Ljósmæðrablaðið - 01.07.2017, Síða 33

33Ljósmæðrablaðið - júlí 2017
að taka þátt í hópmeðgönguvernd samhliða áhættumæðraverndinni.
(Andersson o.fl., 2013; C. Klima o.fl., 2009; Rising, 1998; Rising
o.fl., 2004; Teate o.fl., 2011). Fræðsla og umræður eru aðallega
í höndum ljósmæðra, en að auki geta aðrir fagaðilar komið að
fræðslu til hópsins, svo sem næringarfræðingar, félagsráðgjafar eða
fjölskylduráðgjafar (Rising, 1998). Umræðuefnin eru fjölbreytt, t.d.
eðlilegur fósturþroski, breytingar á líkama konunnar á meðgöngu
en einnig sálfélagslegir þættir svo sem andleg líðan, samskipti og
heimilisofbeldi (Andersson o.fl., 2013; Rising, 1998).
Upphaf hópmeðgönguverndar
Hópmeðgönguvernd kom fyrst fram á áttunda áratugi síðustu aldar
og á rætur sínar að rekja til Minnesota í Bandaríkjunum. Hópur
ljósmæðra og barnahjúkrunarfræðinga hóf þá að bjóða konum upp á
slíka þjónustu til að bregðast við auknum kröfum kvenna um virka
þátttöku í heilsuvernd, aukna fræðslu og samfellda þjónustu (Manant
og Dodgson, 2011; Rising, 1998). Upphaflega var um að ræða
hópmeðgönguvernd fyrir pör á síðasta þriðjungi meðgöngu og fyrstu
þrjá til fjóra mánuðina eftir fæðingu. Ríkti mikil ánægja með þetta
fyrirkomulag meðal skjólstæðinga og fagfólks. Ein þeirra ljósmæðra
sem hafði starfað í þessari hópmeðgönguvernd, Sharon S. Rising, kom
í kjölfarið á fót þjónustu sem náði til allrar meðgöngunnar og kallaði
hún fyrirkomulagið síðar CenteringPregnancy. Hópmeðgönguvernd
hefur síðan verið í stöðugri þróun um allan heim, bæði í upphaflegri
mynd sem og með breyttum aðstæðubundnum áherslum að
frumkvæði þeirra ljósmæðra sem sinna meðgönguvernd á hverjum
stað.
Hópmeðgönguvernd hefur ekki verið tekin upp á Íslandi en
fyrirkomulagið fellur vel að þeim gildum sem íslenskar ljósmæður
starfa eftir í meðgönguvernd þar sem lögð er áhersla á samfellda
þjónustu, heilsufarsmat, fræðslu og stuðning. Fyrirhugað er
að prófa slíkt fyrirkomulag sem hluta af doktorsverkefni í
ljósmóðurfræði haustið 2017 og taka fjórar heilsugæslustöðvar á
höfuðborgarsvæðinu þátt í forprófuninni. Sú forprófun mun leiða
í ljós hvernig þetta fyrirkomulag hentar við íslenskar aðstæður.
Líklegt þykir að hópmeðgönguvernd henti íslenskum konum þar
sem þær eru duglegar að nota bumbuhópa á samfélagsmiðlum og
sækja skipulagða fræðslu utan hefðbundinnar meðgönguverndar
(Helga Gottfreðsdóttir 2011). Í rannsókn sem unnin var í samstarfi
við Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins var skoðað hvert notagildi
skipulagðar foreldrafræðslu er frá sjónarhorni foreldara sem höfðu
tekið þátt í slíkum námskeiðum. Flestir nýbakaðir foreldrar sem
tóku þátt í rannsókninni telja að fæðingarfræðsla eigi að fara fram
á hópnámskeiði eða 88,29% feðra og 90,68% mæðra en rúm 70%
karla og kvenna telja að sú fæðingarfræðsla sem nýttist þeim best í
fæðingunni hafi verið fræðslan á hópnámskeiðinu. Í sömu rannsókn
telja 51,35% mæðra og 66,95% feðra að fæðingarfræðsla eigi að
fara fram hjá ljósmóður í meðgönguvernd en 36,0% feðra en aðeins
27,1% mæðra telja að sú fræðsla sem nýttist þeim best í fæðingu
hafi komið frá ljósmóður í meðgönguvernd. (Helga Gottfreðsdóttir
2011). Í meistararannsókn Emblu Ýrar Guðmundsdóttur frá árinu
2014 kemur fram að einungis 35% verðandi foreldra sæki skipulagt
foreldrafræðslunámskeið utan meðgönguverndar. Í verkefninu
var unnið með gögn úr rannsókninni Barneign og Heilsa en
upplýsingum var safnað frá konum um allt land. Almennt fannst
frumbyrjum í rannsókninni þær hafa gagn af þátttöku á skipulögðum
foreldrafræðslunámskeiðum á meðgöngu en hins vegar var enginn
munur á líðan og upplifun þeirra af fæðingu eftir því hvort þær sóttu
skipulagt foreldrafræðslunámskeið á meðgöngu eða ekki (Embla Ýr
Guðmundsdóttir, 2014).
