Land & synir - 01.02.2003, Side 13

HEIMILDARMYNDIR
Pam ogNoi og mennirnirþeirra, heimildarmynd Ásthildar Kjartansdóttur um
tvær tailenskar “tengdadætur tslands”, fékk ekki mikla aðsókn þegarhún varsýnd í
Háskólabíói í október ífyrra. Sennilega hefði fenntyfirþessa mynd afskaplega fljótt
efdómnefnd Edduverðlaunanna hefði ekki komið til skjalanna og tilnefnt hana eina
affimm heimildarmyndum ársins 2002. Sem húnfyllilega stendur undir.
málum, kynþáttafordómum, atvinnu-
og réttindamálum o.þ.h. Og hún er
heldur ekki að boða þetta fagnaðar-
erindi sem einkennir umfjöllun RÚV
um nýbúa, og gengur út á að hamra á
því hvað þetta fólk er harðduglegt og
rekst vel í þjóðfélaginu og hversu mikill
akkur er í því fyrir atvinnulífið í landinu
að hafa það. Ásthildi tekst að hefja
söguna upp yfir þessa stöðluðu nýbúa-
umræðu og á sammannlegt plan - ef
svo mætti að orði komast. Hún er hér
að fjalla um efni sem nútímamanninum
er afar hugleikið, er sígilt umfjöllunar-
efni í kvikmyndum og virðist renna eins
og rauður þráður í gegnum aðra hvora
sjónvarpsþáttaröð: en það er vandinn
að finna sér maka, hin þyrnum stráða
braut sem leitin að lífsförunautnum er,
hversu erfitt það getur verið að tengjast
öðru fólki tilfinningaböndum.
EFTIR ÖNNU TH. RÖGNVALDSDÓTTUR
ær Pam og Noi sem um ræðir eru
jafnöldrur og frænkur og ólust
upp í litlu þorpi í norðurhluta
Tailands, í frumstæðu landbúnaðar-
samfélagi þar sem fólk rétt hefur í sig og
á þegar árferði er venjulegt en um leið
og eitthvað bregður út af blasir við
örbirgð og hungur. Það var einmitt
þegar miklir þurrkar gengu árið 1988 og
hrísgrjónauppskeran brást að þær
frænkur flosnuðu upp og héldu til
Bangkok í atvinnuleit - sem var fyrsti
leggurinn í 10 ára ferð sem á endanum
bar þær til íslands. Bar þær í rauninni
inn í annað landbúnaðarsamfélag sem
hafði líka orðið hart úti - en þær
þrengingar felast aðallega í því að
bændum er bannað að framleiða eins
mikið og þeir vilja og geta.
ÍGILDI LEIKINNA MYNDA
Ásthildur gerir sér ekkert sérstakt far
um að rekja það nákvæmlega hvernig
þessa íslandsferð bar að. Enda er það
aukaatriði. Það nægir eiginlega að segja
að Pam og Noi hafi kynnst tveim þing-
eyskum bændasonum í Bangkok og
komið til Islands til dvalar eða vinnu
hjá þeim í framhaldinu. Og að aðilar
hafi viljað láta á það reyna hvort úr
þessu gæti ekki orðið sambönd til
framtíðar.
Pam og Noi og mennirnir þeirra er í
bíómyndalengd, byggð á um 70 klst. af
efni sem Ásthildur tók á þeim 3 árum
sem hún fýlgdist með pörunum tveim-
ur, Noi og ísak, Pam og Bimba. Heim-
ildarmyndir þetta langar verða eins og
ósjálfrátt ígildi leikinna mynda; formið
kallar á sterka byggingu, áhugaverða
sögu, framvindu, persónusköpun og
tema. Og eins og ósjálfrátt vita áhorf-
endur að frásögnin er ekki 100%
“sönn” heldur er þetta saga sem
Ásthildur hefur búið til. Eða kannski
öllu heldur sú saga, af mörgum
mögulegum sögum, sem hún vill draga
fram. Heimildarmyndir eru ekki síst
heimild um það hvernig höfundarnir
nálgast viðfangsefnið og hver viðhorf
þeirra eru til þess.
TILHUGALÍF í N-ÞINGEYJARSÝSLU
Pam og Noi og mennirnir þeirra er
blessunarlega laus við þá mærð og
hræsni sem gjarnan kemur yfir fólk
þegar nýbúar eru annarsvegar, einkum
asískir, þetta að þurfa að fárast yfir því
hvað lífsskilyrðin séu ömurleg þarna
austurfrá og hvað við séum í rauninni
lánsöm og rík á íslandi (en kunnum
ekki að meta það). Ásthildur hefur
semsagt ekki áhuga á að predika yfir
okkur og hún hefur heldur ekki áhuga á
að gera félagslega úttekt á kjörum ný-
búa: stefnu stjórnvalda í innflytjenda-
TRAUST VIÐMÆLENDANNA
Það er viðtekin skoðun að dramatísk
verk verði að snúast um átök, annars sé
ekkert drama á ferðinni. Það sama má
eiginlega segja um heimildarmyndir, að
það sé lítið varið í heimildarmyndir
nema einhver átök liggi til grundvallar.
Samskipti kynjanna er sígildur vett-
vangur átaka og í Pam ogNoi og menn-
irnirþeirra koma persónurnar úr mjög
svo ólíkum menningarheimum sem
magnar upp erfiðleikana í samskiptum
þeirra. Það er ekki hvað síst viðbrögð
fólks við erfiðleikum og andstreymi
sem varpar ljósi á það hvaða mann það
hefur að geyma.
Pam og Noi og mennirnir þeirra er á
stundum meinfyndin mynd en líka
átakanleg. Greinilegt er að Ásthildur
hefur náð trausti viðmælenda sinna,
einkum kvennanna tveggja, og hún
fjallar um þá af virðingu í myndinni
(sem er hreint ekki alltaf tilfellið í
heimildarmyndum og -þáttum) og
reynir hvorki að fegra það né sverta.
Hún hefur líka gott auga fyrir alls kyns
smáatriðum sem oft og tíðum segja
mikið um fólk, og í rás myndarinnar
tekst henni að byggja upp þrívíða mynd
af aðalpersónunum fjórum. Þegar upp
er staðið liggur styrkur Pam og Noi og
mennirnir þeirra fyrst og fremst í
persónusköpuninni.
Höfundur er kvikmyndagerðarmaður.
LAND & SYNIR 13