Land & synir - 01.02.2003, Side 10

KVIKMYNDASJÓÐUR - IN MEMORIAM
Hvernig sjóðurinn varð að veruleika: Knúts þáttur Hallssonar
/
Arið 1978 (8. maí)
samþykkti Alþingi lög um
Kvikmyndasjóð og fór
fyrsta úthlutun úr honum fram
árið 1979. Málið átti sér
nokkurn aðdraganda. I landinu
var orðinn til hópur manna sem
stundað höfðu nám í kvik-
myndagerð og/eða unnið leikið
efni fyrir sjónvarp. Þessir aðilar,
ásamt ýmsum öðrum sem
áhuga höfðu á kvikmyndinni
sem listformi, höfðu þrýst á
ráðamenn um aðkomu ríkisins
að fjármögnun bíómynda. í
þessum efnum nutu þeir
stuðnings Knúts Hallssonar,
þáverandi deildarstjóra menn-
ingarmála í Menntamálaráðu-
neytinu (síðar ráðuneytisstjóra).
(samtalsbók Árna Þórarins-
sonar við Hrafn Gunnlaugsson, “Krummi", lýsir Hrafn ferlinu á þennan
hátt: “Tilkoma Kvikmyndasjóðs er Knúti Hallssyni öðrum fremur að þakka.
Hann hafði árum saman starfað að listum og menningarmálum í mennta-
málaráðuneytinu og var með brennandi áhuga á kvikmyndum [...]. Knútur
stýrði stofnun Kvikmyndasjóðs bak við tjöldin og við rerum í ráðamönnum,
Thor Vilhjálmsson, Baldvin Tryggvason, Birgir Sigurðsson og Indriði G.
Þorsteinsson. Albert Guðmundsson var líka drjúgur stuðningsmaður.”
Knútur viðurkennir að “hafa verið viðstaddur getnað og fæðingu króg-
ans” eins og hann orðar það svo skemmtilega í stuttu spjalli við L&S, “en
ég tel mig þó ekki vera einan föður að, þar komu fleiri til. En í minni
föðurlegu umsjá var blessað afkvæmið um ellefu ára skeið.”
Þegar hann er beðinn um að rifja upp hvernig sjóðurinn varð að veruleika
segir hann: “Það er skemmtilegur paradox að ráðherrann sem ýtti
Kvikmyndasjóði úr vör hafði aldrei í bíó komið - að því er hann sagði mér
sjálfur. Þetta var öðlingurinn Vilhjálmur Hjálmarsson frá Brekku í Mjóafirði.
Ekki skiptir máli hvort þetta er
þókstaflega satt en Vilhjálmur
var laundrjúgur húmoristi og vís
til að skrökva ýmsu uppá sig til
að krydda frásögnina. Hann
þekkti auðvitað líka hina frægu
setningu Jónasar frá Hriflu,
þegar hann var að skrökva sem
mest: “Þetta hefði getað verið
satt”. Ég legg því til að litið
verði á þessa sögu sem heil-
agan sannleik í íslenskri kvik-
myndasögu.”
Knútur lýsir því ennfremur
þegar þeir Vilhjálmur, skunduðu
á fund Matthísar Mathiesen,
sem þá var fjármálaráðherra, til
að reyna að kría útúr honum
fjárveitingu sem mætti verða
tannfé hins nýja sjóðs. “Matt-
hías tók glaðhlakkalega á móti
okkur og ég býst við að við Vilhjálmur höfum notið þess að Hafnfirðingnum
hafi runnið blóðið til skyldunnar, en á sokkabandsárum minnar kynslóðar
og Matthíasar var Hafnarfjörður einskonar Mekka kvikmyndanna á íslandi
þegar þar voru sýndar allar helstu myndir frá gull-aldartímabili evrópskrar
kvikmyndagerðar. Þá var oft fullt í Hafnarfjarðarstrætó. Matthías féllst á að
veita 30 milljónum króna til sjóðsins. Þetta var reyndar ekki há upphæð en
mestu máli skipti að eitthvert byrjunarframlag fengist og að sjóðurinn
kæmist á fjárlög. Þar með var hann “kominn á blað” eins og stundum er
sagt og eftirleikurinn væntanlega auðveldari að knýja á um raunsærri
fjárveitingar er fram liðu stundir.”
Þessar upphæð svarar til um 17 milljóna króna í dag. Á sínum tíma var
talað um að þessi heildarupphæð væri um helmingur af kostnaði við ódýra
mynd. Til samanburðar hefur hin nýja Kvikmyndamiðstöð til umráða fé
eyrnamerkt leiknum bíómyndum sem samsvarar kostnaði við eina stóra
mynd (á íslenskan mælikvarða).
VÍKINGARIKÆNUGARÐI: Frá vlnstri: Hrafn Gunnlaugsson, Hilmar Oddsson og Knútur Hallsson á
ferðalagi með íslenskar myndir í Rússlandi (úr bókinni "Krummi” eftir Árna Þórarinsson).
INNFELLD MYND: Vilhjálmur Hjálmarsson, menntamálaráðherra 1974-1978.
stöðugt en vandinn er að líkt og svo oft
áður bera menn ekki gæfu til að standa
saman, heldur er ein höndin gjarnan
upp á móti annarri varðandi það sem
gera þurfi. Á þessum tíma stendur
endurskoðun kvikmyndalaganna frá ’84
einnig yfir og þar greinir menn einnig á
um markmið og leiðir. 1997 ákveður
úthlutunarnefnd sjóðsins af einhverjum
ástæðum að veita engum peningum til
heimildar- eða stuttmynda og verður
það ekki til að bæta andrúmsloftið. Ljóst
er að stjórnvöld hafa ekki mikinn áhuga
á að koma til móts við kvikmynda-
gerðarmenn meðan bransinn logar í
innbyrðis deilum.
Land & synir, tímarit kvikmynda-
gerðarmanna, er stofnað 1995 og í
blaðinu á þessum árum má finna ýmsar
greinar og hugleiðingar um sjóðinn,
bæði starfsaðferðir hans og hvernig
menn gætu hugsað sér hann í fram-
tíðinni. Sérstaklega er deilt á úthlutun-
arnefndarfyrirkomulagið og vanmátt
þess til að vinna með markvissum og
faglegum hætti með umsækjendum.
Einnig er mikið fjallað um gildi verk-
efnaþróunar, en sjóðurinn ákvað um
þetta leyti að auka slíka aðstoð og reyna
að gera hana markvissari. Á ýmsu hefur
þar gengið, en segja má þegar litið er yfir
sviðið að þróunin hafi verið hæg-fara í
rétta átt.
4. HLUTI: TÍMAMÓT
1998 er algjört tímamótaár. Aflvaki
Reykjavíkur hf. lætur Viðskiptafræði-
stofnun Háskóla íslands vinna ítarlega
skýrslu um stöðu íslenskrar kvik-
myndagerðar, þar sem m.a. kemur fram
að stuðningur stjórnvalda við kvik-
myndagerð er miklu minni en við aðrar
listgreinar. í skýrslunni eru færð rök
fyrir því að með auknu fjármagni til
sjóðsins eflist ekki aðeins íslenskur
kvikmyndaiðnaður heldur mundi það
færa þjóðarbúinu auknar tekjur.
Land & synir birtir sögulegt viðtal
haustið 1998 við Björn Bjarnason, þá-
verandi menntamálaráðherra, rétt eftir
útkomu skýrslu Aflvaka. Þar kemur
fram skýr vilji hans til að leita leiða að
efla sjóðinn og skapa um hann frið. I
framhaldinu verður hröð atburðarás.
10 LAND & SYNIR