Morgunblaðið - 11.08.2018, Side 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2018
Óseyrarbraut 12, 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5, 104 Reykjavík | stolpigamar@stolpigamar.is
Gámaleiga
Er gámur lausnin fyrir þig?
Við getum líka geymt gáminn fyrir þig
568 0100
stolpigamar.is
HAFÐU
SAMBAND
Búslóðageymsla z Árstíðabundinn lager z Lager z Sumar-/vetrarvörur
Frystigeymsla z Kæligeymsla z Leiga til skemmri eða lengri tíma
15. öld fór vel af stað
fyrir Íslendinga. Hing-
að komu enskir sjó-
menn sem vildu veiða
fisk og kaupa skreið.
Íslenskur sjávar-
útvegur fór að vakna til
lífsins og við tók tími
framfara og kapítal-
isma með meiri auð-
söfnun en áður hafði
þekkst. Framförunum
fylgdi þó umrót sem ógnaði stöð-
ugleika valdastéttarinnar því sífellt
fleiri völdu fiskiðnaðinn fram yfir
bústörfin. Til að vernda þá gegn
samkeppni var Píningsdómi komið á
með vistarböndunum og banni við
vetrarsetu útlendinga. Þetta dró
mátt úr hagkerfinu og auðveldaði
Danakonungi síðar að herða tökin.
Lítil mótstaða var því uppi þegar
Danakonungur fór í stórátak að
„efla danska verslun og sjó-
mennsku“ með því að koma á
danskri einokun.
Þvert á móti sáu ýmsir Íslend-
ingar sér hag í stöðugleikanum þar
sem útlendingum var áfram bönnuð
vetrarseta. Skammtímahagsmunir
réðu svo enn meira för
þar sem verslunarrétt-
urinn var reglulega
seldur á uppboði og því
höfðu kaupmenn engan
hag í því að fjárfesta í
íslenskri framleiðslu.
Til að koma í veg fyrir
okur, þá var verðlag á
allri vöru fest í 160 ár.
Fiskur var verðlagður
það lágt að allur arður
hvarf og var notaður til
að niðurgreiða íslensk-
an landbúnað og hagnað kaup-
mannsins. Of lágt verð á mjöli varð
til þess að kaupmenn fluttu frekar
inn áfengi en slíka nauðsynjavöru og
of hátt verðlag á peningum gerðu
vöruskipti allsráðandi. Enginn gat
safnað pening eða eignast inneign
hjá kaupmanni og því var ekki hægt
að spara til mögru áranna. Afar
ströng viðurlög voru við brotum á
einokunarreglunum, þ.a. dæmi voru
um að sjómenn voru neyddir til að
selja allan sinn afla í því verslunar-
umdæmi sem honum var landað í ,
meira að segja á tímum hungurs-
neyðar þegar fjölskylda þeirra var
að svelta í hel. Ríkisbáknið var síðan
óheyrilega þungt og ósveigjanlegt
og meira að segja á 2. ári móðuharð-
indanna þegar þúsundir Íslendinga
voru þegar farnar að deyja úr
hungri, þá var ekkert slakað til og
fluttur út fiskur eins og í meðalári.
Embættismenn sáu reyndar alveg í
hvað stefndi en það tók þá heilt ár að
taka ákvörðun.
Þegar einokunarversluninni var
komið á var eins og öll orka hyrfi úr
íslenskri þjóð. Nýsköpunargleði
einkaframtaksins vék fyrir aft-
urhaldi sérhagsmuna og litið var á
allar breytingar til framfara sem
ógn við stöðugleika. Hvati í fisk-
veiðum að gefa hásetum hlut af afla
var smám saman bannaður af ótta
við að fækka mundi í sveitum. Engin
framþróun var í veiðiaðferðum, að-
eins Vestfirðingar notuðu sökkur,
enginn kunni að nota net og þil-
skipaútgerðin fór ekki af stað því
góðar hafnir vantaði. Þegar Danir
reyndu að koma slíkri útgerð á settu
Íslendingar það skilyrði að skipin
yrðu mönnuð útlendingum. Stöð-
ugleikanum varð að viðhalda. Undir
lok einokunarinnar voru einkum Ís-
lendingar sem voru heitustu stuðn-
ingsmenn kerfisins, því þeir trúðu að
einokun væri eina leiðin til að
tryggja öryggi í verslun.
