af sýklalyfjum í
landbúnaði.
Engu að síður þurfi að skrá
notkunina þannig að til staðar
séu upplýsingar um heildar-
magn og notkun eftir dýrateg-
undum. Þá standi til að efla
sýnatöku úr matvælum. Ekki
þurfi aðeins að taka sýni úr
kjöti, heldur einnig grænmeti.
Ónæmar bakteríur berist einn-
ig með grænmeti og því fylgi
jafnvel meiri hætta því yfirleitt
sé það borðað hrátt.
Nýr vinkill á umræðu um
salernisaðstöðu fyrir ferða-
menn kom fram í máli Sig-
urborgar er hún benti á að þeg-
ar þeir gengju örna sinna
utandyra dreifðist saur í um-
hverfinu, færi í hringrás nátt-
úrunnar og gæti að lokum end-
að í okkur í stað þess að fara í
skólplagnir.
Hér er brýnt mál á ferð og
erfitt viðfangs, en gott að nú
eigi að taka það fastari tökum.
Þetta þýðir aukið eftirlit og að-
gát í innflutningi á matvælum.
Ella gæti vá, sem talið var að
væri úr sögunni, breiðst út með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Sýklalyfjaónæmar
bakteríur eru sagðar
ein helsta heilbrigð-
isógn okkar tíma}
Gegn ofurbakteríum
Eins og Morg-unblaðið hef-
ur greint frá hefur
ekki verið veitt
leyfi fyrir lokun
neyðarbrautar-
innar á Reykjavíkurflugvelli.
Þetta leyfi þyrfti Samgöngu-
stofa að gefa ætti að loka
brautinni, en hefur ekki gert.
Framkvæmdastjóri flug-
vallasviðs Isavia, sem rekur
innanlandsflugvellina hér á
landi, sagði í samtali við
Morgunblaðið að í kjölfar
hæstaréttardóms hefði ríkið
ákveðið að loka neyðarbraut-
inni. Framkvæmdastjórinn
sagði að flugbraut teldist þó
ekki formlega lokuð fyrr en
Samgöngustofa hefði gefið út
leyfi til lokunar. Svo sagði
hann: „Þetta er því að mestu
formsatriði því brautin er lok-
uð og er ekki í neinni notkun.
Samgöngustofa hefur verið að
senda Isavia bréf sem Isavia
hefur svarað. Í bréfi frá Sam-
göngustofu um daginn kom
fram að hún teldi að enn vant-
aði eitthvað upp á að málin
væru frágengin. Ég á alveg
eins von á því að við hjá Isavia
munum funda með fulltrúum
Samgöngustofu í
vikunni og málin
skýrist þá í kjölfar
þess.“
Þetta er allt
með miklum ólík-
indum. Brautin er lokuð, en þó
ekki.
Málefni Reykjavíkur-
flugvallar eru fyrir löngu
komin í algerar ógöngur og
ákvarðanir um framtíð ein-
stakra flugbrauta og vallarins
í heild sinni teknar á svo vafa-
sömum og sérkennilegum for-
sendum að ekki verður við un-
að þegar horft er til þeirra
hagsmuna sem um ræðir. Að
ekki sé talað um skýran vilja
landsmanna, Reykvíkinga sem
annarra, um að tryggja fram-
tíð flugvallarins.
Sú endaleysa sem snýr að
lokun eða ekki lokun neyðar-
brautarinnar hlýtur að duga
til að stjórnvöld og Alþingi
taki af skarið og taki af öll tví-
mæli um að flugvöllurinn skuli
til fyrirsjáanlegrar framtíðar
vera í Vatnsmýrinni. Um leið
þarf að tryggja að ekki verði
áfram með klækjabrögðum
þrengt að honum þar til hann
endar ónothæfur.
Nýju ljósi varpað
á aðförina að
Reykjavíkurflugvelli}
Lokuð, en þó ekki
F
yrir stuttu beitti ung kona sér fyr-
ir framleiðslu límmiða sem líma
má ofan á glös til að koma í veg
fyrir að hægt sé að lauma í þau
ólyfjan. Í framhaldi af því tók ég
saman nokkur af fjölmörgum ráðum til kvenna
um hvernig má komast hjá því að verða fyrir
kynferðisofbeldi (allt raunveruleg dæmi):
Ekki vera í aðskornum fötum. Ekki vera í
litríkum fötum. Ekki vera í ókvenlegum fötum.
Ekki brosa eða vera vinsamleg. Ekki vera frá-
hrindandi og dónaleg.
Ekki taka strætó ein. Ekki taka leigubíl ein.
