Ljósmæðrablaðið - 01.07.2017, Síða 19

19Ljósmæðrablaðið - júlí 2017
fólks á einfaldari hátt, en þessar aðferðir eiga það flestar sameiginlegt
að krefjast lífsýnis og eru þær mælingar auk þess framkvæmdar á
dýrum tækjabúnaði. Af þessum sökum má teljast ólíklegt að þessar
aðferðir muni rata inn í klínískt starf á næstu árum. Skortur er í dag
á gildismetnu skimunartæki sem á fljótlegan hátt getur metið hættu á
ófullnægjandi mataræði, til dæmis meðal barnshafandi kvenna. Slíkt
tæki er forsenda þess að hægt sé að innleiða markvissar íhlutanir í
mæðravernd þar sem kröftum væri beint að þeim konum þar sem
ófullnægjandi næring skapar heilsufarslega áhættu fyrir móður og barn.
Mikill sparnaður gæti falist í því að „flokka“ barnshafandi konur inn
í lífstílsíhlutanir í heilbrigðiskerfinu eftir niðurstöðum skimunar fyrir
ófullnægjandi mataræði fremur en að gera ráð fyrir því að allar konur
sem eru yfir kjörþyngd séu í aukinni hættu (Tryggvadóttir o.fl., 2016).
Leitin að hagkvæmri næringarmeðferð á meðgöngu
Sumarið 2015 fékk fyrirtækið Næring móður og barns ehf. styrk úr
Tækniþróunarsjóði Rannís til rannsókna sem hafa verið unnar í nánu
samstarfi við Rannsóknastofu í næringarfræði við Háskóla Íslands
og Landspítala, Kvennadeild Landspítala og Heilbrigðisstofnun
Norðurlands á Akureyri. Rannsóknasjóður Háskóla Íslands og
Vísindasjóður Landspítala hefur einnig stutt við bakið á þeim
vísindamönnum sem standa að baki rannsóknunum. Vísindalegt
gildi rannsóknanna felst meðal annars í því að kanna hvort stuttur
spurningalisti um fæðuval (skimunartæki) sem lagður er fyrir á fyrsta
þriðjungi meðgöngu geti gefið vísbendingar um áhættu á alvarlegum
fylgikvillum á meðgöngu til viðbótar við þær vísbendingar sem þekktir
áhættuþættir á borð við aldur móður, þyngd og fjölskyldusögu geta
gefið. Praktískt gildi rannsóknarinnar felst í því að skilgreina „hversu
vont er vont?“ eða „hversu gott er gott?“. Breyting á mataræði getur
valdið streitu og þar af leiðandi óþarfi að gera breytingar á mataræði
á þessu viðkvæma tímabili ef ekki má vænta þess að breytingin skili
ávinningi.
Barnshafandi konum sem mættu í ómskoðun á kvennadeild
Landspítala við 11.-14. viku meðgöngu á tímabilinu 1. október 2015
til 31. september 2016 var boðin þátttaka í rannsókninni. Reiknað var
með um 80% þátttöku, sem gekk eftir, en alls svöruðu 2117 konur
spurningalistanum á rannsóknatímabilinu. Fjöldi þátttakenda gefur
nægt tölfræðilegt afl til að skoða tengsl milli fæðuvals og kvilla á
meðgöngu á borð við meðgönguháþrýsting, meðgöngusykursýki
og meðgöngueitrun (Elíasdóttir o.fl., 2010). Siðanefnd Landspítala
samþykkti rannsóknaáætlunina (21/2015). Spurningalistinn byggir á
norrænum (Nordic Nutrition Recommendations, 2012) og íslenskum
ráðleggingum um næringarefni og fæðuval (Embætti landlæknis,
2014), upplýsingum um neysluvenjur íslenskra kvenna á barneignaaldri
(Þorgeirsdóttir o.fl., 2011) sem og nýlegum rannsóknum á tengslum
fæðuvals og næringargildi fæðu kvenna á meðgöngu við heilsu móður
og barns (Gunnarsdóttir o.fl., 2013; Bath o.fl., 2013; Zhou o.fl., 20
til almennrar notkunar á joðbætiefnum meðal barnshafandi kvenna á
Íslandi. Grein sem birtist nýlega í Læknablaðinu styður það að ekki
sé æskilegt að ráðleggja öllum barnshafandi konum á Íslandi að taka
inn joð sem bætiefni á meðgöngu, þar sem slíkt gæti aukið hættu
á ofskömmtum hjá hluta þýðisins (Gunnarsdóttir o.fl., 2016). Eina
raunhæfa leiðin virðist vera sú að þróa skimunartæki sem gæti gefið
í skyn áhættu á joðskorti og í framhaldi af því að móta leiðbeinandi
einstaklingsmiðaðar ráðleggingar fyrir þessar konur.
Sú leið sem oftast er notuð til að skilgreina joðhag þjóða og einstakra
hópa er að mæla styrk joðs í þvagprufum frá að minnsta kosti 100
einstaklingum. Reynist miðgildi joðstyrks í þvagi lægra en 150 µg/L
í hópi barnshafandi kvenna bendir það til joðskorts í þýðinu (WHO/
UNICEF, 2007; WHO/UNICEF/ICCIDD 2007). Ein þvagprufa er ekki
nægjanleg til að gefa til kynna joðhag einstaklinga en talið er að safna
þurfi þvagi í allt að 7-14 daga til að niðurstöðurnar séu marktækar
fyrir einstaklinginn. Nákvæmari, einstaklingsmiðaðar aðferðir eru
í þróun. Dæmi um slíka aðferð eru mælingar á thyroglobulini í blóði
eða serum (Völzke o.fl., 2016). Það má telja ólíklegt að slíkar aðferðir
verði innleiddar í klínískt starf á næstunni og muni notkun aðferðanna
væntanlega takmarkast við rannsóknir fyrst um sinn. Í ljósi þessa hefur
umræða skapast meðal sérfræðinga á Norðurlöndum (Nyström o.fl.,
2016) og í Evrópu (Völzke o.fl., 2016), hvort hægt sé að nota einfalda
spurningalista um fæðuval til að meta hættu á joðskorti á meðgöngu.
