Læknablaðið - 01.05.2017, Blaðsíða 22

234 LÆKNAblaðið 2017/103
eftir töku PPI hefur áður verið lýst, en ekki í samanburði við töku
á svefn- og róandi lyfjum eða ópíötum.9
Rannsóknarþýðið í þessari rannsókn eru einstaklingar á höf-
uðborgarsvæðinu, 40 ára og eldri, sem greindust með beinbrot
á rannsóknartímabilinu. Einstaklingarnir sem notuðu umrædd
lyf og brotnuðu eru að meðaltali eldri en þeir sem notuðu um-
rædd lyf en brotnuðu ekki sem bendir til aukins hrumleika í eldri
hópnum (tafla II og III). Þetta skiptir miklu máli því á meðan á
rannsókninni stóð fjölgaði þeim einstaklingum í samfélaginu sem
voru 40 ára og eldri um 16,8%. Í hópnum sem var 75 ára og eldri
var fjölgunin enn meiri, eða 19,6%. Einstaklingum 80 ára og eldri
fjölgaði þó hlutfallslega mest, eða um 25,9%.10 Í yngri aldurshóp-
unum eru karlar líklegri til að brotna sem endurspeglar ef til vill
meiri áhættusækni í hegðun og/eða aðstæðum tengdum vinnu-
umhverfi karla. Brot á lærleggshálsi eru algengustu brotin hjá
báðum kynjum eldri en 75 ára og helmingi algengari hjá konum
en körlum (tafla I). Kemur það ekki á óvart og er í samræmi við
það sem hefur fundist í öðrum löndum.11
Allmörg lyf hafa verið rannsökuð vegna hættu á beinbrotum.
Lyf með slævandi verkun hafa verið í brennidepli að þessu leyti.4,9
Tilgangur þessarar rannsóknar var einmitt sá að greina áhættu
beinbrota hjá einstaklingum sem taka ópíöt eða svefn- og róandi
lyf. Einnig voru skoðuð PPI og H2-andhistamín þar sem í nýleg-
um rannsóknum hafa verið vísbendingar um að sýruhamlandi lyf
geti aukið hættu á beinbrotum (tafla III).
Þegar viðmiðunarlyfin eru borin saman kemur í ljós að taka
gigtarlyfja virðist auka lítillega hættu á beinbrotum. Minnst er
hættan við töku statína (tafla V) en munurinn á lyfjaflokkunum
er þó ekki marktækur.
Menn hafa samt haft áhyggjur af aukinni tíðni beinbrota við
notkun gigtarlyfja. Þekkt er að þau hamla nýmyndun beins og
tefja gróanda auk þess sem rannsóknir hafa bent til aukinnar tíðni
beinbrota hjá einstaklingum sem taka gigtarlyf. Safngreining
sýndi hins vegar engan mun á gróanda hjá einstaklingum hvort
sem þeir fengu gigtarlyf eða ekki. Höfundar ályktuðu þó að þörf
væri á fleiri tvíblindum samanburðarrannsóknum til að skera úr
um málið.12,13
Talið er að statín geti haft þrenns konar áhrif á efnaskipti beina:
örva nýmyndun beina, hamla stýrðum frumudauða (apoptos-
is) beinmyndunarfrumna og bæla myndun beinátufrumna eftir
ýmsum leiðum.11 Áhrifin virðast þó vera væg og rannsóknir á
skömmtum statína sem hæfilegir eru til að lækka blóðfitur virð-
ast hvorki vera verndandi gegn beinbrotum né bæta beingróanda
eftir brot.14,15
Nýlegar rannsóknir benda til að einstaklingar með háþrýsting
séu almennt í aukinni brotahættu og að lyf sem lækka blóð-
þrýsting hafi áhrif á efnaskipti beina og dragi úr hættu á bein-
brotum. Beinmyndunarfrumur hafa beta2-viðtaka í frumuhimn-
um og beta-blokkar hafa sýnt sig að auka beinmassa í músum.
Menn hafa því sett fram þá tilgátu að beta-blokkar geti hamlað
beinþynningu.16 Við rannsókn komu í ljós svipuð áhrif á beinbrot
af þremur mismunandi hjartalyfjum (beta-blokka, kalkganga-
loka og ACE hemli) sem vekur upp þá spurningu hvort áhrifin á
efnaskipti beina væru ef til vill ekki sértæk með tiliti til lyfjanna
heldur óbein vegna áhrifa á blóðþrýsting, hjarta og æðakerfi.17 Í
þessari rannsókn hefur notkun beta-blokka ekki marktæk áhrif á
brotatíðni, miðað við gigtarlyf eða statín (tafla V).