Ekki fara upp í bíl með einhverjum sem þú
þekkir ekki. Ekki fara upp í bíl með ein-
hverjum sem þú þekkir lítið. Ekki fara upp í bíl
með einhverjum sem þú þekkir mikið. (Gættu
þín á ókunnugum, fjölskyldumeðlimum, sambýlis-
mönnum, eiginmönnum, samstarfsmönnum, yfirmönnum,
viðskiptavinum, kennurum, þjálfurum, læknum og lög-
regluþjónum.)
Lærðu sjálfsvarnarlist. Vertu vopnuð. Ekki vera vopn-
uð (nauðgarinn gæti nýtt sér vopnið). Fáðu þér hund.
Vertu í nærfötum sem koma í veg fyrir að hægt sé að
nauðga þér. Vertu með GPS tæki. Vertu með piparúða.
Vertu með nauðgunarflautu. Passaðu að síminn sé með
fulla hleðslu.
Gubbaðu. Segðu að þú sért á túr. Pissaðu á þig. Segðu
að þú sért með kynsjúkdóm. Berstu um á hæl og hnakka.
Ekki berjast um á hæl og hnakka, nauðgarinn gæti veitt
þér alvarlega áverka eða drepið þig. Ekki líta
af glasinu þínu. Ekki drekka of mikið. Ekki
þiggja drykki. Ekki deila drykkjum með öðr-
um. Ekki drekka eitthvað sem bragðast und-
arlega. Vertu með hring sem nemur nauðg-
unarlyf í drykkjum. Vertu með naglalakk sem
nemur nauðgunarlyf í drykkjum. Vertu með
límmiða. Ekki drekka.
Nú spyrðu kannski: en hvað með ráðlegg-
ingar til karla? Sara Silverman tók saman
dæmi um slíkan lista:
1) Ekki byrla konum ólyfjan. 2) Ef þú sérð
konu ganga einsamla, láttu hana þá í friði. 3)
Mundu að stoppa ekki til að nauðga konu sem
á í vandræðum með bílinn sinn. 4) Ef þú ert í
lyftu og kona kemur inn í lyftuna, ekki nauðga
henni. 5) Ef þú rekst á sofandi konu er affara-
sælast að nauðga henni ekki. 6) Ekki laumast inn á heimili
konu eða ráðast á hana úr launsátri til að nauðga henni. 7)
Mundu að þvottahús eru til að þvo þvott. Ekki nauðga
konu sem er ein í þvottahúsi. 8) Notaðu vinakerfi: Ef það
vefst fyrir þér að nauðga ekki konum, fáðu þá traustan vin
til að vera alltaf með þér. 9) Vertu með nauðgunarflautu.
Ef þú finnur að þú ert að fara að nauðga skaltu blása í
flautuna þar til einhver kemur og stoppar þig. 10) Ekki
gleyma: Best er að vera heiðarlegur. Ef þú ert að bjóða
konu út skaltu ekki láta eins og þú hafir áhuga á henni
sem persónu, segðu það hreint út að þú hyggist nauðga
henni. Ef þú ert ekki hreinskiptinn gæti konan haldið að
þú ætlir ekki að nauðga henni. arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Ekki vera
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Rúmlega 10% félagsmannaí Kennarasambandi Ís-lands hafa orðið fyrireinelti á vinnustað
undanfarin tvö ár. 2% þeirra hafa
orðið fyrir kynferðislegri áreitni
og 5% hafa orðið fyrir hótunum
eða líkamlegu ofbeldi í starfi sínu.
12,5% telja sig hafa orðið fyrir
andlegu ofbeldi í starfi. Meirihluti
þessara mála, eða rúm 60%; er
ekki tilkynntur. Algengara er að
karlkennarar verði fyrir áreitni og
ofbeldi í starfi en kvenkyns starfs-
félagar þeirra.
Þetta er meðal þess sem fram
kemur í nýrri könnun Hjördísar
Sigursteinsdóttur, aðjunkts við
viðskipta- og raunvísindasvið Há-
skólans á Akureyri, sem hún vann
fyrir Kennarasambandið og var
markmiðið að kanna líðan kennara
á vinnustað. Könnunin var lögð
fyrir félagsmenn í sjö af átta
aðildarfélögum KÍ, en þessa dag-
ana er verið að kynna niðurstöður
einstakra félaga fyrir forsvars-
mönnum þeirra.
