Fréttablaðið - 11.01.2018, Blaðsíða 17

Það er almenn regla í við-skiptum að seljandi getur ekki upp á sitt eindæmi
ákveðið bæði verðið á þjónustu
sinni og hversu mikla þjónustu
viðskiptavinir hans eru fúsir að
kaupa. Seljandinn verður að velja.
Annaðhvort ákveður hann verðið
og umfang viðskiptanna ræðst þá af
því eða hann ákveður hversu mikla
þjónustu hann vill veita og verðið
fer þá eftir því. Ef leigubílstjóra er
frjálst að ákveða sjálfur gjaldið sem
hann setur upp þá stillir hann því
væntanlega í hóf til að flæma við-
skiptavinina ekki burt.
Peningar …
Sama regla á við um seðlabanka.
Þeir þurfa að velja líkt og leigubíl-
stjórinn. Þeir ákveða annaðhvort
hversu mikið af peningum þeir setja
í umferð (því seðlabankar prenta
peningana) og vaxtastigið ræðst þá
af peningamagninu á markaði eða
þeir ákveða vextina með handafli og
peningamagn í umferð fer þá eftir
því.
Fyrri aðferðin, þ.e. bein stjórn
peningamagns í umferð, var
algengust víðast hvar þar til um og
eftir 1990. Seðlabankar reyndu þá
yfirleitt að hemja peningamagn til
að hamla verðbólgu einkum með
því að kaupa og selja ríkisskuldabréf
eftir atvikum. Þyrfti að sporna gegn
þenslu var reynt að draga úr vexti
peningamagns til að hefta útlána-
getu bankanna. Harðari samkeppni
um minna lánsfé var ætlað að leiða
til hærri vaxta á markaði og minni
umsvifa.
Þessi aðferð hefur þann annmarka
að seðlabankar geta ekki haft fulla
stjórn á peningamagni í umferð m.a.
af því að viðskiptabankar geta einn-
ig búið til peninga t.d. með því að
endurlána erlent fé líkt og þeir gerðu
hér heima fyrir hrun. Árangursrík
peningastjórn útheimtir að hemill
sé hafður á útlánum bankakerfisins
í heild, bæði seðlabankans og við-
skiptabanka. Þessi hugsun hefur
legið til grundvallar ráðgjöf Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins um peningamál
frá fyrstu tíð til að koma böndum á
bæði seðlabanka og viðskiptabanka,
m.a. með skilvirku fjármálaeftirliti.
Reynslan sýnir að ráðin duga jafnan
bærilega sé farið eftir þeim.
… eða vextir?
Um og eftir 1990 söðluðu margir
seðlabankar um og tóku upp
vaxtastjórn í stað beinnar peninga-
stjórnar. Seðlabanki Íslands tók
þessa stefnu 2001. Hér var hugsunin
sú að seðlabankarnir settu sér verð-
bólgumarkmið, t.d. 2% eða 3% á ári,
og ákváðu síðan stýrivexti sem var
ætlað að halda verðbólgunni sem
næst settu marki. Nú voru vextirnir
komnir í framsætið og peninga-
magnið í aftursætið. Seðlabankar
ákveða stýrivexti, þ.e. þau ávöxt-
unarkjör sem viðskiptabönkum
bjóðast í seðlabönkum. Ætlunin er
að viðskiptabankar sjái sér ekki hag
í að veita viðskiptavinum sínum
lán við vöxtum sem eru lægri en
stýrivextirnir. Með þessu móti er
hækkun stýrivaxta ætlað að draga
úr útlánum viðskiptabanka og þá
um leið úr þenslu í efnahagslífinu
ef með þarf – og öfugt með lækkun
stýrivaxta ef verkefnið er að hefja
efnahagslífið upp úr lægð í lítilli
verðbólgu eins og gert hefur verið
í Ameríku og Evrópu með góðum
árangri síðustu ár. Stýrivöxtunum
er ætlað að vera eins og grundvöllur
eða gólf undir vaxtaflórunni, gólf
sem hægt er að hækka og lækka á
víxl eftir atvikum.
Tveir annmarkar
Vaxtastjórn með verðbólgumark-
miði hefur reynzt hafa tvo ann-
marka. Í löndum þar sem verðbólga
er mikil og þrálát freistast seðla-
bankinn til að hækka svo vexti að
erlent fé tekur að streyma inn til
lands í stórum stíl til að njóta þar
hærri vaxta en bjóðast í útlöndum.
