Víkurfréttir - 06.10.2016, Blaðsíða 11

11fimmtudagur 6. október 2016 VÍKURFRÉTTIR
„Í lok mars mánaðar 2006 hafði öllum
íslenskum starfsmönnum Varnarliðs-
ins verið sagt upp störfum og aðeins 6
mánuðum síðar, þann 30. september,
flaug síðasta flugvélin með hermenn
frá yfirgefinni herstöð á Miðnesheiði.
Varnarstöðin á Miðnesheiði, þar
sem fjögur þúsund manns bjuggu og
störfuðu, varð á aðeins sex mánuðum
yfirgefinn bær – „draugabær“, sögðu
sumir,“ segir Árni Sigfússon en hann
var bæjarstjóri Reykjanesbæjar þegar
Varnarliðið fór frá Keflavík, - með
manni og mús.
Og Árni segir: „Um 2800 hermenn
og fjölskyldur þeirra höfðu yfirgefið
íbúabyggðina á Keflavikurflugvelli á
þessum sex mánuðum. Nú ríkti þögn
á heimilum, í leikskólum, skemmti-
stöðum, kvikmyndahúsi, grunnskóla,
framhaldsskóla og verslununum.
Engin störf í skrifstofu,- byggingar,-
og viðhaldsstörfum, hvað þá flókinni
öryggis- og tækniþjónustu við flug-
herinn.
1100 íslenskir starfsmenn misstu störf
sín. Þeir voru fyrirvinnur fjölskyldna,
höfðu margir starfað áratugum saman
í þjónustu við Varnarliðið og tengda
aðila því þetta hafði verið góður og
öruggur vinnustaður. Af þessum
fjölda voru tæplega 600 íslenskir
starfsmenn beint undir Varnarliðinu.
Flestir þeirra voru á aldrinum 40 til
60 ára. Að auki misstu um 300 starfs-
menn íslenskra verktakafyrirtækja og
annarra þjónustufyrirtækja störf sín.
Viðskipti fjölskyldna og stofnana af
Vellinum voru tíð í bænum okkar. Um
150 til 200 margvísleg tengd þjónustu-
störf hurfu eitt af öðru á skömmum
tíma. Þetta var því meira áfall gagnvart
atvinnu en nokkurt sveitarfélag á Ís-
landi hafði upplifað, allavega frá því að
síldin hvarf á 7. áratug síðustu aldar.
Um 900 rúmgóðar fjölskylduíbúðir,
með amerísku ísskápana og öll stóru
heimilistækin, auk 1100 fullbúinna
einstaklingsíbúða, stóðu auðar. Alls
210 þúsund fermetrar af íbúðarhús-
næði.
Það atvinnuhúsnæði sem nú stóð autt
á varnarsvæðinu samsvaraði í fer-
metrum allri verslunarmiðstöðinni
Smáralind og að auki Hörpu, menn-
ingarhúsi þjóðarinnar.
Hvað var til ráða? Áttum við að leggja
hendur í skaut og lýsa yfir neyðar-
ástandi? Áttum við að líta á brotthvarf
hersins sem áhugavert nýsköpunar-
tækifæri í íslensku samfélagi?
Við völdum síðari kostinn. Plógjárn
skyldu smíðuð úr sverðunum!
Nú, 10 árum síðar, hefur herstöð verið
breytt í nýsköpunar- og skólasamfélag.
Hér búa um 2000 manns og yfir 700
manns starfa að Ásbrú.
Í sprengjugeymslum æfa ungir Íslend-
ingar ballett og danslist. Í gömlum
flugskýlum og viðgerðarverkstæðum
hafa verið gerðar kvikmyndir og
haldnar tónlistarhátíðir. Þau hýsa
einnig vélbúnað Landhelgisgæslu og
nýjan flugskóla Keilis, þar sem nem-
endur frá mörgum þjóðum sækja
nám.
Húsnæði menntaskóla hersins hefur
verið breytt í miðstöð vísinda, fræða og
atvinnulífs, undir nafni Keilis. Reykja-
nesbær endurvakti grunnskólann og
gaf honum heitið Háaleitisskóli. Tveir
leikskólar eru reknir á svæðinu, Háa-
leiti og Völlur. Íbúðarhúsnæði hersins
hefur einnig verið breytt í gististaði og
hótel af bestu gerð. Vöruhús hersins
hýsa nú m.a. rafræn gagnaver. Hér
er risið þörungagróðurhús og um 50
frumkvöðlafyrirtæki eiga nú athvarf
á svæðinu.
Uppgangur þessa svæðis er erlendis
tekinn sem dæmi um vel heppnaða
umbreytingu á varnarstöð, þar sem
mörg önnur samfélög hafa staðið ráð-
þrota í sömu sporum. Við getum verið
stolt af þessu nýjasta hverfi í Reykja-
nesbæ.“
„Það var líkt og það hefði komið stór
jarðskjálfti. Fólk var auðvitað skelf-
ingu lostið,“ segir Guðbrandur Ein-
arsson, formaður Verslunarmanna-
félags Suðurnesja um stemminguna í
loftinu á Suðurnesjum þegar tilkynnt
var um brotthvarf hersins í mars árið
2006. „Þegar fólk sér fram á að vera
að missa framfæri og vinnu sem það
er búið að ástunda áratugum saman,
þá er það auðvitað mikið áfall. Það
var allt undirlagt á sínum tíma og ég
skil það vel að það fólk sem missti
vinnuna sína skyldi eiga erfitt næstu
vikur og mánuði á eftir,“ segir hann.
