Mosfellingur - 29.09.2006, Blaðsíða 10

Kristinn Magnússon
fjallar um fornleifar í Mosfellsbæ
Sagt er að Íslendingar trúi öðrum
þjóðum fremur á álfa og huldufólk.
Í hugum fl estra, sem í dag trúa því
að slíkar verur séu til, eru álfar og
huldufólk fremur meinlausar verur.
Þetta hefur þó ekki alltaf verið
svo. Áður fyrr var talið mikilvægt
að fara að öllu með gát í samskipt-
um við álfa og huldufólk. Þekktar
eru þjóðsögur af heimsóknum
huldufólks heim á bæi þegar mess-
að var á jólanótt. Í slíkar messur
fóru oftast allir af heimilinu nema
ein manneskja sem skilin var eftir
til að gæta bæjarins. Huldufólkið
nýtti tækifærið meðan fólk var í
messu og hélt veislu í bæn um. Sá
er bæjarins gætti mátti helst ekki
láta huldufólkið sjá sig og alls ekki
taka þátt í dansi þess og gleði. Gerði
hann það var hann annað hvort
dauður eða vitskertur að morgni
eða með öllu horfi nn. Önn ur hætta
sem stafaði af álfum og huldufólki
var sú að það sat um að ná í börn
mennskra manna og láta örvasa
karla og kerlingar í þeirra stað.
Talið var að álfar ættu erfi ðara með
að nema skírð börn á brott og því
mikilvægt að skíra börnin sem fyrst.
Eftir að barn hafði tekið tenn ur átti
því að vera nokkurn veginn óhætt.
En það eru líka til margar sögur
um góð samskipti manna og álfa
og huldufólks. Huldufólk leitaði t.d.
oft hjálpar mennskra manna þeg ar
huldukonur gátu ekki fætt börn sín.
Var slík aðstoð vel launuð og þar
sem vinátta tókst með huldufólki
og mennskum mönnum reyndist
huldufólkið mönnunum gott og
hjálpsamt með afbrigðum.

Brátt mun ný íbúðarbyggð rísa
í landi Helgafells. Á svæðinu sem
til stendur að byggja á er strýtu-
myndaður hóll, mjög áberandi í
lands laginu. Hóllinn heitir Sauð-
hóll. Þar er sagður bústaður álfa.
Til er gömul saga sem höfð er eftir
Hauki Níelssyni sem lengi var bóndi
á Helgafelli. Samkvæmt sögunni
hafði bóndinn á Helgafelli einhvern
tíma verið að reka heim fé neðan úr
Skammadal í austanbyl. Sá hann þá
mann á undan sér sem einnig var
við fjárrekstur. Hvarf maðurinn fyrir
Sauðhól en þegar bóndi kom sjálfur
fyrir hólinn sást hvorki af honum
tangur né tetur. Taldi bóndi víst að
maðurinn hefði horfi ð inn í hólinn
með allt féð en það voru víst sauðir.
Var þarna því um huldumann að
ræða en ekki mennskan mann. Við
skipulag íbúðarbyggðarinnar í Helga-
fellslandi hefur verið tekið fullt tillit
til Sauðhóls og mun hann standa
inn an um húsin í nýja hverfi nu.
Í landi Helgafells er annar álf-
hóll. Hóllinn er kallaður Hjálmur
og stendur í brekkunni um 150 m
norðnorðvestan við bæjarhúsin á
Helgafelli. Hóllinn var áður kletta-
hóll, þ.e. ber klöpp sem stóð upp úr
túninu. Í gegnum tíðina mun mold
hafa verið ekið að hólnum í tölu-
verðu magni svo hann hefur sokkið
mikið og er nú líkari litlum túnhól.
Haukur Níelsson, sem áður er getið,
kvaðst hafa heyrt talað um það þegar
hann var drengur að í Hjálmi væri
bústaður álfa. Var sagt að ekki mætti
ærslast á eða við hólinn. Ekki þekkti
Haukur aðrar frásagnir um hólinn.
Nafnið Sauðhóll er einnig til í
Blikastaðalandi. Neðan og norðan
við Úlfarsfell er ás eða hryggur, eins
konar náttúrulegt framhald fellsins
niður á jafnsléttu. Á þessum ás, rétt
neðan við Vesturlandsveginn, er
klettahóll sem kallaður er Sauðhóll.
