Verslunartíðindi - 01.07.1925, Blaðsíða 13

ÝERSLUNAETÍÐINDI
75
skifti fyrir öll árin 1602—14, í staðinn
fyrir að áður haföi höfnunum verið skift
á milli kaupmanna frá Hamborg, Liibeck
og Bremen til þriggja eða 10 ára. Hugs-
un Kristjins 4 var eðlilega sú að danskir
kaupmenn ættu að haguast á versluninni.
En þessi ráðstöfun leiddi ekki einungis
til þess, að allir erlendir kaupmenn urðu
að víkja, heldur varð hún einnig íslend-
ingum sjálfum til tjóns. Konungurinn
bauð að vísu, að flytja skyldi nægar og
góðar vörur til landsins er seljast skyldu
eftir ákveðnum taxta, en þessu boði var
ekki hlýtt Og þó íslendingar kærðu, var
því lítið sint Stjórnin vildi halda einok-
uninni áfram, og reyndi að vísu að koma
á ýmsum umbótumí í samræmi við versl-
unarstefnu þeirra tíma, en þær báru lít-
inn árangur. Árið 1670 var lslendingum
boðið að taka þátt í versluninni, en til
þess skorti þá bæði nægilegt fje og versl-
unarþekkingu.
Um miðja 18. öld hafði Hörkramara-
fjelagið í Kaupmannaböfn einkasöluna.
Erá 1759—1763 rak ríkið sjálft verslun-
iua, en Ijet síðan »llið almenna verslunar-
fjelag* fá hana í næstu 10 árin. Þetta
fjelag var dæmt 1772 í 4400 ríkisdala
sekt íyrir að hafa selt íslendingum skemt
uajöl. Árið 1776 tók ríkið aftur við versl-
uninni, er fjelagið leystist upp, en seldi
hana brátt aftur kaupmönnum í Kaup-
uaaunahöfn vegna taps á verslunarrekstr-
inum. Árið 1783 kom ægilegt eldgos og
í spor þess hallæri, er varð þúsundum
manna að fjörtjóni. Þegar svo einstakir
naenn gátu ekki sjeð eyjarbúum fyrir nægi-
legum föngum, varð ríkið aftur að taka
að sjer bæði vöruútvegun til landsins og
kaup á íslenskum afurðum í febrúar 1785
var skipuð nefnd til þess að rannsaka
bag landsins og varð niðurstaðan sú, eftir
miklar málalengingar, að verslunin var
gefin frjáls öllum dönskum þegnum með
konunglegri tilskipun 18. ágúst 1786, frá
1. jan. 1788.
Jeg mun ekki reyna að fara uánar út
í íslensku einokunarsöguna frá 1602—1788,
en aðeins benda á, að hún hefur sínar
eðlilegu orsakir í verslunarstefnu þeirra
tima. Margt er að visu ekki nægilega
rannsakað í þeirri sögu, en þó má þess
gæta, að það var ekki Island einsamalt,
er fjekk að kenna á einokuninni. Alstað-
ar þar sem rekin var verslun og sigling'
ar á 16. og 17. öldinni, var þetta meir og
ininna einokað, ýmist af ríkinu eða versl-
unarfjelögum. Hið sama átti sjer stað
með hina dönsku Austur-Indíur og Vestur-
Indíur og samskonar var verslunin á Fær-
eyjum og Grænlandi.
Jeg get bætt því hjer við, að þar sem
sjerfróðir menn telja Einokunarsögu Jóns
Aðils mjög nákvæmt og vandað verk,
áleit Kaupmannaráðið dan3ka það skyldu
sína, að styðja að því, að hún yrði þýdd
á danska tungu til þess að danskir les-
endur gætu einnig kjmt sjer þetta tíma-
bil. Sú þýðing er þegar hafin.
Frd einókun til frjdlsrar verslunar. —
Afnám einokunarverslunarinnar árið 1788,
gjörbreytti ekki ástandinu eins og menn
höfðu ef til vill vænst, en orsök þess var
sú, að kaupmenn þeir, sem tóku við versl
uninni og öðlast höfðu verslunarmentun
sína hjá einokunarversluninni, reyndu að
sporna við því, að samkepni myndaðist
á verslunarstöðunum. Þetta var einnig
mjög auðvelt, því fje var þá ekki fáan-
legt á Islandi. Þá er íslendingum þótti
verslunin litið breytast til batnaðar, sendu
þair árið 1795 beiðni um algert verslun-
arfrelsi við erlendar þjóðir, hina svoköli-
uðu »Almennu bænarskrá*, beiðni þessari
var synjað í sept. 1797. Með lögum 15.
apríl 1854 var verslunin loks gefin frjáls
frá 1. apríl 1855 að telja.
Að kaupmannaráðið danska hafi talið