Morgunblaðið - 26.03.2018, Blaðsíða 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 26. MARS 2018
Dvergshöfða 2, 110 Reykjavík bilanaust@bilanaust.is
Sími: 535 9000 | bilanaust.is
Gæði, reynsla og gott verð
Vottaðir hágæða
VARAHLUTIR
í flestar gerðir bifreiða
Siðan 1962
Bílanaust er einnig í Kópavogi – Hafnarfirði – Keflavík – Selfossi – Akureyri – Egilsstöðum
Sýningar á verkum Jóhönnu Kristbjargar og
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Lukkulegar Ágústa Kristófersdóttir, forstöðumaður Hafnarborgar, og
listakonan Jóhanna Krisbjörg Sigurðardóttir í salnum með verkum hennar.
Litrík Gestir veltu fjölbreytilegum verkum Jóhönnu Kristbjargar fyrir sér.
VIÐTAL
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Það þýðir ekki endilega að íslensk-
unni hraki þó að unga fólkið sletti
ensku. „Fólk notar oft slettur til að
gefa ákveðna mynd af sjálfum sér til
viðmælenda, og grípur t.d. til orða og
frasa til að sýna að það fylgist vel
með. Þau gætu verið að vitna í amer-
ískan rapptexta, vinsæl auglýsinga-
slagorð eða nýjasta þáttinn á Netflix
svo aðrir viti að þau séu vel með á
nótunum,“ segir Helga Hilmisdóttir
rannsóknarlektor hjá Stofnun Árna
Magnússonar í íslenskum fræðum.
Hún bendir á að það er ekki bara
unga fólkið sem slær um sig með er-
lendum orðum og frösum, heldur
geri eldri kynslóðir það líka. „Í dag
þykir t.d. nokkuð fínt að sletta á
dönsku, en þótti ekki hér áður fyrr.
Kannski mun þykja fínt að sletta á
ensku eftir fimmtíu ár. Í Winnipeg,
þar sem ég bjó í fjögur ár við að
kenna íslensku, notaði fólk meira að
segja íslenskuslettur til að sýna að
það væri af íslenskum ættum og
þekkti til íslenskrar menningar.“
Helga hlaut á dögunum styrk úr
rannsóknasjóði Rannís vegna um-
fangsmikillar rannsóknar sem hún
stýrir um unglingamál á Íslandi.
Rannsóknin er samstarfsverkefni
Stofnunar Árna Magnússonar, Há-
skóla Íslands, Háskólans á Akureyri
og Háskólans í Reykjavík og er
markmiðið að kortleggja ýmis ein-
kenni íslensks unglingamáls á
grundvelli raungagna:
„Við munum hljóðrita samtöl ung-
linga við ýmsar aðstæður, s.s með því
að safna þeim saman í litla hópa og
láta þau ræða um ákveðin efni, og
með því að senda unglinga heim með
tæki til að taka upp samtöl úr sínu
daglega lífi,“ útskýrir Helga. Mál-
fræðingarnir sem standa að verkefn-
inu munu síðan rýna í gögnin hver
frá sínu sjónarhorni, og t.d. skoða
orðaforðann, málfræðina og einkenni
samskiptanna. „Ég hef sjálf mestan
áhuga á samskiptamálfræði og skoða
ákveðnar rútínur í samtölum, og at-
riði eins og hvernig fólk notar orðræ-
ðuagnir á borð við „sko“, „þú veist“
og „hérna“. Svo eru aðrir sem hafa
t.d. áhuga á setningafræði og hljóð-
fræði eða jafnvel félagslegri hlið
tungumálsins.“
Alþjóðlegar áhyggjur
Helga segir að umræðan í þjóð-
félaginu hafi verið ein af kveikjunum
að rannsókninni. Virðast margir hafa
áhyggjur af að orðaforða og íslensku-
notkun barna og unglinga fari hrak-
andi og að enskan sé að taka yfir.
