Ægir - 01.08.2017, Blaðsíða 47

47
70% af þeim úrgangi sem end-
ar í heimshöfunum sekkur fljótt
til botns. Aðeins um 15% af
plastinu eru talin verða eftir við
yfirborðið og önnur 15% eru
talin skolast að landi.
Fyrir utan stóra plasthluti,
sem tekur mörg ár að brotna
niður, er einnig að finna í sjón-
um svokallað örplast, þ.e. plast
sem er minna en 4,75 mm að
stærð. Örplastið endar í heims-
höfunum sem smákúlur sem
notaðar eru við aðra plastfram-
leiðslu eða sem íblöndunarefni
í snyrtivörur. Hreinsunarstöðvar
geta ekki síað þessar agnir úr
frárennslisvatni og þess vegna
enda þær í sjónum rétt eins og
milljarðar af vefnaðartrefjum í
úrgangsvatni frá þvottavélum.
Áhrif á sjávarlíf
Áhrifin sem plast hefur á um-
hverfi sjávar eru bæði marg-
breytileg og afdrifarík. Samn-
ingur Sameinuðu þjóðanna um
líffræðilega fjölbreytni getur
um tæplega 700 tegundir sjáv-
arlífvera sem orðið hafa fyrir
áföllum vegna plastmengunar.
Smáhvalir, fuglar og fiskar fest-
ast í gömlum netum, tógum
eða plastfilmum og kafna eftir
að hafa í misgáningi étið plast-
poka, kveikjara og leikföng sem
hluta af náttúrulegri fæðu. Því
miður geta dýrin hvorki melt né
að fullu skilað frá sér plastinu
og svelta því til dauða með fulla
maga eða vegna innri áverka.
Plastið er einstaklega varan-
legt og það tekur hundruð ára
fyrir sólina, sjóinn og veðrun að
brjóta það niður í smærri og
smærri agnir en í öllu því ferli er
plastið samt alltaf plast. Dýr
sem sía fæðuna úr sjónum
safna örsmáum plastögnum í
meltingarveg og vefi og síðan
berast þær um fæðukeðjuna.
Sem dæmi um áhrif örplast-
agna á sjávarlífverur má nefna
verkan á efnaupptöku á frumu-
stigi, bólguvaldandi svörun í
skeljum og kröbbum, minnkað
fæðunám krabbaflóa og áhrif á
innkirtlastarfsemi fiska. Þetta er
m.a. vegna þess að plastagnirn-
ar geta innihaldið eiturefni sem
notuð eru við framleiðsluna til
að tryggja sveigju og varanleika
eða eldtefjandi efni. Lítið er enn
sem komið er vitað um það
hvernig örplastið berst um flók-
inn fæðuvef heimshafanna.
Sjórinn við Ísland
Enn sem komið er hefur ekki
farið fram kerfisbundið mat á
magni plasts í hafinu hér við
land og því er lítið vitað um
heildarmagn þess í samanburði
við önnur hafsvæði hvort sem
er í úthafssjónum, yfir land-
grunninu eða á strandlengj-
unni. Bein söfnun og greining
plasts sunnar í Atlantshafi og
líkanareikningar byggðir á
henni benda til þess að plast í
sjónum hér við landi sé enn
sem komið er mun minna en
þar sem mest gerist. Víða gefur
hins vegar að líta plast og ann-
ars konar rusl í fjörum og höfn-
um.
Samtökin Blái herinn voru
einmitt stofnuð árið 1995 með
það að megin verkefni að
hreinsa sjóinn, strandlengjuna
og hafnir hér við land af hvers
kyns rusli og öðru því sem
mengað getur hafið. Í upphafi
beindist átakið að strandlengj-
unni við Reykjanes en síðar hef-
ur verið unnið að hreinsun víð-
ar með ströndinni. Á árunum
1995-2014 hefur Blái herinn
hreinsað yfir 1200 tonn af drasli
úr umhverfi sjávar hér við land.
Að mati Tómasar Knútssonar,
forsvarsmanns hersins, er að
jafnaði um eitt tonn af ýmis
konar rusli á hverjum km á
þeim hluta strandlengjunnar
sem hann hefur kannað.
Að lokum
Mikilvægt er að mannskepnan
dragi úr almennri notkun á
plasti og þá einkum einnota
umbúðum. Leita þarf leiða til að
koma í veg fyrir vandann og
breyta hugarfari, efla rannsókn-
ir og þróun við leit á nýjum
lausnum og auka endurvinnslu.
Til þess að draga úr plastnotk-
un og -úrgangi verða framleið-
endur, smásalar, neytendur og
stjórnmálamenn að axla ábyrgð
og vinna saman. Þá er þörf á
fræðslu þar sem vakin er athygli
á þeirri umhverfisvá sem fylgir
síaukinni plastnotkun. Plastið
endar eins og að ofan er rakið
að stórum hluta í heimshöfun-
um. Það er áhyggjuefni fyrir
þjóð eins og okkur Íslendinga
sem á stóran hluta afkomu
sinnar undir öflugum sjávarút-
vegi í ómenguðu umhverfi.
Helstu heimildir
Eriksen M, Lebreton LCM, Carson HS, Thiel M,
Moore CJ, et al. 2014. Plastic Pollution in the
World’s Oceans: More than 5 Trillion Plastic
Pieces Weighing over 250,000 Tons Afloat at
Sea. PLoS ONE 9(12): e111913. doi:10.1371/jo-
urnal.pone.0111913
Detloff, K. & Instel, K. 2016. Plastic Oceans. The
Journal of Ocean Technology, 11, 10-17.
PlasticsEurope. 2016. Plastics – The facts 2013.
38 bls.
Taylor, M. L., Gwinnett, C., Robinson, L.F. & Wo-
odall, L.C. 2016. Plastic microfibre ingestion by
deep-seaorganisms. Scientific reports. DOI:
10.1038/srep33997.
https://www.plasticoceans.org/the-facts/
https://www.blaiherinn.is/
Plast og annað drasl í fjöru á Brimketilssvæðinu við Grindavík. Mynd: Tómas J. Knútsson.
Trukkur Bláa hersins að hreinsunarstarfi við Garðskaga.
Mynd: Tómas J. Knútsson.