Land & synir - 01.02.2003, Qupperneq 14

B í Ó M Y N D I R
Bókmyndir á hvítu tjaldi
EFTIR HÁKON GUNNARSSON
Hugtakið bókmyndir hefég fengið að láni úrgrein sem birtist í Þjóðviijanum og fjallaði um frumsýningu
Brennunjálssögu (Friðrik Þór Friðriksson, 1981). Höfundur þeirrar greinar er ekki alveg viss á hvað hann
hafi verið að horfa og spyr sig meðal annars hvort það hafi verið: „[...] bókmenntaðar kvikmyndir?
Kvikmyndaðar bókmyndir?,, Þeirri spurningu get ég ekki svarað, en hún hlýtur að teljast ein óvenju-
legasta aðlögun íslenskrar kvikmyndasögu. Það sem mig langar til að gera í þessari grein er að spá
aðeins f fyrirbærið kvikmyndaaðlögun og sambandið á milli kvikmynda og bókmennta.
slendingar hafa löngum stært sig af
I því að vera bókaþjóð. Við höfum
J-lifað afbókmenntunum mann fram
af manni, hvort heldur sem þær hafa
verið andlegt fóður eða hreinn og klár
matur. Samt er ekki mjög stór hluti ísl-
enskra kvikmynda aðlagaðar eftir skáld-
sögum, smásögum eða leikritum, að-
eins 17 af 72 eða 23.6 % leikinna mynda
sem frumsýndar voru á
árunum 1962 til upp-
hafs 2002. Hér hef ég
talið frá og með frum-
sýningu 79 af stöðinni
(Erik Balling, 1962) til
Gemsa (Mikael Torfa-
son, 2002). Til þess að
finna eitthvað til að
miða við í erlendri kvikmyndagerð datt
mér í hug að athuga listann yfir 40
vinsælustu kvikmyndirnar árið 2001,
sem eru að lang stærstum hluta banda-
rískar. Af þessum 40 eru 13 byggðar á
skáldsögum eða smásögum, 1 á tölvu-
leik og 1 á tímaritsgrein. Auk þess eru 2
endurgerðir annarra kvikmynda
(raunar eru þær 3 því Planet of the
Apes (Tim Burton, 2001) er hvoru
tveggja endurgerð eldri kvikmyndar og
aðlögun skáldsögu). Ef við tökum bara
þessar 13 af 40 eru það 32,5%, sem er
talsvert hærra hlutfall en í íslenskri
kvikmyndagerð.
Ég skal fúslega viðurkenna að það er
ekki vísindaleg aðferð að nota hlutfallið
af öllum leiknum íslenskum kvikmynd-
um á móti þeim 40 vinsælustu í
heiminum til þess að komast að niður-
stöðu. Það er jafnvel líklegt að önnur
niðurstaða fengist ef önnur aðferð væri
notuð, en þetta er kannski vísbending
um að íslenskir kvikmyndagerðarmenn
noti síður verk annarra til þess að gera
sín, en bandarískir starfsbræður þeirra.
Þetta getur líka bent til þess að að-
laganir séu vinsælli en aðrar kvikmynd-
ir. í því samhengi má
benda á að 4 af 10
vinsælustu íslensku
kvikmyndunum eru
aðlaganir og einnig 7
af 10 vinsælustu
kvikmyndunum í
heiminum árið 2001.
Hlutfallið þarna á
milli bendir enn til þess að íslenskar
kvikmyndir séu síður aðlaganir.
Aðlaganir eru því kannski ekkert
stærri þáttur í íslenskri kvikmyndagerð
en annars staðar. Kannski er það eins
gott því það er ekki víst að úr góðri
skáldsögu verði góð kvikmynd. Jean-
Luc Godard hélt því fram að of góðar
bækur væru byrði á kvikmyndagerðar-
manninum. Enda er oft sagt: „bókin var
betri“, þegar er verið að tala um
aðlaganir og það getur verið rétt hjá
Godard að meðalgóðar skáldsögur með
áhugaverðan grunn sem sé hægt að
vinna úr henti betur til aðlögunar, en
auðvitað er hægt að gera góðar kvik-
myndir eftir góðum bókum og það
hefur verið gert. Sjálfsagt er hægt að
aðlaga flestar skáldsögur, smásögur,
leikrit eða söngleiki að kvikmynda-
forminu. Ætli sé samt ekki betra að
kvikmynda sögu sem gerð var sér-
staklega fyrir það form?
Ég er ekki að gera lítið úr kvikmynda-
aðlögunum sem slíkum. Án þeirra
hefðum við misst af mörgum góðum
kvikmyndum. Ég vil nefna All Quiet on
the Western Front (Lewis Milestone,
1930), The Philadelphia Story (George
Cukor, 1940), Rear Window (Alfred
Hitchcock, 1954), Goldfinger (Guy
Hamilton, 1964), One Flew Over the
Cuckoo’s Nest (Milos Forman, 1975),
Blade Runner (Ridley Scott, 1982), The
Little Mermaid (John Musker og Ron
Clements, 1989) eða Engla alheimsins
(Friðrik Þór Friðriksson, 2000). Þessar
myndir eru mjög ólíkar innbyrðis, mis-
gamlar og tilheyra nokkrum kvik-
myndagreinum, en allt eru þetta að-
laganir á skáldsögum eða leikritum.
Góðar kvikmyndir sem byggja á öðrum
verkum. Ég er alls ekki að kvarta yfir því
að kvikmyndagerðarmenn aðlagi bók-
menntir að sínu formi, oft hefur það
verið gert með góðum árangri. Það sem
ég er að velta fýrir mér er hvert sam-
bandið sé á milli mismunandi list-
greina.
Sambandið á milli listaverka getur
verið nokkuð flókið. Rithöfundar vísa
hverjir í aðra með tilvitnunum eða með
því að skrifa innan ákveðinna hefða og
sama má segja um kvikmyndagerðar-
menn. Þegar bók er komið á hvíta
tjaldið vísar ræman ekki bara til bókar-
14 LAND & SYNIR