Innstreymi erlenda fjárins ýtir þá
undir verðbólgu þvert gegn vilja
seðlabankans. Á móti kemur að
innstreymið hækkar gengi gjald-
miðilsins sem dregur að sínu leyti
úr verðbólgu eins og gerðist hér
heima fyrir hrun. Af þessu leiðir að
hávaxtastefna Seðlabanka Íslands
dregur minna úr verðbólgu en að
var stefnt og getur jafnvel kynt
undir verðbólgu eins og raunin
varð í hruninu þegar verðlag rauk
upp um 25% árin 2008 og 2009
eftir langt hávaxtaskeið sem varir
enn. Gengi krónunnar er nú aftur
orðið fjallhátt líkt og fyrir hrun en
það stafar einkum af gjaldeyrisinn-
streymi til ferðaþjónustunnar sem
aflar nú orðið meiri gjaldeyris en
sjávarútvegurinn og stóriðjan afla
samanlagt. Seðlabankinn gerir rétt í
að hefta nú skammtímainnstreymi
erlends fjár með sérstakri bindi-
skyldu til að slæva áhuga spákaup-
manna á vaxtamunarviðskiptum
eins og þeim sem tíðkuðust fyrir
hrun.
Hinn gallinn við vaxtastjórn
með verðbólgumarkmiði er að háir
vextir draga e.t.v. ekki eins verulega
úr lánveitingum banka og að er
stefnt, a.m.k. ekki úr lánveitingum til
þeirra sem reynslan hefur kennt að
þeir þurfa ekki alltaf að standa skil á
lánum sínum. Bankar hafa afskrifað
mikið af óreiðuskuldum. Hvers
vegna skyldu þeir sem var hlíft við
að standa í skilum láta háa vexti
aftra sér frá frekari lántökum? Þeir
taka gjarnan sem mest af lánum við
hvaða vöxtum sem er ef þeir telja sig
vita af reynslu að vanskilaskellurinn
lendir á skattgreiðendum eða hlut-
höfum bankanna ef í harðbakkann
slær. Þannig uxu bankarnir og útlán
þeirra efnahagslífinu langt yfir
höfuð fyrir hrun þrátt fyrir hávaxta-
stefnu Seðlabankans og aðhaldið
sem í henni átti að felast. Þessi hlið
málsins var mörgum hulin fyrir
hrun en hún ætti nú í miskunnar-
lausu ljósi reynslunnar að blasa við.
Tvær flugur í einu höggi
Að öllu þessu athuguðu virðist
gamla leiðin greiðust. Það er leiðin
sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
lagði upp með fyrir 1950. Hún felst
í að setja lánsfjárþök, þ.e. takmark-
anir á leyfilegan hámarksútlánavöxt
seðlabanka og viðskiptabanka frá
ári til árs. Þessi leið á við hvort sem
menn nota eigin þjóðmynt eða
evruna, hún kemur böndum á seðla-
banka og viðskiptabanka samtímis
og nær til beggja lögbundinna hlut-
verka seðlabanka: að stuðla að lítilli
verðbólgu og stöðugu fjármálakerfi.
Peningamál á villigötum
Bankar hafa afskrifað mikið
af óreiðuskuldum. Hvers
vegna skyldu þeir sem var
hlíft við að standa í skilum
láta háa vexti aftra sér frá
frekari lántökum? Þeir taka
gjarnan sem mest af lánum
við hvaða vöxtum sem er ef
þeir telja sig vita af reynslu
að vanskilaskellurinn lendir
á skattgreiðendum eða hlut-
höfum bankanna ef í harð-
bakkann slær.
Þorvaldur
Gylfason
Í dag
Í sérblaði Fréttablaðsins um vegan fæði þann 1. nóvember 2017 var því haldið fram að
kúamjólk væri einn helsti áhættu-
þáttur fyrir hormónatengdum
krabbameinum á borð við brjósta-
krabbamein.
Þessi staðhæfing á sér enga stoð
samkvæmt þeim fjölmörgu rann-
sóknum sem gerðar hafa verið til
að kanna hvort neysla á mjólk og
mjólkurvörum sé áhættuþáttur
fyrir brjóstakrabbamein. Árið 2011
var birt safngreining (meta-ana-
lysis) þar sem teknar voru saman
niðurstöður 18 ferilrannsókna með
alls um milljón þátttakendum.
