Freyr - 01.09.2005, Page 20

VIÐTAL
Skipsströnd voru tíð í Meðallandsbugtinni á fyrri öldum og fram
undir 1960. Hér má sjá Ijósmynd af strandi við Skaftárós sem Helgi
Lárusson festi á filmu. Ártalið er óþekkt.
Ull breidd til þerris á Seglbúðum sumarið 1923.
Lengst til hægri er Helgi Jónsson að breiða út reyfi en næst honum
er Gyðríður Pálsdóttir kona hans sem heldur á Margréti Heigadótt-
ur, þá á fyrsta ári. Lengst til vinstri er Þorlákur Sveinsson vinnumað-
ur og við hlið hans Ólöf Jónsdóttir með þremur stúlkum og er Ólöf
dóttir hennar í miðju.
Hins vegar gátu skipsströndin
orðið til bjargar ef skipin voru
búin að fiska og orðin með afla.
Þá urðu ýmsar vistir og búnaður
til nytja, auk timburs úr skips-
skrokkunum. Tréskipin rak oft
upp í fjöruna svo að hægt var
að rífa þau og nýta timbrið til
bygginga og smíða. Það kom
t.d. í Ijós, þegar farið var að rífa
íbúðarhúsið, sem var byggt
1906, sama ár og Jón afi minn
deyr, að burðarviðir voru allir úr
dekkslám.
Voru munir úr ströndum í Segl-
búðum og á bæjunum þarna?
Já, ýmislegt. Faðir minn átti
margvísleg verkfæri og fallega
maghony kommóðu með út-
dregnu skrifborði, ásamt klukku
og ýmsu fleiru. Sérstaklega
dreifðust fallegir gripir á marga
bæi úr franska spítalaskipinu
Sankti Páli, sem strandaði á Kot-
eyjarfjöru árið 1899. Tvennt er
enn til úr öðru strandi, sem er
mér minnisstætt, þó ekki vegna
gripanna, en það eru kuldaúlpa
og járnkista undan skotfærum.
Úlpuna notaði ég töluvert og
kistan lenti fljótlega í smiðjunni
undir skeifum.
Strandið var breska herskipið
Barrhead, sem strandaði 29.
des. 1940 á Slýjafjöru, eins og
svo fjöldamörg önnur skip á
undan togaranum Baldvini Þor-
steinssyni 2004. Áhöfnin ætlaði
að reyna að koma því fljótt aft-
ur á flot en það fór allt í handa-
skolum svo að hún hélt á brott.
Þá ákváðu tveir Klaustursbræð-
ur, Siggeir og Júlíus Lárussynir,
ásamt Sigfúsi á Geirlandi að
freista þess að gera það. Fengu
þeir fleiri í lið með sér, þ.á m.
föður minn og Markús Ivarsson,
sem var ömmubróðir Guðrúnar,
konu minnar. Mér varð Markús
mjög minnisstæður, þegar þeir
þurftu að fara ríðandi á strand-
stað og komu þá við í Seglbúð-
um. Eftir stuttan tfma voru þeir
vel á veg komnir að ná skipinu á
flot. Þá fréttu Bretarnir það og
vildu sjálfir Ijúk? verkinu. Síðari
tilraun þeirra fór þó á sömu leið
og sú fyrri. Nokkru síðar tóku
heimamenn aftur til við verkið
en þá hafði skipið snúist á verri
veg. Þeir létu þó ekki hugfallast
og með þrautseigju og útsjónar-
semi tókst ætlunarverkið.
Vinnumennirnir í Seglbúðum
höfðu tekið að sér að leysa föð-
ur minn af hólmi við þessa
vinnu. Annar þeirra notaði
vinnulaunin til að kaupa nýtt og
öflugt útvarpstæki. Var þá farið
að stilla á aðrar stöðvar, þó að
málakunnátta væri lítil. Allt (
einu hljómaði þá skýrri röddu:
„Hér er Berlín, hér er Berlín,
Þýskaland útvarpar á íslensku"
og síðan voru lesnar stríðsfréttir
frá öðru sjónarhorni.
