Læknablaðið - 01.05.2017, Blaðsíða 38

250 LÆKNAblaðið 2017/103
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
Kristinn R. G. Guðmundsson
yfirlæknir
kristann@mmedia.is
Upphaf og umfjöllun fjölmiðla
Haustið 2016 voru liðin 45 ár frá því
heila- og taugaskurðlækningar hófust
fyrir alvöru hér á landi. Þær byrjuðu með
því að tveimur íslenskum sérfræðingum
í greininni var veitt aðstaða á Borgarspít-
alanum.
Það má með sanni segja að við fé-
lagarnir höfum vakið talsverða athygli
fyrst eftir upphaf starfsemi okkar. Um
það bera vitni bæði fréttir og viðtöl í dag-
blöðum. Umfjöllunin hefði þó sjálfsagt
mátt vera meiri því vissulega var þetta
einstakur viðburður, en eins og fleiri slíkir
í læknisfræði, fara þeir gjarnan lágt.
Í Morgunblaðinu haustið 1971 segir að
nú séu fyrstu sérfræðingar í heilaskurð-
lækningum komnir heim til Íslands eftir
sex ára nám og störf í Bandaríkjunum. Það
séu Bjarni Hannesson og Kristinn Guð-
mundsson. Síðan hafi þeir leyst af hendi
18 höfuðuppskurði, þar af 9 vegna heila-
æxla og 10 aðrar skyldar aðgerðir. Þá liggi
inni á þeirra vegum 14 sjúklingar og fari
sú tala vaxandi. Leggðu læknarnir áherslu
á að nauðsynlegt væri að þeir störfuðu
tveir saman. Þeir væru hvor um sig annan
hvern sólarhring á bakvakt. Ekki vildu
þeir þó kalla það of mikið álag. Væru
ekki óvanir því frá Bandaríkjunum þar
sem þeir hefðu stundum verið alla daga á
bakvakt. Hins vegar væri lágmark að tveir
læknar væru fyrir hendi til að svona starf-
semi gæti hafist. Læknarnir virtust hinir
ánægðustu og kváðust vonast til að vera
komnir alkomnir heim til starfa á Íslandi.
Í Vísi sumar 1975 segir svo: „Þeir sem
óttuðust, að verkefni fyrir tvo sérfræðinga
í heilaskurðlækningum yrðu ekki nóg hér
á landi reyndust ekki sannspáir. Frá því
deildin tók til starfa rétt fyrir áramótin
1971 og 1972 hafa 1400 sjúklingar verið
lagðir inn og tæplega 600 aðgerðir verið
gerðar. Það sem af er árinu hafa rúmlega
100 aðgerðir verið gerðar.“ Þetta var sem
sagt á rúmlega þremur og hálfu ári. Þá
segir og að mörg þessara tilfella hafi verið
hin alvarlegustu. Aðgerðir heilaskurð-
læknanna séu með þeim vandasamari sem
hægt sé að framkvæma og séu þeir því
ávallt báðir viðstaddir.
Sumarið 1975 var það fyrsta þar sem
við gátum tekið sumarfrí án þess að leggja
tvöfalda vinnu á þann sem eftir varð
hverju sinni, og byggðist á því að við feng-
um afleysara frá Sahlgrenska-sjúkrahús-
inu í Gautaborg, Odd Árnason, en hann
var þar aðstoðaryfirlæknir. Það var mikill
léttir að fá hann til liðs við okkur og mikil
ánægja. Hann var fæddur árið 1921, fékk
sérfræðingsleyfi í Svíþjóð 1975 og lést þar
2013, á tíræðisaldri. Síðar fengum við aðra
sérfræðinga til afleysinga hér, Claus Mos-
dal og Svend Børgesen frá Danmörku og
Jörgen Boetius frá Svíþjóð. Allir reyndust
þeir okkur ágætlega en það vakti athygli
okkar hvað Danirnir virtust fjölhæfari en
Svíinn, sem aftur var kannski sérhæfðari.
Og svo fengum við „Rós í hnappa-
gatið!“ Það var í Alþýðublaðinu í ágúst
1975. Í umsögn um þann skemmtilega
virðingarvott stóð að það væri mikið
ánægjuefni þegar ungir og vel lærðir
sérfræðingar í læknavísindum og öðrum
vísindagreinum kysu heldur að koma til
starfa hér á landi, stundum við erfiðar að-
stæður, en að ganga til starfa sinna erlend-
is. Eigi þeir Bjarni og Kristinn ekki hvað
síst rós (eða hrós) skilið fyrir þá ákvörðun
sína.
Árin fyrir 1971. Rannsóknir og
aðgerðir á Íslendingum erlendis
Það var kannski ekki að furða þótt við
vektum athygli. Íslendingar höfðu í langan
tíma þurft að fara til Danmerkur til rann-
sókna og aðgerða á heila og miðtaugakerfi,
og vafalaust orðnir þreyttir á því.
Með tilkomu sérfræðinga í heilaskurð-
aðgerðum reyndist ekki lengur nauðsyn-
legt að leggja sjúklinga með höfuðáverka
eða heilaskemmdir í þá hættu að flytja þá
við misjafnar aðstæður til aðgerða erlend-
is. Friðrik Einarsson, yfirlæknir skurð-
lækningadeildar Borgarspítalans, hafði
þetta um það að segja: „Þörfin fyrir heila-
skurðlækningar á Íslandi var orðin mjög
brýn. Bjarni Oddsson og síðar Bjarni Jóns-
son unnu giftudrjúgt starf við aðgerðir á
höfuðslysum, en allar aðgerðir vegna æxla
og annarra sjúkdóma í höfði varð að gera
utan landsteinanna. Það er mikið andlegt
álag fyrir sjúklinga og aðstandendur að
fara til annarra landa í hættulegar aðgerð-
ir. Við erum ekki að segja að læknismeð-
ferð hafi á nokkurn hátt verið ábótavant
þegar sjúklingurinn var kominn á spítala
í Danmörku en mikilvægast tel ég að hægt
skuli hafa verið að leggja niður hin mörgu
og erfiðu ferðalög. Sum tilfelli eru líka það
bráð og alvarleg að flutningur kemur ekki
til greina.”
Lækningaferðir utan höfðu auk þess
mikinn kostnað í för með sér og má geta
þess sem dæmi að á sínum tíma leigði
íslenska ríkið íbúð í Kaupmannahöfn
fyrir sjúklinga og aðstandendur sem urðu
að fara utan með þeim. Þegar við Bjarni
hófum hér störf var talið að um 60-70 sjúk-
Upphaf og þróun heila- og
taugaskurðlækninga á Íslandi 1971-2017
– Afmælisgrein