Um síðustu aldamót unnu um 1500
Íslendingar fyrir varnarliðið og Guð-
brandur segir veru þess hér á landi því
hafa skipt verulegu máli fyrir þjóðar-
búið í heild sinni.
Vera varnarliðsins hafði mikla þýð-
ingu fyrir atvinnulífið á Suðurnesjum
og segir Guðbrandur það ekki síst
hafa verið vegna þess að þá voru ekki
margir stórir vinnuveitendur á svæð-
inu, minnkandi kvóti og ekki nándar
nærri eins mikil starfsemi á Kefla-
víkurflugvelli og í dag þó að hún hafi
verið talsverð.
Laun flestra lækkuðu
Samfélagið fékk ákveðinn aðdraganda
að brotthvarfi varnarliðsins og segir
Guðbrandur uppsögn 100 starfs-
manna varnarliðsins árið 2003 hafa
markað upphafið. „Við fengum skell
þá og það var vísbending um það sem
koma skyldi.“ Starfsmönnum varnar-
liðsins gekk mis vel að finna ný störf
og segir hann elsta fólkið hafa átt í
hvað mestum vandræðum. Þó hafi
stéttarfélögin verið sæmileg undir-
búin. „Það var gripið til ráðstafana
strax þegar þetta gerðist. Sveitarfélagið
Reykjanesbær var öflugt og stéttar-
félögin settu upp vinnumiðlun til við-
bótar við það sem Vinnumálastofnun
var að gera, til að auka möguleika á
að útvega fólki vinnu. Ég held að það
hafi tekist bærilega.“ Flestir fengu
vinnu en Guðbrandur segir launin í
fæstum tilvikum hafa verið jafn góð
og fólk hafði fengið hjá varnarliðinu
sem greiddi hærri laun en viðgengst
á þeim tíma og var eftirsóttur vinnu-
veitandi. „Launakjör á svæðinu lækk-
uðu verulega þegar varnarliðið fór. Til
dæmis voru félagsmenn í Verslunar-
mannafélagi Suðurnesja ekkert langt
á eftir félagsmönnum í VR á meðan
varnarliðsins naut við en það breyttist
þegar það fór.“
Vill að Ásbrú tengist
Reykjanesbæ betur
Gamla varnarsvæðinu á Keflavíkur-
flugvelli hefur nú verið umbreytt og
er kallað Ásbrú. Guðbrandur segir
sumt við breytingarnar hafa tekist vel
en annað ekki. Ánægjulegt sé að sjá
sprotafyrirtæki dafna þar, gagnaverin
og fleiri fyrirtæki, sem og skólann
Keili sem hafi lyft grettistaki. „Það
sem miður fór var að menn fóru í
ævintýramennsku og ætluðu sér að
kaupa upp nánast heilt byggðarlag en
gátu svo ekki staðið undir því. Hús
sem voru seld þurfti ríkið að leysa til
sín aftur og það tafði uppbyggingu.“
Guðbrandur segir einnig miður að
ríkisvaldið hafi leyft sér að setja sér
lög fyrir sjálft sig til að sleppa við að
greiða fasteignaskatta af byggingum
á Ásbrú. „Reykjanesbær fékk því ekki
þær tekjur af fasteignum sem honum
bar og ber í raun og veru. Þetta er
svona hægt og rólega að breytast.
Við skulum vona að flest þessi hús
komist í notkun mjög fljótlega svo
þetta verði stórt og öflugt samfélag
til framtíðar.“ Þá segir hann mikil-
vægt að tengja gamla varnarsvæðið
betur við Reykjanesbæ svo það verði
ekki aðeins sveitarfélag sem kallað er
Ásbrú heldur eitt af hverfum Reykja-
nesbæjar.
„Fyrir marga starfsmenn varnarliðsins
var uppsögnin áfall,“ segir Kristján
Gunnarsson, formaður Verkalýðs-
og sjómannafélags Keflavíkur og
nágrennis um lok starfsemi Banda-
ríkjahers á Keflavíkurflugvelli haustið
2006. Hann bendir á að sumir starfs-
manna varnarliðsins hafi unnið þar
nær alla sína tíð og því hafi uppsögnin
ef til vill verið meira áfall fyrir þann
hóp en aðra.
Hjá varnarliðinu störfuðu tæplega 600
manns í byrjun árs 2006 en hafði þá
fækkað nokkuð, til að mynda voru
þeir um 760 í árslok 2003. Þá eru
ótaldir hundruðir starfsmanna hjá
ýmsum verktakafyrirtækjum. Kristján
segir áhrifin af veru varnarliðsins á at-
vinnulífið í nærsamfélaginu hafa verið
mikil. „Hér voru þvottahús, veitinga-
hús og ýmis þjónusta. Ég færi ekkert á
límingunum þó að herinn kæmi aftur.
