Læknablaðið - 01.05.2017, Blaðsíða 45

LÆKNAblaðið 2017/103 257
Útilokað er að læknar geti munað allar milliverkanir og frá-
bendingar lyfja nema hugsanlega fyrir örfá lyf sem þeir ávísa
að staðaldri. Þar að auki geta fæðubótarefni og vissar matvörur
milliverkað við lyf og áfengi milliverkar vissulega við fjölda lyfja.
Ef leitarorðin „drug interactions“ eru slegin inn í Google Scholar
koma upp 1,6 milljónir vefsíðna þannig að úr vöndu er að ráða.
Einfaldast er oftast að fletta þessu upp í Sérlyfjaskrá þar sem allt
það helsta er að finna en einnig eru á netinu sérhæfðar síður og
hjálpartæki; sjá til dæmis medicine.iupui.edu/clinpharm/ddis/ eða-
medicinkombination.dk/
Frábendingar eru tvenns konar, algerar og afstæðar en
langflestar eru afstæðar. Milliverkanir eru tvenns eðlis, áhrif á
lyfjahvörf eða lyfhrif. Þegar um er að ræða fjöllyfjanotkun geta
milliverkanir skapað verulega hættu fyrir sjúklinginn eða hind-
rað að tilætlaður árangur náist af meðferðinni. Til að tryggja
hámarksöryggi fyrir sjúklinginn verður að gefa sér tíma til að
kanna hugsanlegar frábendingar og milliverkanir hverju sinni.
Hér eru dæmi.
Örvandi lyf
Lyfin sem hér um ræðir eru aðallega metýlfenídat og amfetamín.
Þessi lyf hækka blóðþrýsting og auka hjartsláttartíðni sem stund-
um getur skapað hættu. Samtímis meðferð með MAO-hemlum
geta þau valdið háþrýstingskreppu og ber að forðast slíkar
lyfjablöndur. Almennt séð þarf að gæta sérstakrar varúðar við
meðferð með örvandi lyfjum hjá sjúklingum með hjarta- og æða-
sjúkdóma. Sama gildir um sjúklinga með geðsjúkdóma eins og
geðrof, oflæti, geðhvörf, kvíða og fleira. Helst ætti ekki að gefa
sjúklingum með fíkn eða fíknisögu örvandi lyf en ef það er talið
nauðsynlegt þurfa þeir að vera undir sérstöku eftirliti.
Metýlfenídat getur hamlað umbrotum kúmarín-segavarnalyfja
sem getur leitt til blæðinga. Lyfið getur sennilega líka hamlað
umbrotum flogaveikilyfja og þunglyndislyfja. Lyf með slævandi
verkun eins og svefnlyf, róandi lyf, kvíðastillandi lyf og ópíóíðar
draga úr verkunum örvandi lyfja og örvandi lyf geta valdið svefn-
truflunum og kvíða sem aftur kallar á lyf með slævandi verkun;
örvandi lyf og slævandi ætti þess vegna helst ekki að gefa saman.
Ef sjúklingur á örvandi lyfi á erfitt með svefn er oft besta leiðin
að minnka skammta eða gefa lyfið fyrr að deginum.
Áfengi getur aukið hættu á aukaverkunum og sjúklingar á
örvandi lyfjum ættu að forðast áfengi. Talsverður fjöldi einstak-
linga er að fá ávísað ýmsum lyfjum sem milliverka við örvandi
lyf, sjá töflu I.
Tafla I. Fjöldi einstaklinga sem fékk örvandi lyf og önnur tiltekin lyf í marsmánuði
2017.
svefn- og
róandi lyf
róandi
og kvíða-
stillandi

