Land & synir - 01.02.2003, Qupperneq 15

innar, heldur annarra mynda innan
sömu hefðar og svo framvegis. Þannig
má segja að hvort sem um er að ræða
aðlögun eða ekki þá séu flest listaverk
sköpuð úr öðrum listaverkum, vegna
þess að það sé ákveðið flæði á milli lista-
manna. Kvikmyndaaðlaganir eru því
kannski bara hluti eðlilegs flæðis á milli
bókmennta og kvikmynda. Bókmenntir
eru vissulega misgóð til aðlögunar. Það
virðist ómögulegt að aðlaga sumt, á
meðan önnur verk virðast hreinlega
samin með kvikmyndina í huga. Flétta
sögunnar getur hentað vel til aðlögunar
eða sagan verið myndræn. Þá er
kannski ekki svo langt á milli bók-
menntaverks og kvikmyndahandrits.
Ef við segjum sem svo að aðlaganir
séu bara hluti eðlilegs flæðis á milli list-
greina, hvers vegnar er þá flæðið svona
mikið á annan veginn? Frá bókmennt-
um til kvikmynda, en ekki öfugt. Er
eitthvað verra að aðlaga frá kvikmynd
til skáldsögu? Er það kannski ekki talið
eins virðingarvert? Til þess að flæðið
eða sambandið sé gagnkvæmt ætti ekki
að vera verra að aðlaga í eina átt en aðra
og þá ætti að vera meira af því að sögur
úr kvikmyndum rötuðu á blaðsíður
skáldsagna eða leiksvið, en raun ber
vitni.
Getur verið að rithöfundar og kvik-
myndagerðarmenn líti ekki eins á verk
hvorra annarra? Bók-
menntirnar séu taldar
kvikmyndunum æðri?
Því sé ekki vert að taka
ræmur og aðlaga þær
yfir á pappír. Maður
gæti að minnsta kosti
haldið það þegar
maður spáir í að fyrst
komu barnabækurnar um Jón Odd og
Jón Bjarna eftir Guðrúnu Helgadóttur.
Seinna kom svo barnamyndin Jón
Oddur og Jón Bjarni (Þráinn Bertels-
son, 1981) sem er aðlögun á sögum
Guðrúnar og nýlega var frumsýnt sam-
nefnt leikrit. Barnamynd Ara Kristins-
sonar Stikkfrí kom árið 1997, en hve-
nær mun samnefnd barnabók verða
gefm út? Fyrst kom skáldsagan
Mávahlátur (1995) eftir Kristínu
Marju Baldursdóttur. Árið 1998 var
leikgerð Jóns Hjartarsonar af því verki
frumsýnd og loks er
komin samnefnd
kvikmynd (Ágúst
Guðmundsson,
2001), en hvenær
munu til dæmis Börn
náttúrunnar (Friðrik
Þór Friðriksson,
1991), Tár úr steini
(Hilmar Oddsson, 1995) eða Islenski
draumurinn (Róbert I. Douglas, 2000)
verða aðlöguð og gefin út sem skáld-
sögur eða sett upp sem leikrit? Er
eitthvað fáránlegt við þessa röksemda-
færslu? Er eitthvað fáránlegt við að
sögur geti farið í báðar áttir á milli
listforma, en ekki bara í aðra? Ef
eitthvað fáránlegt er við þetta, er það
eJdd vegna þess að flæðið á bara að vera
í aðra áttina? Vegna þess að annað
formið er talið hinu æðra?
Aðlögun frá kvikmynd til skáldsögu
þekldst vissulega, en það virðist ekld
mikið um það. Þráinn Bertelsson komst
einna næst því hérlendis þegar hann
gerði þau verk sem hann kallar tvíbura,
vegna þess að þau fæddust nokkuð
samhliða, það er að segja Sigla himin-
fley (skáldsaga 1992 og sjónvarps-
þáttaröð 1994). Er-
lendis er hægt að finna
fleiri dæmi um bók-
menntir sem skrifaðar
eru eftir kvikmyndum,
en þær virðast ekki
mjög hátt skrifaðar. Ég
hef ekki enn rekist á
bókagagnrýni um slíka
bók þar sem gagnrýnandinn fellur í stafi
fyrir bókinni, en á hinn bóginn þarf
ekJd að leita langt til þess að sjá dæmi
um það í kvikmyndagagnrýni, til dæmis
viðtökur Hringadróttinssögu (Peter
Jackson, 2001) og Engla alheimsins.
Annað hvort eru þeir sem gera kvik-
myndaaðlaganir einfaldlega betri við
sína vinnu en hinir, eða þetta hefur
eitthvað með formið að gera.
Það virðist vera snobbað fyrir bók-
menntunum í kvikmyndum, fremur en
öfugt. Er það kannski vegna þess að
bókmenntirnar eiga
sér mörg þúsund ára
hefð? Kviður Hómers
eru hátt í 3000 ára
gamlar og ein elstu
varðveittu bók-
menntaverkin. Á með-
an eiga kvikmynd-
irnar sér ekki nema
rúmlega aldar hefð. Telja menn að þess
vegna sé það sem kemur úr bók-
menntunum einfaldlega merldlegra en
kvilcmyndunum?
Kannski er ég að misskilja þetta alger-
lega. Stundum er sagt í gamni eða
alvöru: „Nei, ég hef ekki lesið bókina.
Ég er að bíða eftir myndinni.“ Ef við
lítum á málið frá þessu sjónarhorni, má
segja að bókmenntirnar séu orðnar að
hálfgerðum millilið, leið til að prófa
sögur fýrir kvikmyndir. Virki þær nógu
vel á pappírnum er hægt að nota þær á
hvíta tjaldið. Þar með hefur dæmið allt
í einu snúist við og kvikmyndirnar
orðnar ofan á.
Formin tvö eru jafngild og það er
ekkert óeðlilegt við flæði á milli þeirra.
Uppruni sögunnar skiptir kannski elcki
jafn miklu máli og hvernig til tekst, er
kvikmyndin / skáldsagan / leikritið gott
eður ei? Samt hlýtur að teljast verulega
skrýtið að svo mikil stífla sé á flæðinu í
aðra áttina. Spurning hvort ekki sé rétt
að fá pípulagningamann í málið?
Höfundur er MA í bókmenntafrœði og hefur skrifað til
jafns um kvikmyndir og bókmenntir.
Heimildir:
„Aðsókn ársins í Bandankjunum og öðrum
löndum alls“. Extra.bíó, febrúar 2002, bls. 27.
Kristín Jónsdóttir. “Tímaþjófurinn”. Heimur
kvikmyndanna. Ritstjóri Guðni Elísson. Reykjavík:
Forlagið and art.is, 1999, 986-988.
m. „Þá brann Brennu-Njáls saga!“. Þjóðviljinn,
8.-9. febrúar 1981, bls. 3.
Ólafur H. Torfason. „Vinsælar íslenskar
bíómyndir". Heimasíða:
http://notendur.centrum.is/%7Eolafurht/-
textar/greinar/isl_biom_1962_2001.htm (Heimild
úr DV, 4. mars. 2000.)
LAND & SYNIR 15