„En þetta er umræða sem á sér stað
um allan heim og hefur t.d. nýlega
blossað upp mikið rifrildi í Finnlandi
um málfar í útvarpi. „Hressa liðið“
sem áður var í unglingaútvarpinu
eru núna komið yfir á „gaml-
ingjastöðvarnar“, en notar áfram
sömu orðin og kækina og þykir sum-
um nóg um.“
Þó Helgu þyki ágætt að standa
vörð um málið þá grunar hana að
heilt á litið þurfi ekki að hafa sligandi
áhyggjur af málnotkun ungra Íslend-
inga. „Eins og allir aðrir laga ung-
lingarnir sig að viðmælandanum og
það er ekki þannig að unglingamálið
sé eitt málsnið sem á við um alla ung-
linga alveg óháð aðstæðum. Þrátt
fyrir slettur og ákveðinn talsmáta í
kringum jafnaldra sína er ekki þar
með sagt að unglingarnir geti ekki
Unglingar í öllum
löndum vilja ekki tala
eins og gamlingjarnir
 Umfangsmikil rannsókn að er fara af stað þar sem skoð-
að verður í þaula hvernig íslenskir unglingar nota málið
Árið 2011 var íslensku veforðabók-
inni Íslex hleypt af stokkunum.
Árnastofnun hefur stýrt verkefn-
inu frá upphafi og unnið með
systurstofnunum sínum í Dan-
mörku, Noregi, Svíþjóð, Færeyjum
og Finnlandi að því að smíða ít-
arlega íslensk-norræna orðabók.
Byrjað var á íslensk-danskri, ís-
lensk-norskri og íslensk-sænskri
orðabók, íslenskri-færeyskri bætt
við árið 2015 og hinn 1. mars síð-
astliðinn var íslensk-finnski hluti
Íslex tekinn í gagnið.
Helga er verkefnisstjóri finnska
hluta Íslex og segir hún að bæði
notkunarmælingar og reynsla
kennara sýni að veforðabókin er
mikið heimsótt og kemur að mjög
góðum notum. „Íslex er ekki að-
eins notað af Íslendingum sem
vilja þýða íslensk orð á hin tungu-
málin, heldur mikið notað um öll
Norðurlönd og þá bæði af fólki
sem er að læra íslensku og einnig
af fólki sem er að læra önnur
Norðurlandamál.“
Helga, sem hefur kennt íslensku
í Finnlandi og Kanada, segist strax
hafa greint mikinn mun hjá nem-
endum sínum þegar sænska,
danska og norska útgáfa Íslex kom
út. „Orðaforði þeirra og ritgerðir
urðu allt aðrar og málfræði betri.
Þegar orði er flett upp í Íslex má
smella á tengingu í vefinn Beyg-
ingarlýsingu íslensks nútímamáls
og ljóst að nemendur eiga auðvelt
með að nota þetta nýja verkfæri til
að fletta upp réttri beygingu.“
Virðist muna um þau þægindi
sem netorðabók veitir. „Það má
heldur ekki gleyma því að á mörg-
um stöðum getur verið erfitt að
finna íslenskar orðabækur og mál-
fræðirit, og um fáa aðra kosti að
velja fyrir nemendur en að gera
sér sérstaka ferð á bókasafnið þar
sem þeir þurfa að deila einu eða
tveimur eintökum með öllum.“
Helga segir brýnt að ekki aðeins
sé boðið upp á íslenskar orðabæk-
ur á netinu, heldur líka kennsluefni
í íslensku og hafi verkefni eins og
kennslusíðan Icelandic Online gef-
ið góða raun en þar er að finna
ókeypis byrjendanámskeið í ís-
lensku fyrir útlendinga. Liggur
beinast við að fjölga íslensku net-
orðabókunum, og að sögn Helgu
eru nokkrar í farvatninu. „Unnið er
að gerð fransk-íslenskrar veforða-
bókar sem er ekki tengd Íslex en
byggist á sama grunni, og fleiri
orðabækur í undirbúningi.“
Er þetta í samræmi við þróun
sem er að eiga sér stað um allan
heim. „Þjóðir eru eiginlega hættar
að gefa út stórar prentaðar orða-
bækur því orðabækurnar eru allar
komnar á netið. Það er einfaldlega
auðveldara að fletta orðum og
frösum upp rafrænt og leita að
skýringum á netinu.“
Allt annað líf með netorðabókum
GREINILEGAR FRAMFARIR URÐU HJÁ NEMENDUM