Ljósmæðrablaðið - 01.07.2017, Blaðsíða 18

18 Ljósmæðrablaðið - júlí 2017
Mikilvægi næringarástands móður á
meðgöngu og tengsl þess við þroska, vöxt
og heilsu barnsins til skemmri og lengri tíma
hefur víða verið lýst í rannsóknum (Barker,
2007; Koletzko o.fl., 2014; Netting o.fl.,
2014; Ramakrishnan o.fl., 2012). Í þessari
grein verður fjallað um aðferðafræðilegar
áskoranir í næringarfræði, íslenskar
rannsóknir sem tengjast mataræði
á meðgöngu og hugmyndir um það
hvernig hægt væri að innleiða markvissa
næringarmeðferð í mæðravernd á Íslandi
til þeirra kvenna sem mest þurfa á slíkri
meðferð að halda.
Fæðumynstur kvenna á meðgöngu
sem einkennist af ríflegri neyslu ávaxta
og grænmetis, fisks og hollrar fitu og um
leið minni neyslu á næringarsnauðum
fæðutegundum tengist minni líkum á
meðgöngueitrun, fyrirburafæðingum
og öðrum meðgöngukvillum í stórum
norrænum rannsóknum (Brantsaeter o.fl.,
2009; Englund-Ögge o.fl., 2014; Haugen
o.fl., 2008; Knudsen o.fl., 2008; Meltzer
o.fl., 2011). Íslensk rannsókn (n=162) frá
árunum 2012-2013 sýndi að heilsusamlegt
mataræði kvenna á meðgöngu tengist
minni líkum á meðgöngusykursýki, eftir
að leiðrétt hafði verið fyrir þáttum á borð við aldur, fjölda fyrri
barna, þyngd fyrir meðgöngu, orkuinntöku á meðgöngu, vikulegri
þyngdaraukningu og hreyfingu (OR: 0,36 95% öryggismörk: 0,14,
0,94) (Tryggvadóttir o.fl., 2016). Neysla lykilnæringarefna fyrir
fósturþroska, svo sem omega-3 fitusýra, joðs og D-vítamíns var af
skornum skammti hjá hluta kvenna og fæðuval var almennt ekki
eins gott og best væri kosið (Gunnarsdóttir o.fl., 2016; Tryggvadóttir
o.fl., 2016 ), sem er í samræmi við niðurstöður fyrri rannsókna, bæði
erlendra og innlendra (Rodriguez-Bernal o.fl., 2013; Haugen o.fl.,
2008; O‘Neill o.fl., 2011; Ólafsdóttir o.fl., 2006). Það er ljóst að
næring á meðgöngu er mikilvæg.
Brýn þörf á skimunartæki
Sú aðferð sem helst er notuð til að rannsaka mataræði í stórum
faraldsfræðilegum rannsóknum er tíðnispurningalisti (Food
Frequency Questionnaire) (Brantsaeter o.fl., 2009; Knudsen
o.fl., 2008). Til að fá nákvæmar upplýsingar um orkuneyslu,
framlag orkugefandi næringarefna (fitu, próteina og kolvetnis)
til heildarorkuneyslu auk neyslu einstakra næringarefna þá þarf
slíkur listi að vera mjög ítarlegur (að lágmarki 180 spurningar eða
10 blaðsíður með ítarlegum spurningum um neyslu mismunandi
matvæla). Þar af leiðandi tekur dágóðan tíma að svara listanum (allt
að klukkutíma). Aðrar aðferðir sem notaðar eru til að kanna mataræði
eru ennþá tímafrekari og um leið dýrari en tíðnispurningalistar. Má
þar nefna skráningu neyslu í nokkra daga (yfirleitt þriggja til sjö
daga matardagbók) (Gunnarsdóttir o.fl., 2016), upprifjun á mataræði
(Þorgeirsdóttir o.fl., 2011) og fæðissögu sem fer fram í viðtali
við næringarfræðing (tekur yfirleitt um
klukkustund). Tímafrekar aðferðir eru í
senn dýrar í framkvæmd og fráhrindandi
og ekki fýsilegur kostur í klínísku starfi.
