Morgunblaðið - 11.08.2018, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það brestur íburðarvirkiEvrópusam-
bandsins þessa dag-
ana, þótt sumir setji
kíkinn fyrir blinda
augað og láti eins og
á því sé ekki að finna
nokkurn löst. Brota-
lamirnar koma fram í úrslitum
kosninga nánast hvert sem litið
er í aðildarríkjum þess.
Almenningur er ósáttur og
flokkum sem endurspegla og
gera út á þá óánægju vex ásmeg-
in. Franski félagsfræðingurinn
Emmanuel Todd telur að brest-
irnir gætu falið í sér upplausn
sambandsins.
Todd sagði fyrir um endalok
Sovétríkjanna í bók, sem kom út
1976 undir heitinu „Fyrir fallið“
og vakti athygli víða um heim. Í
viðtali við Der Spiegel virðist
hann vera að segja að það sama
gæti beðið ESB. „Evrópa er í af-
leitri stöðu: sundruð, klofin og
vansæl. Tilfinning magnleysis
hefur gripið um sig í forustu-
stéttum hennar. Ég er mjög
raunamæddur yfir því sem við
upplifum nú. En ég er alls ekki
hissa. Það var fyrirsjáanlegt. Öllu
fremur: Að þessu hlaut að koma.“
Todd hefur greint söguna frá
sjónarhóli mannfræðinnar. „Það
var metnaðarfullt og um leið
skynsamlegt markmið að stofn-
anavæða samvinnu þjóða Evrópu
að ákveðnu marki. En sem sér-
fræðingur í fjölskylduformum og
þar með siðakerfum og lífs-
háttum hef ég aldrei aðhyllst þá
rómantísku hugmynd að Evr-
ópubúar séu allir menningarlega
eins og Evrópa gæti orðið sam-
rýmt svæði. ESB er að verða
fórnarlamb eigin helgivæðingar
og takmarkalauss ofmats.“
Að mati Todds byrjuðu brest-
irnir að myndast 1992 þegar áætl-
anir um myntsamstarf tóku á sig
mynd og sú hug-
mynd ruddi sér til
rúms að með mynt-
inni mætti sameina
álfuna. „Þá sagði ég
við sjálfan mig, Evr-
ópa er búin að vera.
Upp frá því var hin
evrópska háspeki
komin í mótstöðu við veruleikann
í heiminum.“
Todd er þeirrar hyggju að Evr-
ópa gæti leyst upp í frumeiningar
sínar vegna þess að í pólitík og
hagstjórn hafi ríkt hugmynda-
fræði þar sem ekki hafi verið tek-
ið nægjanlegt tillit til þess hversu
ólíkar þjóðir byggi meginlandið.
Frökkum hafi verið sagt að þeir
ættu að vera eins og Þjóðverjar,
en það gætu þeir ekki, jafnvel
þótt þeir vildu. Þrætt hafi verið
fyrir rétt Þjóðverja til að vera
Þjóðverjar og því afneitað að þeir
ynnu með skilvirkari hætti en
Frakkar og væru færir um að
sýna talsverðan samtakamátt.
Slík sérkenni mætti tiltaka um
nánast öll aðildarríkin. „Evr-
ópska hugmyndafræðin bar sig-
urorð af reynsluhyggjunni,“ segir
Todd. „ESB hélt inn í blindgötu
afneitunar á veruleikanum.“
Að mati Todds hefði ESB
gengið upp í heimi þar sem efna-
hagslífið væri gangverk sögunnar
og öll lönd álfunnar frá norðri til
suðurs og vestri til austurs hefðu
keppst um að verða samstiga í
framleiðni, en okkar heimur væri
ekki þannig. Þeir sem ekki áttuðu
sig á því gætu ekki skilið þau
ónot, sem nú færu um Evrópu.
Greining Todds mun tæplega
verða til þess að hugarfar þeirra,
sem ráða för í Evrópusamband-
inu breytist. Og hún verður varla
til þess að þeir vilja ganga í ESB
hætti að lýsa sambandinu eins og
þeir vilja að það sé í stað þess að
tala um það eins og það er. En
hún gæti opnað einhver augu.
