Breiðfirðingur - 01.04.1992, Page 12

10
BREIÐFIRÐINGUR
eða stjörnumerki byrjar að sjást á undan sól þegar hún er að
koma upp (morgunris stjörnunnar) eða hvenær stjarnan
hættir að sjást á eftir sól á kvöldin (kvöldsetur). Af ýmsum
ástæðum hentar þetta síður þegar norðar dregur. Vegna lítils
halla sólbrautarinnar verður morgunris eða kvöldsetur þar
ekki eins skýrt. Líklega skiptir þó mestu að ekki sér til
stjarna vegna bjartra nótta þann hluta ársins sem mest á
ríður, „um hábjargræðistímann“. Þetta er raunar ekki eina
dæmið um að norðlæg búseta gerir aðrar kröfur til manna en
suðlæg.
Á norðurslóð er semsé vænlegra að fylgjast með hinum
miklu breytingum á lengd dagsins og með stað sólarinnar
sjálfrar við sjónhring þegar hún rís eða sest. Hér norður frá
flennist hvor þessara staða um sig allt að því um hálfan
hringinn milli sólstaðna. Þeir færast því miklu örar en sunnar
í álfum þar sem heildarfærslan er jafnvel ekki nema 50-60
gráður. Norðlægar þjóðir hafa því getað fylgst með árstíð-
inni (í skilningi almanaksins) með því að athuga hvar sólin
kom upp og settist, til dæmis miðað við fjallahring á föstum
athugunarstað.
Einnig þykir nú sýnt að fornar þjóðir hafi „skráð“ sólar-
ganginn þótt „óskrifandi" væru, enda var það ekki gert með
bleki og penna, heldur með grjóti sem raðað var á ákveðinn
hátt til að fylgjast með sólinni, samanber til dæmis hina
ævagömlu klettasamstæðu í Stonehenge í Englandi.
Pörfin fyrir tímatal til forna
Ef við hugsum nú til samfélagsins á íslandi eftir landnám,
getum við séð ýmis atriði í lífi fólks sem hafa skapað þörf
fyrir gott og sæmilega einfalt tímatal, jafnvel frekar en í
þeim löndum sem flest landnámsfólkið kom frá. Mörg þess-
ara atriða tengjast því hve sumarið er stutt og þess vegna
brýnt að nýta það sem best.
Ef við lítum nú á landbúnað í samfélögum eins og á ís-
landi á þjóðveldistímanum, þá er ljóst að hver bóndi um sig