Þar sem helstu uppsprettur joðs í íslensku mataræði (og norsku) eru
fyrst og fremst tvær, fiskur og mjólk, þá eru ákveðnar líkur á að þetta sé
hægt hérlendis (Nyström o.fl., 2016).
Fyrstu niðurstöður rannsókna okkar sem lýst hefur verið hér benda
til þess að um 12% barnshafandi kvenna borði fisk <1x í viku og noti
jafnframt <1 skammt af mjólkurvörum á dag (óbirtar niðurstöður sem
byggja á svörum 700 kvenna á tímabilinu október 2015 til janúar
2016). Þessi hópur fær að öllum líkindum ekki nægt joð úr fæði eða vel
innan við helming þess sem ráðlagt er. Miðað við þessar niðurstöður
þá áætlum við að með því að safna þvagsýnum frá 1000 konum fengist
nægur fjöldi sýna (n>100) frá konum sem gætu verið í hættu á joðskorti
og unnt væri að bera joðstyrk í þvagi þeirra saman við skilgreiningar
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar á joðskorti á meðgöngu (miðgildi
<150 µg/L) og kvenna sem fylgja ráðleggingum um fisk og
mjólkurneyslu. Vísindasiðanefnd hefur samþykkt rannsóknaáætlun
okkar (VSN-17-057-S1) og er áætlað að gagnasöfnun hefjist haustið
2017 á Kvennadeild Landspítala.
Er rafræn einstaklingsmiðuð næringarráðgjöf lausn?
Næring móður og barns ehf. hefur einnig staðið fyrir forrannsókn
í samstarfi við Heilbrigðisstofnun Norðurlands á Akureyri og
Rannsóknastofu í næringarfræði með fjárhagslegum stuðningi
frá Tækniþróunarsjóði. Markmið þeirrar rannsóknar er að kanna
hvort rafræn, einstaklingsmiðuð næringarráðgjöf sem beint er
til barnshafandi kvenna gæti tengst bættu mataræði þeirra síðar
á meðgöngunni og minni líkum á óhóflegri þyngdaraukningu á
meðgöngu. Skimað var fyrir hugsanlegum þátttakendum (n=100) á
Heilsugæslunni á Akureyri. Skilyrði fyrir þátttöku voru: Aldur ≥18 ár
og ≤45 ár, líkamsþyngdarstuðull ≥25 kg/m2. Konur með undirliggjandi
sjúkdóma (áhættumeðganga) og fjölbyrjur voru útilokaðar frá þátttöku.
Þátttakendum var slembidreift í tilraunahóp (n=50) sem fékk aðgang
að rafrænni, einstaklingmiðaðri næringarráðgjöf gegnum vefsíðuna
Næring móður og barns (www.nmb.is) og viðmiðunarhóp (n=50) sem
fékk hefðbundna mæðravernd, en tryggt var að allir í viðmiðunarhóp
fengju viðeigandi bæklinga um fæðuval samkvæmt klínískum
leiðbeiningum.
Munur á fæðuvali og næringargildi fæðu milli tilraunahóps og
viðmiðunarhóps verður metið með sólarhrings upprifjunum á mataræði
á öðrum (24.-26.viku) og þriðja þriðjungi meðgöngu (35.-38.viku).
Næringarfræðingurinn sem tekur viðtölin hefur ekki upplýsingar um
það hvorum hópnum þátttakendur tilheyra. Upplýsinga um fæðuval,
hæð og þyngd fyrir þungun, félagslegan bakgrunn, reykingasögu, aldur,
fjölda fyrri barna og viðhorf til næringarráðgjafar verður aflað með
spurningalista. Vísindalegt gildi rannsóknarinnar felst fyrst og fremst
í því að kanna fýsileika þess að nota rafræna, einstaklingsmiðaða
næringarráðgjöf til að bæta fæðuval og minnka líkur á óhóflegri
þyngdaraukningu kvenna á meðgöngu og fá vísbendingar um gagnsemi
þess með tilliti til fæðuvals og þyngdaraukningar. Rannsóknin,
sem lýkur í september 2017, mun gefa okkur vísbendingar um það
hvort sjálfsskoðun kvenna á eigin mataræði og einstaklingsmiðaðar
ráðleggingar út frá því hvernig mataræði konunnar er í dag skili sér í
betra fæðuvali samanborið við almenna upplýsingagjöf.
Framtíðarsýn
Það getur verið flókið að breyta fæðuvenjum og er það einn megin
tilgangur rannsókna okkar að hjálpa þeim sem sinna mæðravernd að
forgangsraða þeim ráðleggingum á breytingum á fæðuvali sem líklega
myndu skila mestum ávinningi til barnshafandi kvenna. Í drögum
að tillögu til þingsályktunar um heilbrigðisstefnu til ársins 2022 er
gert ráð fyrir að næringarfræðingar veriði að störfum í um helmingi
heilsugæslustöðva á landinu í lok árs 2022. Hlutverk næringarfræðinga
er ekki skilgreint nákvæmlega í stefnunni, en sá hópur sem stendur
að þessari grein er sammála um að aðkoma næringarfræðinga
að mæðravernd (sem og ung- og smábarnavernd) sé ofarlega í