„ESB er að verða
fórnarlamb eigin
helgivæðingar og
takmarkalauss of-
mats“}
Fyrirsjáanleg þróun
Enn einn áfellis-dómurinn er
fallinn um stjórn-
sýsluna í Reykjavík.
Umboðsmaður
borgarbúa hefur
komist að þeirri
niðurstöðu að
ákvörðun um útleigu
á Iðnó í fyrra hafi ekki verið í
samræmi við sjónarmið um vand-
aða stjórnsýsluhætti. Matshættir
til grundvallar vals á leigjanda
hafi ekki verið skilgreindir eins
og kostur var og því óljóst hvað
hafi ráði endanlegum úrslitum
um valið.
Í liðnum mánuði dæmdi Hér-
aðsdómur Reykjavíkur borgina
til að greiða starfsmanni Ráðhúss
Reykjavíkur skaðabætur vegna
slæmrar framkomu skrifstofu-
stjóra skrifstofu borgarstjóra og
borgarritara. Í dómnum sagði að
„þrátt fyrir stjórnunarrétt eins
og hlýðniskyldu hins [væru]
undirmenn ekki dýr í hringleika-
húsi yfirmanna
sinna“.
Þá komst kæru-
nefnd jafnréttismála
í júlí að þeirri niður-
stöðu að þegar ráðið
var í starf borgar-
lögmanns hefði verið
gengið fram hjá
hæfari umsækjanda til að gegna
starfinu.
Umboðsmaður borgarbúa á sér
ekki langa sögu og virðist fremur
hafa verið litið svo á að hann væri
til trafala í stjórnkerfi borgar-
innar en gagns. Erindi hans týn-
ast ýmist í kerfinu eða er svarað
seint og illa, eins og fram kom í
áfangaskýrslu hans í upphafi árs.
Þótt umboðsmaðurinn hafi ekki
mikið bolmagn er mikið leitað til
hans og eru erindin á milli 200 til
400 á ári. Það er til vansa að mörg
hundruð manns leiti ásjár um-
boðsmanns á ári hverju vegna
þess að mál þeirra eru látin reka
á reiðanum í borgarkerfinu.
Útleiga Iðnó
samræmdist ekki
sjónarmiðum
um vandaða
stjórnsýsluhætti}
Enn einn áfellisdómur
F
yrsta ágúst síðastliðinn birtist grein
í NY Times Magazine um þá vit-
undarvakningu sem varð á gróður-
húsaáhrifunum og hvaða áhrif
maðurinn hefur haft á þau. Greinin
rakti söguna í kringum 9. áratuginn þar sem
tækifæri gafst til þess að koma í veg fyrir þær
hörmungar sem annars væru óhjákvæmanlegar.
Tækifæri sem fór forgörðum vegna spilltra
stjórnmálamanna og olíufélaganna á bak við þá.
Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem stjórnmálin
glíma við loftslagsbreytingar af mannavöldum
sem, ef ekki hefði verið komið í veg fyrir, hefði
haft gríðarlega slæmar afleiðingar í för með sér.
Frægustu dæmin eru blýbensín og CFC sem
eyðilagði næstum því ósónlagið. Það var fyrst
farið að nota blý í bensín árið 1922. Árið 1965
vakti vísindamaður að nafni Claire Patterson at-
hygli á þeirri mengun sem blýbensín var að valda. Það var
þó ekki bannað í bensíni fyrr en 1988. Byrjað var að nota
CFC um svipað leyti og blýbensín og var bannað í Montreal-
sáttmálanum árið 1989.
Kyoto-bókunin var fyrsti samningurinn sem tók á lofts-
lagsvandamálinu af völdum kolefnis. Tvennum sögum fer af
því hversu vel tókst til en með smá kolefnisbókhaldsbrellum
tókst að ná markmiðum bókunarinnar árið 2012 vegna þátt-
töku Rússlands og Úkraínu. Án þeirra hefði markmiðið ekki
náðst.