Hópmeðgönguvernd gæti verið vettvangur til að veita konum
öruggan vettvang til að kynnast öðrum konum sem eiga von á barni
á svipuðum tíma þar sem þær geta notið stuðnings hver frá annarri
og frá þeim ljósmæðrum sem hópnum sinna. Þar gefst meira svigrúm
til fræðslu en í hefðbundinni meðgönguvernd, konurnar geta rætt
hugðarefni sín og þegið fræðslu og ábendingar um gagnlegar
upplýsingar, en jafnframt gefur þessi vettvangur öllum konum sem
sækja meðgönguverndina jafna möguleika á upplýsingum sem nýtast
þeim í fæðingu er varðar ákvarðanir um verkjameðferðir, leiðir til að
draga úr kvíða og áhyggjum o.fl.
Kenningagrunnur
Kenningagrunnur hópmeðgönguverndar er feminismi, hugmyndafræði
ljósmóðurfræðinnar og hugrænar félagsnámskenningar (e. social
cognitive theory). Feminismi í hópmeðgönguvernd birtist í áherslum
á sjálfræði og sjálfsstyrkingu kvenna þar sem konurnar eru hvattar
til að taka ábyrgð á eigin heilsuvernd og líðan og styðja aðrar konur
í hópnum til hins sama. Umræður í hópnum mótast eftir þörfum
þeirra kvenna sem í honum eru og fræðsla frá ljósmóður er veitt með
umræðum frekar en beinni fræðslu. Þetta er mikilvægur þáttur sem
greinir hópmeðgönguvernd frá hefðbundnum námskeiðum. Með
virkri þátttöku í meðgönguvernd eykst sjálfsöryggi kvenna og trú á
eigin hæfni til að ganga með, fæða og annast barn og fjölskylduna í
heild. Samkvæmt hugmyndafræði ljósmóðurfræðinnar er meðganga og
fæðing eðlilegt ferli og hlutverk ljósmóðurinnar í hópmeðgönguvernd
er að skapa heppilegt umhverfi til umræðna. Ljósmóðirin kemur með
sinn faglega bakgrunn, en það eru þarfir þeirra kvenna sem eru í
hópnum í hvert sinn sem liggja að baki umræðum og sú sameiginlega
reynsla og þekking sem myndast í hópnum getur orðið valdeflandi fyrir
alla þátttakendur - barnshafandi konur, stuðningsaðila og ljósmæður.
Að lokum samræmist það hugrænum félagsnámskenningum að
hópurinn veiti hverri konu þann félagslega stuðning sem hún þarfnast
og að konan finni að hún tilheyri hópnum og sé mikilvægur hluti af
honum. Rannsóknir sýna að konur sem fá góðan félagslegan stuðning
eru líklegri til að hafa meira sjálfstraust og ganga betur bæði á
meðgöngu og í fæðingu (Rising o.fl., 2004).
Virk þátttaka í heilsufarsmælingum á meðgöngu
Vísbendingar eru um að þegar barnshafandi kona annast sjálf
heilsufarsmælingar í samvinnu við ljósmóður þá dregur það úr
áhættuhugsun og styrkir þá hugmyndafræði að meðgangan sé eðlilegt
ferli (Rising, 1998). Þá er valdefling kvenna ekki síður mikilvægur
ávinningur sem felst í aukinni þekkingu á meðgöngutengdum
áhættuþáttum og vakningu til ábyrgðar á eigin heilsufari (Ickovics
o.fl., 2007; C. S. Klima, 2003; Novick o.fl., 2011; Rising o.fl., 2004;
Robertson, Aycock og Darnell, 2009; Teate o.fl., 2011). Slík valdefling
er mikilvægur þáttur í heilbrigði mæðra og fjölskyldunnar sem heild
þar sem konan er betur í stakk búin til að annast heilsueflingu barna
sinna líkt og sína eigin (C. S. Klima, 2003). Þegar konur sjá sjálfar um
hluta heilsufarsmælinga gefst meiri tími til umræðna með ljósmóður og
öðrum konum í hópnum (Baldwin, 2006; Teate o.fl., 2011). Rannsóknir
sýna að konum þykir jákvætt að gera heilsufarsmælingar sjálfar og
einnig að mælingar séu gerðar innan hópsins. Konurnar öðlast aukinn
skilning á tilgangi áhættumats í meðgönguvernd, axla aukna ábyrgð
á eigin heilsu, finna fyrir auknu valdi yfir eigin meðferð og fylgjast
betur með breytingum á líðan sinni. Konunum þykir lærdómsríkt og
hughreystandi að sjá og heyra hvað mælingar eru misjafnar á milli
kvenna, en þó allar innan eðlilegra marka. Algengt er að konur fái til
dæmis athugasemdir frá samferðafólki sínu um það hvernig þær beri
börn sín, að mikið eða lítið sjáist á þeim og að barnið hljóti að vera
lítið eða stórt. Að hafa fylgst með skoðunum í hópi kvenna og séð að
þetta getur verið afar mismunandi en samt eðlilegt, getur reynst konum
hjálplegt við að takast á við slíkar athugasemdir (Novick o.fl., 2011;
Rising, 1998).
Aukin fræðsla og stuðningur í meðgönguvernd
Hópmeðgönguvernd er kjörin leið til að auka tíma fyrir fræðslu
og umræður en skortur á tíma til fræðslu og umræðna er eitt helsta
umkvörtunarefni kvenna í hefðbundinni meðgönguvernd (Hildingsson
og Radestad, 2005). Nýleg íslensk rannsókn rennir frekari stoðum
undir það að barnshafandi konur á Íslandi telja að ekki sé nægum
tíma varið í að veita upplýsingar og undirbúning fyrir fæðingu í
meðgönguvernd. Í rannsókninni höfðu um 87% barnshafandi kvenna
væntingar um að fá upplýsingar um fæðinguna í meðgönguvernd, en