Niðurstaðan var sú að ekkert sam-
band fannst á milli mjólkurneyslu
og brjóstakrabbameins og í raun
mátti sjá vísbendingar um lækkaða
áhættu hjá konum með aukinni
neyslu mjólkurafurða. Svipaðar
niðurstöður komu fram í safngrein-
ingu frá árinu 2015 þegar skoðaðar
voru 27 rannsóknir, með alls um 1,5
milljón þátttakendum. Aftur bentu
niðurstöður til minnkandi áhættu
á brjóstakrabbameini með aukinni
neyslu mjólkurafurða, sérstaklega
meðal asískra kvenna.
Þess ber einnig að geta að bæði
Bandaríska krabbameinsrann-
sóknastofnunin og Alþjóðakrabba-
meinsrannsóknasjóðurinn (Amer-
ican Institute of Cancer Research
og World Cancer Research Fund)
gefa reglulega út ítarlegar skýrslur
um tengsl mataræðis, hreyfingar og
krabbameins þar sem farið er yfir
nýjustu rannsóknir á þessu sviði.
Í skýrslu sem gefin var út á árinu
2017 var það mat þeirra að neysla
á mjólkurvörum væri ekki áhættu-
þáttur fyrir brjóstakrabbamein.
Þvert á móti fundust vísbendingar
um að neysla á mjólkurvörum gæti
dregið úr hættu á brjóstakrabba-
meini sem greinist fyrir tíðahvörf.
Mun minna hefur verið rannsak-
að hvort neysla mjólkurafurða eftir
greiningu á brjóstakrabbameini
hafi áhrif á framgang sjúkdómsins
og gefa þær örfáu rannsóknir sem
til eru misvísandi niðurstöður.
Árið 2013 birtist bandarísk rann-
sókn sem benti til þess að neysla á
fituríkum mjólkurafurðum, smjöri
og eftirréttum með rjóma, hefði
tengingu við verri horfur kvenna
með brjóstakrabbamein, auk þess
sem tenging við aukna dánartíðni af
öðrum orsökum en brjóstakrabba-
meini sást samhliða neyslu fituríkra
mjólkurvara eftir greiningu. Engin
tengsl fundust hins vegar milli
neyslu á fituminni mjólkurafurðum
og lífshorfa kvennanna. Í sambæri-
legri ítalskri rannsókn fannst hins
vegar ekki samband á milli neyslu
fituríkra mjólkurafurða og verri lífs-
horfa eftir greiningu. Ljóst er að þörf
er á frekari rannsóknum á áhrifum
mjólkurneyslu á framgang brjósta-
krabbameins.
Almennar ráðleggingar varðandi
áherslur í mataræði má finna hjá
Embætti landlæknis. Þar er ráðlagt
að velja fituminni, ósykraðar eða
lítið sykraðar mjólkurvörur án sætu-
efna. Hæfilegt magn er talið vera tvö
glös, diskar eða dósir af mjólk eða
mjólkurvörum á dag (500 ml).
Veldur kúamjólk brjóstakrabbameini?
Álfheiður
Haraldsdóttir
doktorsnemi
í lýðheilsu-
vísindum
Laufey
Tryggvadóttir
framkvæmda-
stjóri Krabba-
meinsskrár
Krabbameinsfé-
lags Íslands
Þvert á móti fundust vís-
bendingar um að neysla á
mjólkurvörum gæti dregið
úr hættu á brjóstakrabba-
meini sem greinist fyrir tíða-
hvörf.
Settu heilsuna í fyrsta sæti á árinu 2018. Frábær
tilboð á ölmörgum heilsuvörum. Kíktu við í Ly u
eða verslaðu í netverslun á ly a.is.
Heilsutjútt
Tilboðsdagar 9.–21. janúar
lya.is
S k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 17F i M M T u d a g u R 1 1 . j a n ú a R 2 0 1 8
1
1
-0
1
-2
0
1
8
0
4
:3
8
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
E
B
6
-D
5
7
0
1
E
B
6
-D
4
3
4
1
E
B
6
-D
2
F
8
1
E
B
6
-D
1
B
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
6
4
s
_
1
0
_
1
_
2
0
1
8
C
M
Y
K