Nú er það Parísarsamkomulagið þar sem markmiðið er
að halda hitaaukningunni vegna gróðurhúsaáhrifanna innan
við 2 gráðum yfir því hitastigi sem var fyrir iðnbyltinguna.
Afleiðingarnar af slíkri hækkun eru samt sagð-
ar vera langtímahörmungar. Þriggja gráðu
aukning væru skammtímahörmungar. Allt um-
fram það veldur óhugsandi breytingum á sam-
félagi manna á jörðinni.
Núverandi stefna á Íslandi er að ná mark-
miðum Parísarsamkomulagsins fyrir árið 2030
og kolefnishlutleysi fyrir árið 2040. Þó að Ísland
beri ekki mikla ábyrgð hvað magn kolefnislos-
unar snertir þá skipta þær aðgerðir sem Ísland
fer í miklu máli. Þó ekki nema sem fordæmi. En
kolefnishlutleysi er ekki nóg. Við verðum að
gera betur, strax. Við verðum að þróa sjálfbæra
orkugjafa, alls staðar. Við getum ekki beðið eft-
ir markaðslausnum með kolefnisskattaþving-
unum, þótt sá skattur sé besta tækið sem við
höfum til þess. Við verðum að huga að nýsköp-
un og nota umhverfisvænni aflgjafa þrátt fyrir
að þeir séu dýrari. Við höfum engan annan valmöguleika.
Margir lofa mátt markaðarins til þess að leysa vandamál.
Ég myndi hins vegar segja að markaðurinn hafi skapað
þetta vandamál.
Árið 1913 byggði Frank Shuman sólarknúið vökvunar-
kerfi í Maadi í Egyptalandi. Markmiðið var að græða upp
eyðimörkina. Sólarorkuknúin framtíð varð þó að bíða vegna
fyrri heimsstyrjaldarinnar og uppgötvunar ódýrrar olíu.
Við glötuðum 60 árum af tækniþróun í sólarorku og getum
tapað svo miklu meira ef við náum ekki tökum á hlýnun
jarðar.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Kolefnisneikvæð
Höfundur er þingmaður Pírata. bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
stofnun taki þátt í ýmsum öðrum
verkefnum, meðal annars í eldi á laxi,
bleikju og hrognkelsum, en hafi tak-
markað pláss. Þurft hafi að forgangs-
raða og ekki verið taldar forsendur
til þess að halda þorskeldis-
tilrauninni áfram.
Kynbótastofninn, um 100 fiskar,
er varðveittur og hægt að nota hann
til að framleiða seiði, ef á þarf að
halda.
Enn er stunduð framleiðsla á
seiðum í einni stöð í Noregi. Kristján
Þ. Davíðsson, framkvæmdastjóri
Landssambands fiskeldisstöðva, full-
yrðir að framtíð sé í þorskeldi. Það sé
bara spurning hvort Íslendingar hafa
nægt fjármagn til að standa undir
þeim mikla kostnaði sem fylgir því að
kynbæta stofninn.
280 milljónir í styrki
AVS-sjóðurinn lagði verkefninu
til 20-25 milljónir á ári og alls tæpar
280 milljónir. Aðrir aðilar að verkefn-
inu kostuðu einnig nokkru til.
Agnar segir að verkefnið hafi
skilað töluverðri þekkingu sem nýtist
í eldi á öðrum tegundum, svo sem við
framleiðslu seiða og eldistækni í
sjókvíum. Jafnframt hefur Hafró
unnið að langtímarannsóknum á
vaxtarfræði þorsks og fleiru. Vís-
indamenn hafa getað fylgt þorsk-
inum eftir frá klaki og upp í 3-6 ára
aldur. Segir Agnar að það hafi skilað
mikilvægum og spennandi upplýs-
ingum, nýjungum í vaxtarfræði fiska,
sem hafi jafnvel notagildi í fiskifræði
almennt og við mat á fiskistofnum.
Hafró hættir kynbót-
um á eldisþorski
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Eldi Á meðan þorskeldið gekk sem best slátraði HG 10-20 tonnum upp úr
sjókvíunum í Álftafirði á dag og var hráefnið góð viðbót við veiðarnar.
