Morgunblaðið - 30.04.2018, Side 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 30. APRÍL 2018
VIÐTAL
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
„Þá, rétt eins og í dag, kallaði það á blöndu af
kæruleysi og hugrekki að ákveða að gerast
rithöfundur,“ segir Þórarinn Eldjárn þegar
hann er spurður hvernig það atvikaðist að
hann lagði fyrir sig skriftir. Hann segir starfið
þess eðlis að ekki sé alltaf hægt að sjá til
lands, og rithöfundurinn geti aldrei vitað fyrir
víst hvort tekjurnar af skrifunum dugi til að
reka heimili. „Efnahagslega tókst okkur samt
að komast nokkuð vel af. Við vorum svo lán-
söm að þegar fyrsta bókin kom út stundaði ég
nám í bókmenntafræði í Svíþjóð þegar þar
ríkti gullöld og námsmenn með fjölskyldur
nutu leigustyrkja, barnapeninga og alls konar
fyrirgreiðslu. Að náminu loknu, þegar alvara
lífsins tók við, tókst mér síðan að halda áfram
að láta enda ná saman með ýmiss konar rit-
störfum og þýðingum.“
Fjögur rit fyrir hvern bókstaf
Á næsta ári fagnar Þórarinn 45 ára rithöf-
undarafmæli. Af því tilefni gefur bókaútgáfan
Gullbringa, sem Þórarinn og fjölskylda stofn-
uðu á sínum tíma, út fyrstu fjögur ritin í
löngum flokki sem fengið hefur yfirskriftina
Lespúsl. Ritin eru númeruð frá A1 til A4 og
hafa að geyma smásögur, ævintýri og sonn-
ettur. Verða næstu Lespúslin númeruð Á1 til
Á4, B1 til B4, og þannig koll af kolli. „Sig-
urður Oddsson, sem á heiðurinn af kápunni og
annaðist umbrot ritanna fyrir okkur, hefur
hannað heilt stafróf frá a til ö svo að ritin
verða samtals 128 talsins ef fram heldur sem
horfir,“ útskýrir Þórarinn.
Það átti þátt í að kveikja hugmyndina að
Lespúsli að árið 2017 tók Þórarinn sig til og
birti, á hverjum miðvikudegi, eitt ljóð úr sarpi
sínum á Fésbók og kallaði það ljóðviðrun.
„Það getur verið fróðlegt að gramsa í gömlu
dóti, og þegar ég renndi í gegnum allar ljóða-
bækurnar mínar þá kom í ljós að margt í þeim
var miklu skárra en mig minnti,“ segir hann
glettinn. Útgáfa Lespúsls-ritanna var hug-
mynd Unnar konu Þórarins og Halldórs sonar
hans og þjónar, rétt eins og ljóðviðrunin á
Facebook, m.a. þeim tilgangi að leyfa les-
endum að enduruppgötva gömul verk. „Ljóðin
og sögurnar sitja föst í alls kyns bókum sem
seljast upp, detta í sundur eða verða óað-
gengilegar af einhverjum sökum, og gleymast
með tímanum.“
Þórarinn ætti ekki að eiga í miklum vanda
með að fylla 128 rit, því á löngum ferli hefur
hann afkastað miklu. Reiknast Þórarni til að
samtals hafi verið birt í kringum 700 ljóð eftir
hann, 70 smásögur og sex skáldsögur að
ógleymdum ótal bóka- og leikritaþýðingum.
„Það er endalaust hægt að stilla saman úr
þessu höfundarverki og úr nógu að velja. Svo
bætist áfram við í hinn endann og koma t.d. út
tvær nýjar ljóðabækur í haust, önnur fyrir
börn og hin fyrir fullorðna,“ segir Þórarinn og
upplýsir að hann sé með enn fleiri verk í smíð-
um, þar á meðal eina skáldsögu.
Eru smásögur minna merkilegar?
Það virðist sama hvað Þórarinn tekur sér
fyrir hendur að skrifa, að það heppnast yf-
irleitt vel og er hann jafnfimur að skrifa ljóð
og sögur. Er áberandi hvað hann hefur samið
margar smásögur og berst talið að stöðu smá-
sagnaformsins í íslenska bókmenntaheim-
inum.