Engar frásagnir sem beint tengjast
sauðum eru þó til um þennan hól
líkt og Sauðhól í Helgafellslandi.
Engu að síður var hann talinn
bústaður huldufólks. Hólnum er
lýst sem lágum grasi vöxnum hól.
Að ofanverðu, ofan á kollinum, sér
í bera klöpp. Frásagnir eru til um að
einhverju sinni hafi verið sprengt
ofan af hólnum. Hóllinn er fl atur að
ofan og hallar bratt til norðurs, um
20 m langur og um 10 m á breidd
yfi r bunguna. Frá hólnum er mjög
gott útsýni yfi r Blikastaðaland og
til vesturs og norðvesturs. Ekki eru
sýnileg nein mannvirki á eða við
Sauðhól en að sögn Helgu Mag-
núsdóttur, sem bjó alla sína ævi
á Blikastöðum, var hóllinn talinn
bústaður huldufólks og stundum
fannst börnunum á Blikastöðum
vera ljós í honum á kvöldin. Þegar
Vesturlandsvegurinn var breikkaður
var talin hætta á að hóllinn raskaðist
af völdum vinnu véla ef ekki yrði
varlega farið. Hóllinn var því girtur
af á meðan á framkvæmdum stóð
og stendur því enn.
Kristinn Magnússon
Fornleifafræðingur
Sögukornið
Álfar og huldufólk
Sauðhóll er hægra megin á myndinni.
Bæjarhúsin á Helgafelli sjást í baksýn vinstra megin.
Sauðhóll í landi Blikastaða
Þórsmerkurferð
Þriðjudaginn 19. september
fór 10. bekkur í Lágafellsskóla í
Þórsmörk með það í huga að losa
alla streituna sem fylgdi því að
byrja í skólanum. Við lögðum af
stað klukkan 9:15 að staðartíma
og komum í Þórsmörk rúmlega
tvö. Ferðin gekk ágætlega fyrir
utan smá bið
eftir rútum.
Þegar við
komum í Þórsmörk komum við
okkur vel fyrir og allir fengu sér
að borða. Svo var lagt af stað í
göngutúr yfi r Valafellið og svo
löbbuðum við þaðan niður í
Húsadal og svo heim í skála.
Þegar við komum í skálann
fengu allir sér kvöldmat og eftir
það var smá frítími, þangað til
kvöldvakan byrjaði klukkan
21:30, og þá byrjaði fjörið. Fyrst
voru nokkrir leikir, og eftir það
var sungið og trallað. Þegar
kvöldvakan var búin var komið
myrkur og þá hurfu allir út í skóg
með vasaljós, og þeir svölu fóru
að bregða stelpunum. Svo komu
allir inn og fóru að sofa fl jótlega
eftir það.
Svo um morguninn voru allir
vaknaðir klukkan 8:30, því að
óprúttnir einstaklingar tóku sig til
og vöktu fólkið. Klukkan 9:30 var
lagt af stað lengra inní Þórsmörk
eða nánar tiltekið Bása, en þar
var tekinn nettur göngutúr. Svo
á leiðinni heim stoppuðum við í
Stakkholtsgjá sem er eitt mesta
náttúruundur Þórsmerkur, þó að
það sé reyndar erfi tt að dæma um
það hvað er fallegast þarna. En
svo á heimleiðinni var stoppað á
Hvolsvelli til að eyða restinni af
pengingnum.
Komið var heim klukkan 3:15.
Þetta var massagóð ferð að
mínu mati og þyrfti að fara í fl eiri
svona ferðir yfi r skólatímann til
að halda manni í góðum gír í
skólanum.
Takk fyrir mig
BÓLFRÉTTIR
ÓLAFUR RAGNAR Þverholti 2 • Mosfellsbæ
Fasteignasala
Mosfellsbæjar
Sími: 586 8080
www.fastmos.ishafðu samband E.BAC
K
M
A
N
Einar Páll Kjærnested • Löggiltur fasteignasali
eigið húsnæði ?
þig umDreymir
E
.B
A
C
K
M
A
N
10