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Þótt seiðaeldi og áframeldi áþorski hafi ekki gengið uppskilaði tilraunaeldi Haf-rannsóknastofnunar og
samstarfsfyrirtækja þekkingu sem
nýtist við annað eldi og og við mat á
stofnum fiska, að sögn Agnars Stein-
arssonar sem stýrði verkefninu
seinni árin. Verkefni um kynbætur á
þorski og seiðaeldi sem AVS-
sjóðurinn styrkti myndarlega í mörg
ár hefur verið dregið saman und-
anfarin ár og hefur nú verið lokað.
Áhugi á þorskeldi kviknaði hér
upp úr aldamótum, eins og hjá öðrum
fiskveiðiþjóðum. Þorskstofninn var í
lægð og þorskverð hátt, mun hærra
en á laxi. Stóru sjávarútvegsfyrir-
tækin litu til þorskeldis sem viðbótar
við sína hefðbundnu starfsemi við
veiðar og vinnslu á þorski og öðrum
fisktegundum.
Fyrstu tilraunir með aleldi á
þorski hófust hér á árinu 2002 og
kynbótaverkefnið IceCod sem Haf-
rannsóknastofnun og Stofnfiskur
stóðu að ásamt sjávarútvegsfyrir-
tækjum ári síðar. Hafró sá um eldi á
klakfiski og seiðaframleiðslu í til-
raunaeldisstöð sinni í Grindavík.
Seiðin voru síðan alin upp í matfisk-
stærð í eldiskvíum, seinni árin ein-
göngu hjá Hraðfrystihúsinu - Gunn-
vör.
Laxinn varð ofan á
Árangur af þessu starfi var ekki
í samræmi við væntingar. Mikil afföll
urðu, bæði í seiðaframleiðslunni og
vegna sjúkdóma í kvíunum. Agnar
segir að á rúmum áratug hafi að-
stæður gjörbreyst. Þorskstofninn
náði sér á strik og þorskverð lækkaði
á mörkuðum en verð á laxi hækkaði.
Var lax því talinn vænlegri til eldis
enda eru í laxeldi notaðir stofnar sem
kynbættir hafa verið í áratugi. Áhug-
inn dofnaði og fyrirtækin heltust úr
lestinni. HG hætti þorskeldinu fyrir
um tveimur árum. Sú litla framleiðsla
sem síðan hefur verið er úr áframeldi
á smáþorski sem veiddur er í þeim
tilgangi. Tilraunir á því sviði hófust
mun fyrr, eða á árinu 1992.
Hafró tók aftur við þessu verk-
efni á árinu 2013, dró smám saman úr
umfangi hans og hefur rekið síðan.
Agnar segir að Hafrannsókna-
Þorskeldi á Íslandi náði há-
marki á árinu 2009. Þá voru
framleidd rúmlega 1.800
tonn. Var það bæði aleldi á
seiðum og áframeldi á undir-
málsþorski. Eftir það hallaði
hratt undan fæti og fram-
leiðslan var komin niður í 29
tonn á síðasta ári. Þar var
eingöngu um að ræða villtan
smáfisk sem alinn var í kvíum
í sláturstærð. Framleiðslan
verður enn minni og ef til vill
engin í ár.
Þorskeldið var alltaf öfl-
ugast á Vestfjörðum, sér-
staklega í Ísafjarðardjúpi, og
entist HG lengst, ef litið er til
stærri sjávarútvegsfyrir-
tækjanna. HB Grandi byggði
upp þorskeldi í laxeldisstöð í
Berufirði en lagði niður starf-
semina fyrir nokkrum árum
og seldi aðstöðuna. Þá var
Brim og forverar þess með
þorskeldi í Eyjafirði um tíma.
Fjöldi smærri fyrirtækja var
með áframeldi á undirmáls-
fiski á Austfjörðum og Vest-
fjörðum.
1.800 tonn-
um slátrað
HÁMARKI NÁÐ 2009