Þórarinn segist kannast við það viðhorf að
íslenskum rithöfundum þyki eftirsóknarverð-
ast að skrifa skáldsögur í fullri lengd. „Hjá
okkur hefur tilhneigingin verið sú að höfundar
byrja á að gefa út eina eða tvær ljóðabækur,
senda svo frá sér eins og eitt smásagnasafn og
loks skáldsögu og finnst hún vera það eina
sem blífur. Þeir tala jafnvel um smásagna-
safnið eins og eitthvað sem þeir sópuðu saman
úr skúffunni.“
Það er leiðinlegt að á Íslandi skuli smásag-
an vera sett á lægri stall. Ef svipast er um úti
í heimi má víða finna allt annað viðhorf til
smásagna, og fjölda framúrskarandi höfunda
sem semja fyrst og fremst smásögur og njóta
mikillar virðingar fyrir. Þórarin grunar að
markaðsöflin hafi átt þátt í að móta sýn ís-
lenskra rithöfunda til smásögunnar. „Það er
viðtekin skoðun að smásagnasöfn geti ekki
selst eins vel og skáldsögur, sem er ein-
kennilegt viðhorf og á örugglega ekki við í dag
enda smásagan bókmenntaform sem ætti að
henta nútímamanninum vel. Fólk hefur lítinn
tíma fyrir lestur og mér finnst að það ætti að
vera auðveldara að finna lausa stund til að
lesa eina smásögu en til að glíma við 700 blað-
síðna glæpadoðrant.“
Áherslan á lengri skáldsögur veldur jafnvel
því að höfundum hættir til að gera verk sem
eru óþarflega löng, og ekki laust við að eftir
því sé tekið ef skáldsögur eru ekki mörg
hundruð blaðsíður að lengd. „Við sjáum þessa
þróun t.d. á norrænu glæpasögunum. Á sjö-
unda áratugnum, þegar Sjöwall og Wahlöö
sendu frá sér bækurnar um lögreglumanninn
Martin Beck, sem kalla má langafa allra slitnu
og lífsþreyttu skandinavísku lögreglumann-
anna sem á eftir hafa fylgt, þá voru þær um
150-200 blaðsíður að lengd en nú þykir aumt
ef slík saga er undir 400 blaðsíðum.“
Miklu minna fjallað um bókmenntir
Starfsumhverfi rithöfunda hefur breyst
mikið frá því Þórarinn sendi frá sér sína
fyrstu bók fyrir tæplega hálfri öld. Ritað mál
á undir högg að sækja og bóksala hefur dreg-
ist saman jafnt og þétt. Ef svipast er um á ís-
lensku bókmenntasenunni virðast ungir rit-
höfundar ekki mjög áberandi og þykir sumum
ástæða til að óttast að lítil nýliðun eigi sér
stað. Þórarinn segir skiljanlegt að fólk komist
að þessari niðurstöðu, en grunar að þvert á
móti sé veruleg gróska í íslenskum bók-
menntum og hægt að vænta mikils af næstu
kynslóð íslenskra rithöfunda. Hann segir
gróskuna t.d. sjást vel í háskólunum þar sem
töluverður áhugi er á námi í ritlist og þar sé
enginn skortur á efnilegum höfundum sem
eiga vafalítið eftir að láta rækilega að sér
kveða.
„Það sem hefur breyst er að bókmennta-
umfjöllun á opinberum vettvangi er orðin
miklu minni. Hér í gamla daga voru gefin út
mörg dagblöð í Reykjavík og á hverju einn-
asta þeirra starfaði fastráðinn bókmennta-
gagnrýnandi. Þeir sem gáfu út bækur gátu átt
von á því að um þær yrði fjallað, og birtir rit-
dómar,“ segir Þórarinn. „Núna er opinber
umfjöllun um bókmenntir alveg hipsum haps,
og helst að fyrir jólin séu almennir en bók-
hneigðir blaðamenn dubbaðir upp sem bók-
menntagagnrýnendur, og snúa sér svo að ein-
hverju öðru strax í janúar.“
„Fróðlegt að gramsa í gömlu dóti“
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
 Þórarin Eldjárn grunar að það sé markaðsöflunum að kenna að í íslenskum bókmenntaheimi virð-
ast smásögur settar skör lægra en skáldsögur í fullri lengd  Er smásagan samt bókmenntaform
sem ætti að henta vel nútímamanninum sem er í stöðugri tímaþröng  Út eru komin fyrstu fjögur
ritin með úrvali af eldri verkum Þórarins og gætu orðið 128 talsins þegar upp er staðið
Heild Þegar kápum fyrstu fjögurra ritanna
er raðað saman mynda þær bókstafinn „a“.
Smásagnafeimni „Hjá okkur hefur tilhneig-
ingin verið sú að höfundar byrja á að gefa út
eina eða tvær ljóðabækur, senda svo frá sér eins
og eitt smásagnasafn og loks skáldsögu og finnst
hún vera það eina sem blífur. Þeir tala jafnvel
um smásagnasafnið eins og eitthvað sem þeir
sópuðu saman úr skúffunni,“ segir Þórarinn.