Brýn þörf er á einföldu skimunartæki
til að finna þær konur sem gætu verið að
stofna eigin heilsu og fóstursins í hættu
með of lítilli neyslu næringarefna sem
gegna lykilhlutverki við fósturþroska
eða með óheilsusamlegu fæðumynstri.
Slíkt skimunartæki þarf ekki einungis að
endurspegla heildargæði mataræðis móður
á meðgöngu heldur er einnig mikilvægt
að skilgreining á hollustu fæðumynsturs
út frá spurningalistanum tengist þekktum
áhættuþáttum á meðgöngu eða í fæðingu.
Það borða ekki allar konur yfir kjörþyngd
óhollan mat
Töluverð reynsla er komin á skimun fyrir
vannæringu (orku- og próteinskorti) meðal
sjúklinga á sjúkrastofnunum (Stratton
o.fl., 2006; Þórsdóttir o.fl., 1999), meðan
skimun fyrir óheilsusamlegu mataræði
(nutritional risk) á meðgöngu þekkist ekki.
Þyngd fyrir þungun og þyngdaraukning
á meðgöngu eru hins vegar breytur
sem hafa verið skráðar í sjúkraskrá
(mæðraskrá) víða um heim um árabil. Í dag er vel þekkt að þyngd
móður fyrir þungun ásamt mikilli þyngdaraukningu á meðgöngu
tengist ýmsum kvillum á meðgöngu og aukinni tíðni ofþyngdar
hjá barninu (Cnattingius o.fl., 2013; Lau o.fl., 2014). Því hefur
þyngd fyrir þungun (líkamsþyngdarstuðull) víða verið notuð til að
meta þörf kvenna fyrir lífsstílsíhlutanir á meðgöngu. Íhlutanir sem
fela í sér bætt mataræði og aukna hreyfingu skila yfirleitt ágætis
árangri með tilliit til þyngdaraukningar á meðgöngu (Muktabhant
o.fl., 2015). Hins vegar eru verndandi áhrif lífstílsíhlutanna með
tilliti til áhættu fyrir meðgöngusykursýki ekki eins skýr (Bain o.fl.,
2015; Poston o.fl.,2015). Hluti skýringarinnar gæti legið í því að
þátttakendur í þessum rannsóknum voru valdir á grundvelli þyngdar
fyrir þungun en ekki á grundvelli þess hvernig mataræði þeirra (eða
hreyfing) var í upphafi meðgöngu. Það er líkt og gert sé ráð fyrir
að allar konur yfir kjörþyngd hefðu gagn af því að breyta mataræði
sínu. Ein áhugaverðasta niðurstaða nýlegrar íslenskrar rannsóknar
var sú að konur yfir kjörþyngd sem borðuðu hollan mat reyndust
ekki vera í meiri hættu á að fá meðgöngusykursýki heldur en konur
í kjörþyngd (Tryggvadóttir o.fl., 2016) og óverulegur munur virtist
vera á mataræði kvenna í kjörþyngd og þeirra sem voru annað hvort
of þungar eða of feitar fyrir þungun (Gunnarsdóttir o.fl., 2016).
Bendir þetta til þess að sú hefð að velja konur inn í lífsstílsíhlutanir á
grundvelli þyngdar eingöngu sé ekki endilega besta nálgunin.
Það að velja þátttakendur inn í lífstílsíhlutun á grundvelli mataræðis
er hins vegar flókið, þar sem sú aðferðafræði sem viðurkennd er í
dag til að kanna mataræði einstaklinga er mjög kostnaðarsöm.
Víða um heim leita menn að nýjum aðferðum til að meta fæðuval
F R Æ Ð S L U G R E I N
Dr. Ingibjörg Gunnarsdóttir,
næringarfræðingur, Næringastofu
Landspítala.
Samstarfsaðilar:
Laufey Hrólfsdóttir næringarfræðingur,
Bryndís Eva Birgisdóttir næringarfræðingur,
Þórhallur Ingi Halldórsson líftölfræðingur,
Ingibjörg Th Hreiðarsdóttir ljósmóðir
Hildur Harðardóttir læknir.
Næringarmeðferð í mæðravernd á Íslandi
staða þekkingar og framtíðarsýn.