Árið 1900, 29. mars, strand-
aði þýskur togari á Steinsmýrar-
fjöru. Var það „gott strand", því
að úr því var skipað upp miklu
af kolum og fengu menn þriðj-
ung í björgunarlaun. Einnig
náðist í mikið af fiski og
köðlum, sem boðið var upp.
Skipstjóri lét skipshöfnina
hinkra við, þar sem úti fyrir voru
mörg skip að veiðum. Vildi
hann reyna að komast beint um
borð í þau.
Afi minn, Jón Þorkelsson f
Seglbúðum, var fenginn til að
fylgjast með sjólagi, en hann
hafði fram að því stundað þar
sjóróðra þegar sjór var fær og
aðrar aðstæður leyfðu. Jón og
Gfsli, bróðir hans, frá Eystra-
Hrauni höfðu sjáifir smíðað sér
bát og gengu róðrarnir áfalla-
laust, en voru nú að leggjast
niður. Gísli var þá fluttur norður
á Tjörnes og Jón önnum kafinn
við framkvæmdir í búskapnum,
enda sjávargatan um 10 km og
útróður ótryggur og oft var
ófært. Elías Gissurarson, langafi
minn, sem bjó á Syðri-Steins-
mýri síðustu þrjá áratugi aldar-
innar, var formaður á öðrum bát
er reri til fiskjar. Einnig er sagt
að Páll Þorsteinsson á Hunku-
bökkum, langalangafi minn hafi
eitthvað róið þar. Sjávargatan
hjá honum var um 20 km.
Annars er Iftið skráð um þessa
útgerðarsögu við Meðallands-
bugtina allt frá því að Gissur
Einarsson, síðar biskup, reri í
næstu verstöð. Þetta var eftir að
Ögmundur biskup rak hann frá
sér fyrir trúvillu til móður hans f
Hrauni í Landbroti, þar sem
hann ólst upp. Gæti sú verstöð
hafa verið við Skaftárós eða
Sýrulækjarós.
Nytjar af reka?
Seglbúðir eiga ekki fjöru, en
það voru mikil hlunnindi fyrir
jarðir að eiga góða fjöru. Fyrst
og fremst var rekinn timbur, en
ýmislegt rak fleira. Á útmánuð-
um bar brimið fisk upp í sand-
inn. Ég heyrði talað um að Helgi
Þórarinsson í Þykkvabæ hefði
verið duglegur við að fara síðla
nætur til að ná fiskinum áður en
fuglinn tók hann. Einnig rak
loðnu, sem nefnd var síli. Hún
var hirt og notuð til fóðurs, t.d.
í Álftaveri fram yfir 1960. Áður
var hún líka notuð til matar,
enda bjargræði þegar kom fram
á útmánuði og orðið þröngt f
búi. Á stríðsárunum var sérstak-
lega mikill reki, þar sem svo
mikið barst þangað af alls konar
varningi úr þeim mikla fjölda
skipa sem þá var sökkt. Fékk
faðir minn þá mikið af timbri hjá
fjörueigendum sem mikinn reka
fengu.
Við fjöruna var líka reynt að
veiða sjóbirting í sjávarlónum í
grennd við ósana. Mynduðust
sandrif nokkra tugi metra frá
fjöruborðinu samhliða fjörunni.
Var ég áhorfandi að því að um
fjöru var vaðið út á rifin, net
dregið fyrir lónin og náðist sjó-
birtingurinn í það.
Sjóbirtingsveiðin var þó aðal-
lega með ádrætti uppi í ósunum
í lok júní og júlí, en í lækjunum
þegar leið á sumarið og fram á
haust og vetur. Var fyrst og
fremst veitt í net því að stangar-
veiði var lítið stunduð af heima-
mönnum. Hins vegar var á vetr-
um reynt að veiða með sting,
sem var löng stöng með agn-
haldi á endanum. Þurfti mikla
æfingu til að nota hann, m.a.
vegna Ijósbrotsins í vatninu.
Netin voru riðin heima á vet-
urna og síðan felld. Á veturna
var einnig spunnið hrosshár á
snældu og fléttuð reiptögl. Til
þess voru líka notaðar vörpur úr
ströndunum. Var setið við að
rekja þær upp og snærið fléttað
í silann.
Eftir 1920 fékk faðir minn
Þórð Flóventsson frá Svartár-
20
FREYR 09 2005