Andlegt ofbeldi algengast
Um 10.000 félagsmenn eru í
sambandinu, kennarar í leik-,
grunn- og framhaldsskólum auk
tónlistarkennara og skólastjórn-
enda. Niðurstöður könnunarinnar
gætu því samsvarað því að um
1.000 kennarar á hinum ýmsu
skólastigum hafi verið lagðir í ein-
elti í starfi undanfarin tvö ár og að
um 200 kennarar hafi orðið fyrir
kynferðislegri áreitni. Ásdís Ing-
ólfsdóttir, formaður vinnuumhverf-
isnefndar KÍ, segir þetta háa hlut-
fall koma verulega á óvart. „Þetta
er talsvert meira en ég átti von á
og ljóst að það þarf að kanna hvort
einhverjir þættir í vinnuumhverf-
inu ýta undir þetta,“ segir Ásdís.
Kennararnir voru m.a. spurðir
um hvort þeir hefðu upplifað ein-
elti, ofbeldi eða áreitni í störfum
sínum. Andlegt ofbeldi var algeng-
asta birtingarmynd slíkra atvika,
en 12,5% sögðust hafa orðið fyrir
því. Þar af sögðu um 17% að það
hefði verið af hendi nemenda, í
40% var gerandinn yfirmaður og í
um 43% tilvika voru það vinnu-
félagar.
Einelti var næstalgengast og
sögðust 10% kennaranna hafa orð-
ið fyrir því. Í svörum þeirra kom
fram að algeng birtingarmynd var
að faglegt álit og sjónarmið þol-
anda voru hunsuð, hæðst var að
persónu fólks og þá var nokkuð um
að það yrði fyrir óhóflegri gagn-
rýni eða það sniðgengið. Vinnu-
félagar, samstarfsmenn og nem-
endur voru gerendur í allflestum
tilvikum og nemendur og/eða for-
eldrar í um 8% tilvika.
Karlar frekar áreittir
Um 2% kennaranna sögðust
hafa orðið fyrir kynferðislegri
áreitni og var hún oftast af hendi
yfirmanns. Algengara var að karl-
ar yrðu fyrir slíkri áreitni en kon-
ur, en þetta átti við 1,8% kvenna
og 2,1% karla. Einnig var algeng-
ara að karlkennarar yrðu fyrir
andlegu ofbeldi; þar var hlutfall
karla 13,5% og kvenna 12%. Það
sama gildir um eineltið, þar sem
12% karla sögðust hafa orðið fyrir
því og 9,8% kvenna.
Hjördís segir þetta kynjahlut-
fall koma á óvart. „Karlar eru ólík-
legri til að viðurkenna atvik sem
þessi en konur. Það hefur í gegn-
um tíðina verið meira samþykkt að
konur tali um slæma líðan sína en
karlar. Þannig að þetta eru áhuga-
verðar niðurstöður.“ Ásdís tekur
undir þetta. „Þetta er virkilega
umhugsunarvert og gefur tilefni til
að skoða stöðu karla innan stétt-
arinnar, þeir eru minnihlutahópur
í þessari stétt.“
Athygli vekur að 60% mála af
þessu tagi eru aldrei tilkynnt til
næsta yfirmanns eða stéttarfélags.
Hlutfallið er mishátt eftir eðli
mála, en þetta á t.d. við um 67,5%
eineltismála, og rúm 72% mála um
kynferðislega áreitni. Ásdís segir
þetta vekja spurningar um hvort
endurskoða þurfi þá verkferla sem
fyrir eru þannig að fleiri tilkynn-
ingar skili sér.
Meiri umræða um einelti
Fjöldi þeirra, sem segjast
hafa tilkynnt um mál sín á réttan
hátt en ekkert hafi verið aðhafst
vekur ekki síður athygli, en það á
við um 20% af eineltismálunum,
15,9% þeirra sem tilkynntu um
andlegt ofbeldi, 11% hótanamála
og 14,5% þeirra sem tilkynntu um
kynferðislega áreitni. Að sögn
Hjördísar var ekki spurt í könn-
uninni hvort einhver málanna
hefðu endað inni á borði lögreglu.
Hjördís hefur unnið að fjöl-
mörgum rannsóknum á þessu sviði
og segist sjá talsverðan mun á við-
horfum fólks. „Fyrir nokkrum ár-
um var talað um einelti eins og það
væri bara eitthvað sem gerðist á
milli barna. Að það væri ekki til
einelti á vinnustöðum fullorðinna.
Umræðan hefur sem betur fer
breyst og fólk gerir sér núna betur
grein fyrir því hvað einelti er.“
Lagðir í einelti, þeim
hótað og eru áreittir
Íslenskir kennarar
10%
lögð í einelti
Heimild: Könnun meðal félagsmanna KÍ
2%
verða fyrir
kynferðislegri
áreitni
12,5%
verða fyrir
andlegu ofbeldi
6. hvert
tilvik um andlegt
ofbeldi er af hendi
nemenda
60%
þessara mála eru
aldrei tilkynnt
Hjördís
Sigursteinsdóttir
Ásdís
Ingólfsdóttir