Það var því engin tilviljun að sjálf-
stæðisbaráttan hófst sem frjáls-
hyggjuvakning sem beint var að
þessum viðskiptahindrunum. Þegar
Jón Sigurðsson fór að tala fyrir
verslunarfrelsi, var hann ekki bara
að tala við dönsk yfirvöld, heldur var
hann að reyna að vekja íslenska þjóð
úr doða vanþekkingar svo hún áttaði
sig á skaðanum sem ríkisafskiptin af
verslun voru að valda.
Þegar horft er til baka þá hefði
saga Íslands líklega orðið önnur og
hagsælli ef viðhorf Íslendinga til
verslunar hefðu verið opnari og þétt-
býliskjarnar og útgerð hefðu fengið
að þróast eðlilega. Mun erfiðara
hefði verið fyrir Danakonung að
beita Íslendinga því harðræði ef hér
hefði verið öflug borgarastétt með
ríka hagsmuni í frjálsri verslun og
þróun líklega orðið nær því sem
gerðist í Noregi. Þá hefðu Íslend-
ingar verið 350 þúsund strax um
aldamótin 1800 og mögulega hefði
Jan Mayen orðið íslensk og íslensk
byggð ekki lagst af á Grænlandi.
Ekkert lært af sögunni
Nú er brátt öld liðin frá stærsta
sigri baráttunnar sem frjálshyggju-
maðurinn Jón Sigurðsson hóf.
Kjarninn í boðskap Jóns hefur þó
gleymst. Íslensk stjórnvöld eru í sí-
auknum mæli farin að taka upp iðju
forvera sinna og þvinga fram fá-
keppni og einokun í nafni þess að
„efla íslenskan iðnað“ eða til að
„tryggja öryggi þjónustunnar“. Af-
leiðingarnar eru þær sömu og áður,
stöðnun efnahagslífsins og skert lífs-
gæði. Þeir sem nota þjónustuna fá
ekkert um hana að segja og þeir sem
veita hana hafa engan hvata til að
bæta hana. Enn er búsetuþróun
þvinguð og sveitarfélög sem græða á
húsnæðisbólum fá að einoka skipu-
lagsmál. Í samgöngum skilar bara
þriðjungur vegafjár sér aftur í veg-
ina og innanlandsflugi hrakar ár frá
ári því enginn má græða á flugvall-
arrekstri. Skóla- og heilbrigðiskerfið
er síðan meira rekið fyrir þarfir
kerfisins en fólksins sem þarf á þjón-
ustunni að halda.
Skattbyrðin vex sífellt því sóunin
er stjórnlaus þar sem ekkert aðhald
er á eyðslu fjár sem enginn ber
ábyrgð á. Enginn hefur val lengur
því allir stjórnmálaflokkar eru að
róa fram af sama hengiflugi, þó mis-
hratt sé.
Er ekki komið mál að linni. Er
ekki kominn tími til að endurvekja
sjálfstæðisbaráttu frjálshyggjunnar
fyrir sjálfstæði einstaklingsins frá
ofríki ríkisins.
Eftir Jóhannes
Loftsson
»Mestu hamfarir Ís-
landssögunnar voru
af manna völdum.
Jóhannes Loftsson
Höfundur er formaður
Frjálshyggjufélagsins.
lififrelsid@gmail.com
Mestu hamfarir Íslandssögunnar
Mannfjöldaþróun hefði orðið önnur hefði atvinnulíf fengið að þróast eðlilegar.
Fiskútflutningur í N-Atlantshafi. (Gísli Gunnarsson: Upp er boðið Ísaland)