Tengsl milli sýrustigs í maga og frásogs kalks eru ekki að fullu
þekkt en lengri tíma notkun sýrubælandi lyfja virðist stuðla að lak-
ara frásogi kalks með afleiddu kalkvakaóhófi og beinþynningu.18
Í stórri tilfellaviðmiðaðri rannsókn kom í ljós að notkun á PPI í sjö
ár eða meira er tengd marktækri aukningu á brotum vegna bein-
þynningar (OR=1,92). Einnig sást aukin tíðni mjaðmarbrota eftir 5
ára notkun eða meira (OR=1,62) sem jókst með tímanum og eftir
7 ára notkun var OR=4,55.19 Aukinni hættu á beinbrotum hefur
einnig verið lýst við notkun H2-andhistamína en þau áhrif virðast
vera veikari en við notkun PPI.20 Áhrif H2-andhistamína á efna-
skipti beina eru óþekkt en vitað er að PPI hamla prótónpumpu
á yfirborði beinátufrumna. Í nýlegri rannsókn kom í ljós að
pantoprazol tafði gróanda á beinbrotum í músum. Drógu höfund-
ar þá ályktun að bæling á ýmsum beinvaxtarþáttum og starfsemi
beinátufrumna hamlaði niðurbroti og endurnýjun beina.21
Eins og sjá má í töflu V er hlutfallsleg hætta (OR) á beinbroti eft-
ir töku PPI nálægt því sem sést eftir töku slævandi lyfja (ópíata og
svefn- og róandi lyfja) sem kemur á óvart þar sem PPI er ekki talið
hafa slævandi áhrif á miðtaugakerfi. Þetta veldur áhyggjum þegar
haft er í huga hve mikil notkun þessara lyfja er í samfélaginu. Það
að ekki var marktækur munur á hættu á beinbrotum milli þeirra
sem tóku H2-andhistamín og þeirra sem tóku beta-blokka gæti
bent til þess að H2-andhistamín séu öruggari lyf en PPI með tilliti
til beinverndar.
Óípöt hafa verið tengd við beinþynningu en slík tengsl hafa
ekki fundist við svefn- og róandi lyf. Allnokkrar rannsóknir hafa
sýnt að ópíöt hafa bælandi áhrif á framleiðslu kynhormóna og
minnka beinþéttni hjá bæði körlum og konum.5,7,10 Bæði ópíöt og
svefn- og róandi lyf auka hins vegar hættu á byltum sem er alvar-
legt vandamál, einkum hjá eldri einstaklingum.22,23 Þó ópíöt auki
hættu á beinbrotum er ekki víst að allir flokkar ópíata séu jafn-
slæmir að þessu leyti og getur verið mismunandi hversu slævandi
lyfin eru og hver áhrif þeirra eru á framleiðslu kynhormóna.
Notendur benzodíazepína eru í aukinni hættu á beinbrotum.
Rannsóknum ber ekki saman um hvort meiri hætta stafi af lyfjum
með stuttan eða langan helmingunartíma. Hugsanlegar skýringar
kunna að vera þær að meiri hætta sé á fráhvarfseinkennum eft-
ir skammvirk lyf en á hinn bóginn er meiri hætta á uppsöfnun
lyfja í líkamsvefi eftir töku langvirkra lyfja.6,24 Hins vegar benda
rannsóknir til þess að dagleg inntaka í lengri tíma auki hættu á
beinbrotum óháð því hvaða tegund af benzódíazepínum er verið
að taka.25
Af þeim lyfjum sem voru skoðuð i þessri rannsókn var hætta á
beinbrotum (OR) mest eftir töku ópíata. Var sá munur marktækur
miðað við einstaklinga sem tóku beta-blokka. Einstaklingar sem
tóku svefn- og róandi lyf voru einnig í marktækt aukinni hættu á
beinbrotum miðað við töku beta-blokka. Þar sem þýðið í þessari
rannsókn hafði tekið að lágmarki 90 dagsskammta á 12 mánuðum
á rannsóknartímabilinu, má telja að um langtímaneytendur sé að
ræða. Þetta sýnir að þó að þol myndist gegn slævandi áhrifum
ópíata og svefn- og róandi lyfja, er áfram aukin hætta á beinbrot-
um. Þetta gildir einnig um svefn- og róandi lyf þó ekki liggi fyrir
rannsóknir sem benda til áhrifa svefn- og róandi lyfja á efnaskipti
beina. Má því ætla að byltur séu meginástæða beinbrota í þessum
lyfjaflokkum. Efniviður rannsóknarinnar var ekki nægjanlega stór
til að hægt væri að skoða undirflokka ópíata sem þó væri áhuga-
R A N N S Ó K N