ópíóíðar

pregabalín
samtals á örvandi
lyfjum
örvandi lyf 468 303 208 47 4114
Eins og taflan sýnir fengu yfir 10% þeirra sem voru á örvandi
lyfjum jafnfram svefn- og róandi lyf en samhliða notkun þessara
lyfja er óheppileg.
Sterk verkjalyf (ópíóíðar)
Ópíóíðar koma við sögu í stórum hluta lyfjadauðsfalla hér á landi
eins og í nágrannalöndunum. Í mörgum þessara dauðsfalla koma
einnig við sögu áfengi, svefnlyf og róandi lyf. Ein hættulegasta
aukaverkun ópíóíða er öndunarbæling og svefnlyf og róandi lyf
auka þá hættu og áfengi eykur verkanir ópíóíða, svefnlyfja og
róandi lyfja. Þess vegna má segja að þessi blanda, það er ópíóíðar,
svefnlyf, róandi lyf og áfengi sé einhver hættulegasta blanda lyfja
og áfengis sem um getur. Forðast ber að gefa þessi lyf saman og
vara ætti sjúklinga sem taka stóra lyfjaskammta við áfengi.
Hugtakið ópíóíðar nær til allra lyfja sem tengjast sömu viðtökum
og morfín og öll þessi lyf hafa svipaðar verkanir og aukaverkanir.
Því er enginn teljandi munur á þessum lyfjum að því er varðar
hætturnar sem hér hafa verið raktar. Rétt er samt að nefna að
munur er á verkunarlengd mismunandi ópíóíða sem getur þurft
að taka tillit til; til dæmis þarf að gefa oftar lyf með stuttan verk-
unartíma sem getur flýtt fyrir myndun þols og fíknar. Stundum
vill gleymast að lyf eins og kódein, tramadól og oxýkódon eru
eins og hverjir aðrir ópíóíðar með svipaðar aukaverkanir. Al-
mennt er talið óæskilegt að sami einstaklingur taki mismunandi
ópíóíða á sama tíma.
Milliverkanir og frábendingar lyfja
Magnús Jóhannsson læknir magjoh@hi.is, Anna Björg Aradóttir sviðsstjóri,
Jón Pétur Einarsson lyfjafræðingur, Ólafur B. Einarsson sérfræðingur
F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 1 8 . P I S T I L L
Gegnsæi og ábyrgð
Í lok júní munu aðildarfyrirtæki Frumtaka og EFPIA
birta ársskýrslu með upplýsingum um tilteknar
greiðslur vegna samstarfs við heilbrigðis starfsfólk
og heilbrigðisstofnanir sem inntar voru af hendi á
síðasta ári. En hvers vegna?

Samstarf heilbrigðisstarfsfólks og lyfjafyrirtækja hefur haft
jákvæð áhrif á þróun meðferða og lyfja. Þessir aðilar taka
iðulega höndum saman við rannsóknir og fræðslu, til
hagsbóta fyrir sjúklinga.

Með innleiðingu siðareglna hafa lyfjafyrirtækin og
heilbrigðisstarfsfólk unnið að því að efla þær reglur sem
samstarf þeirra byggist á. Almenningur á að geta treyst því
að slíkt samstarf hafi ekki áhrif á klínískar ákvarðanir og að
heilbrigðisstarfsfólk ráðleggi, veiti eða kaupi viðeigandi
meðferð og þjónustu sem byggist eingöngu á klínískum
niðurstöðum og reynslu.

Framkvæmdastjórn ESB hefur gefið út reglur um eflingu
góðra stjórnunarhátta í lyfjaiðnaðinum sem allir hags­
munaaðilar samþykktu árið 2013. Þessar reglur gera ráð fyrir
að upplýsingar um tilteknar greiðslur verði gerðar opinberar.

EFPIA, Frumtök og öll okkar aðildarfyrirtæki styðja þessar
reglur um birtingu upplýsinga. Reglurnar kveða á um að öll
aðildarfyrirtæki birti upplýsingar um greiðslur til heilbrigðis­
starfsfólks og ­stofnana. Þær greiðslur sem reglurnar ná til
eru t.d. styrkir til heilbrigðisstofnana, ráðgjafagreiðslur fyrir
fyrirlestra, ferða­ og dvalarkostnaður og skráningargjöld á
ráðstefnur. Þessar upplýsingar verða birtar á heimasíðu
Frumtaka, www.frumtok.is

Markmiðið er að efla samstarf lyfjafyrirtækja og
heilbrigðisstarfsfólks með því að gera það gegnsærra fyrir
sjúklinga og aðra þá sem hagsmuna eiga að gæta. Við
hlökkum til að vinna áfram að því að auka gæði meðferða,
rannsókna og almennrar umönnunar sjúklinga.
Frekari upplýsingar og kynningarefni:
transparency.efpia.eu | pharmadisclosure.eu
Frumtök – samtök
framleiðenda frumlyfja
Húsi atvinnulífsins,
Borgartúni 35, 105 Reykjavík
Sími 588 8955
www.frumtok.is
frumtok@frumtok.is
DISCLOSURE
CODE