Feykir - 20.08.2015, Síða 7

31/2015 7
Varpar nýju ljósi á
forna byggð í Hegranesi
Skagfirska kirkju- og byggðasögurannsóknin
Fornleifarannsóknir á vegum
Byggðasafns Skagfirðinga og
hóps bandarískra vísinda-
manna hafa farið fram í
Hegranesi í sumar og hafa
þær leitt margt forvitnilegt í
ljós, að sögn Guðnýjar Zoëga
mannabeinafræðings og
stjórnanda rannsóknarinnar.
Um er að ræða fyrsta sumarið
af þremur þar sem vettvangs-
rannsóknir eru fyrirhugaðar á
nesinu en til þess fékkst
veglegur styrkur frá
Vísindasjóði Bandaríkjanna
(The National Science
Foundation) sem greint var
frá í Feyki í marsmánuði.
„Það kom margt forvitnilegt í
ljós við vettvangsvinnu sumars-
ins. Sem dæmi má nefna að
borkjarnar og könnunarskurðir,
sem teknir voru í öskuhauga,
leiddu í ljós að Ás hefur frá
upphafi Íslandsbyggðar verið
stórbýli og afbýli voru þar
snemma byggð. Til dæmis má
nefna fornbýlið Næfurstaði en
vísbendingar voru um byggð á
fyrri hluta 10. aldar. Í Keldudal
fundust leifar forns járn-
vinnslusvæðis og byggðaleifar
tengdar því. Í Hróarsdal fundust
þó nokkur merki um byggð
þegar á 10. öld. Þá sýndu
jarðsjármælingar ennfremur
UMFJÖLLUN
Berglind Þorsteinsdóttir
fram á mögulegt bæjarstæði sem
kirkjugarður sá sem grafið var í
á Hegranesþingstað árið 2009
hefur líklega tilheyrt,“ segir
Guðný þegar hún nefnir dæmi
um helstu niðurstöður sumars-
ins.
Vettvangsrannsóknir í
Hegranesi hófust þann 6. júlí og
stóðu til 14. ágúst. Alls tóku 25
manns þátt í rannsóknum, 15
sérfræðingar og tíu nemar. Þar af
voru átján Bandaríkjamenn og
sex Íslendingar. Aðspurð um
hvernig aðstæður hafi verið til
rannsókna svarar Guðný að þær
hafi verið ágætar en það verði þó
að segjast að á stundum hafi
verið heldur hráslagalegt. Það
voru þó einungis tveir dagar sem
ekki var hægt að vinna úti vegna
rigningar.
Í byggð allt frá
landnámsöld
Rannsóknir sumarsins voru í
raun fjórþættar að sögn Guð-
nýjar. Í fyrsta lagi fóru fram
víðtækar kjarnaboranir en þær
eru gerar til að rannsaka aldur,
gerð og umfang byggðaleifa. Í
öðru lagi fóru fram jarðsjár-
mælingar á nokkrum stöðum, til
að mynda Hegranesþingstað, í
Keldudal og í Keflavík. Í þriðja
lagi voru teknir könnunarskurðir
á völdum stöðum til að staðfesta
frekar aldur og umfang byggðar.
Í fjórða lagi var svo opnað stórt
svæði í Keflavík þar sem fór fram
heildaruppgröftur 11. aldar
kirkjugarðs. „Stærsta rannsóknin
fór þó fram í Keflavík þetta árið.
Þar voru bæði umfangsmiklar
borkjarna- og jarðsjárrannsókn-
ir auk uppgraftar kristins heim-
ilisgrafreits og kirkju úr frum-
kristni. Staðfest var að í Keflavík
hefur verið í byggð allt frá
landnámsöld og þar má finna
óraskað 10.–11. aldar bæjar-
stæði í gamla heimatúninu,“
útskýrir Guðný.
Kirkjugarðurinn sem grafið
var í lá utan túngarðs 10. aldar
bæjarins og hefur líklega tilheyrt
yngri eða samtíða bæ. Í upp-
greftrinum í Keflavík tóku að
jafnaði tíu manns þátt en allur
hópurinn tók þó þátt í að hreinsa
ofan af kirkjugarðinum. „Garð-
urinn lá að hálfu undir 20. aldar
ruslahaugi og þá hafði rotþró
einnig verið grafin ofan í garðinn
vestanverðan. Þrátt fyrir það var
garðurinn þó ótrúlega vel
varðveittur og virtist rotþróin
ekki hafa skemmt grafir eða
byggingar,“ segir Guðný.
Kirkjugarðsveggurinn var
hringlaga, um 15m í þvermál og
leifar kirkjubyggingar voru í
miðju hans, líkt og venjan var.
Við lok uppgraftarins höfðu tólf
grafir verið rannsakaðar og tvö
skeið kirkjubygginga. Guðný
segir að ljóst sé að nokkuð þétt
hafi verið grafið í garðinn á 11.
öld en gjóska frá Heklugosinu
1104 lá yfir flestum grafanna. Þá
hafði kirkjan verið endurbyggð
og stækkuð skömmu eftir að
gjóskan féll. Hún segir alls sex
grafir í garðinum hafa verið
teknar á 12. öld, fimm barna-
grafir og gröf fullorðinnar konu,
en ein gröf sem virtist frá 12. öld
reyndist hinsvegar hafa verið
tæmd og var ekkert í henni nema
örfá handa- og fótabein.
„Samskonar beinaflutningur
hafði einnig farið fram í
kirkjugörðunum á Stóru-Seylu
og Keldudal. Það verður
áhugavert að sjá hvort fleiri
grafir hafi verið tæmdar en ljóst
er þó að margar grafir eru enn
óhreyfðar,“ segir Guðný um
þessar athyglisverðu niðurstöður
en það hefur því verið hætt að
grafa í garðinn snemma á 11.
öld.
Þróun kristni
og kirkjuvalds
speglast í tilvist
heimilisgrafreitanna
Guðný segir kistur hafa verið í
flestum grafanna og kistunaglar
ófáir en annars var fátt um gripi, Fornlefiafræðingar vinna sér til hita í Hegranesi í sumar.
Drónasýn yfir uppgreftrarsvæði í landi Keflavíkur í Hegranesi.
MYNDIR: SCASS-SKAGAFJÖRÐUR SETTLEMENT AND CHURCH SURVEY