Í því myndu felast atvinnutækifæri á
Suðurnesjum enda var hann eins og
stóriðja.“
Þegar tilkynnt var um brottför hersins
í mars 2006 var á vegum stéttarfélag-
anna í Reykjanesbæ, í samvinnu við
bæjarfélagið, haft samband við alla
þá sem fengu uppsagnarbréf og boðin
fram aðstoð við atvinnuleit. Þar fékk
fólk til að mynda leiðbeiningar um
gerð starfsferilskrár. Kristján segir það
hafa aukið sjálfstraustið hjá mörgum
að setja alla sína reynslu niður á blað;
öll námskeið og réttindi sem það hafði
öðlast. „Þetta hjálpaði fólki svo í at-
vinnuleitinni.“ Aðstoðin var óformleg
og búin til á staðnum en Kristján segir
hana engu að síður hafa gangast fólki.
Það orðspor fór af varnarliðinu að
það væri góður vinnuveitandi og segir
Kristján svo hafa verið enda eftirsótt
að vinna þar. „Það þurfti aldrei að inn-
heimta stéttarfélagsgjöld eða annað frá
varnarliðinu fyrir dómstólum. Herinn
fór í einu og öllu eftir samningum. Þar
að auki greiddu þeir góð laun og hærri
en almennt tíðkaðist á vinnumarkaði
hér á Suðurnesjum.“ Þá segir Krist-
ján að fólk sem vann hjá varnarliðinu
hafi margt upplifað í fyrsta sinn að
geta lifað af því að vinna átta stunda
vinnudag en það þekktu fæstir. „Hjá
varnarliðinu fékk fólk líka boðlegri
vinnuaðstæður en víða annars staðar.
TIl dæmis hvað varðaði hreinlæti og
öryggismál. Það var því margt sem
gerði varnarliðið að góðum vinnuveit-
anda og fólk talaði um muninn þegar
það fór svo að vinna annars staðar
eftir að herinn fór.“
Nokkrum árum áður en herinn fór
var umræða á Suðurnesjum um að
sú staða gæti komið upp. Kristján fór
þá ásamt Jóhanni Geirdal, þáverandi
formanni Verslunarmannafélags
Suðurnesja, á fund Steingríms Her-
mannssonar, þáverandi forsætisráð-
herra til að ræða um undirbúning
ef til þess kæmi. Kristján segir fólk
utan Suðurnesja almennt ekki hafa
deilt áhyggjum þeirra. „Það var horft
á okkur eins og við værum eitthvað
skrítnir því brottför varnarliðsins þótti
svo fjarstæðukennd.“ Hann segir að
verkalýðsforkólfar um landið hafi
heldur ekki haft mikla samúð með
Suðurnesjamönnum þegar varnar-
liðið fór og að ríkið hafi ekki á neinn
hátt veitt byggðaaðstoð til að takst á
við atvinnumissi svo margra.
Kristján segir að þrátt fyrir allt þá
hafi brottför varnarliðsins borið upp
á góðum tíma því nokkur uppgangur
hafi verið árið 2006. Flestir félags-
manna VSFK fengu því önnur störf
fljótlega og segir hann að innan við
tíu af þeim hafi verið í atvinnuleit um
lengri tíma. „Þegar maður lítur um
öxl sér maður hvað brottför hersins
var risavaxið verkefni og líka hvað við
fórum vel í gegnum það og ég er kátur
með að ekki hafi farið verr.“ Þegar
hrunið kom svo árið 2008 voru margir
fyrrum starfsmenn varnarliðsins ný-
byrjaðir í nýjum störfum og segir
Kristján þann hóp hafa verið veikari
fyrir en aðra. Margir hverjir höfðu
skipt um vettvang og því ekki verið
með langan starfstíma á nýja staðnum
og því hafi hrunið ef til vill komið
verr niður á einhverjum úr þeim hópi
en ella.
●● Segir●launakjör●á●Suðurnesjum●hafa●versnað●á●Suðurnesjum●eftir●að●varnar-
liðið●fór● Áfall●fyrir●fólk●að●missa●starfið●eftir●áratugi●á●sama●stað
●● Uppgangur●á●þeim●tíma●þegar●varnarliðið●fór●svo●flestir●fengu●fljótlega●nýja●
vinnu● Betri●laun●og●vinnuaðstæður●hjá●varnarliðinu●en●almennt●á●vinnumarkaði
Brotthvarf hersins líkt og jarðskjálfti
Varnarliðið var góður vinnuveitandi
●● segir●Árni●Sigfússon,●bæjarstjóri●Reykjanesbæjar●
um●það●þegar●Varnarliðið●fór●frá●Keflavíkurflugvelli●
fyrir●áratug●síðan
Meira áfall gagnvart atvinnu en nokkurt
sveitarfélag á Íslandi hafði upplifað
Guðbrandur Einarsson,
formaður Verslunarmannafélags
Suðurnesja
Kristján Gunnarsson,
formaður Verkalýðs- og sjómannafélags
Keflavíkur og nágrennis
Árni Sigfússon