Morgunblaðið - 22.09.2018, Síða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2018
Smiðjuvegi 76 • Kópavogi • Sími 414 1000 • tengi@tengi.is
Baldursnesi 6 • Akureyri • Sími 414 1050 • www.tengi.is
Opið virka daga frá kl. 8-18 og laugardaga kl. 10-15
Gæði, þjónusta, ábyrgð - það er Tengi
SÆNSK GÆÐI Í 90 ÁR
Sænska fyrirtækið Mora hefur framleitt bað- og eldhústæki í meira en 90 ár.
Tengi hefur mikla og góða reynslu af vörunum frá Mora.
Ungur lærði ég að til væri athæfi, bardagaaðferð eða hrekkur semhéti „að berja mönnum tjaldkúlur“. Færi þetta þannig fram aðlaumast væri að tjöldum og fólki þar fyrst gert rúmrusk með há-vaða og látum. Er það tæki síðan að skrölta á fætur og reka hausa
og olnboga eða aðra líkamsparta í tjaldhimin hæfu nokkrir árásarmanna bar-
efli á loft og tækju til við að berja á allar kúlur eða misfellur sem þá sæjust
rísa upp en aðrir kipptu upp tjaldhælum og felldu tjaldið yfir tjaldbúa. Þar
með hæfist svo barsmíðin fyrir alvöru, allar kúlur og ójöfnur kýldar niður þar
til fórnarlömbum tækist loks hugsanlega að krafla sig undan tjaldinu en þá
mætti ætla að þau bæru þess merki, einkum á höfði, að þeim hefðu verið
barðar tjaldkúlur.
Öðru hverju um ævina hef
ég hugleitt þetta en með
vaxandi ugg í brjósti um að
þessu hafi verið logið að
mér, eða að mig hafi dreymt
það. Nýlega gerði ég loks
gangskör að því að fá hið
sanna fram. Ekki reyndust
tjaldkúlurnar auðfundnar. Allar almennar og daglegar orðabækur og orð-
fræðirit sniðganga þær. Og sjálft ritmálssafn Orðabókar Háskólans … sagði
pass og tilkynnti: „Orðið „tjaldkúla“ fannst ekki. Reyndu aftur.“ Ég reyndi
aftur og aftur og ekki gekk rófan.
Þá var komið að þeim margfróða Bandaríkjamanni Gúgúl. „Tjaldkúlur?“
hváði hann fyrst, „ertu ekki að meina „tjaldsúlur?“ Hóf svo að vísa mér á ótal
útivistarverslanir hérlendar. Þar var nóg um tjaldsúlur en engar tjaldkúlur.
Það var ekki fyrr en Gúgúll sá orðið í eintölu, tjaldkúla, að eitthvað fór að bíta
á agnið, mér til mikils hugarléttis, og vísanir fundust einkum í Harðar sögu,
þar sem frá því segir í átjánda kafla að Gunnhildur konungamóðir sendir
menn sína til að drepa Geir Grímsson: „Þeir koma um nótt og berja þeim
tjaldkúlur og fella á þá tjöldin.“ Úr neðanmálsgrein í Fornritafélagsútgáfu
Harðar sögu lá svo leiðin yfir í Ólafs sögu helga í Flateyjarbók, 15. kafla, og
Örvar-Odds sögu, 7. kafla. Jafnframt mátti sjá að í 22. kafla Þorsteins sögu
Víkingssonar sé talað um að „kemba e-m ekki hagligar tjaldkúlur“.
Fornmálsorðabækur voru síðan kannaðar og þar fundust tjaldkúlur að
vísu en stundum með fráleitum skýringum. Guðbrandur og Cleasby töldu að
um væri að ræða kúlur ofan til á tjaldhælum og Jóhann Fritzner áleit slíkar
kúlur hafa trónað efst á tjaldsúlum en setti reyndar spurningarmerki við. Að-
eins Leifur Heggstað virtist á réttu róli í sinni bók: „Kul (i hovudet) som ein
fær ved yverfall i teltet.“
Gjörvöll timarit.is áttu aðeins eitt dæmi, en þeim mun dýrmætara: Í grein í
Lögréttu 11. maí 1921 segir Guðmundur Friðjónsson sem svo að það hafi
ekki verið þjóðmál „hvar sjera Tryggvi kembdi tjaldkúlur syndinni þegar
hann var í kjólnum“. Þarna er orðalagið notað í yfirfærðri merkingu. Þar
með er orðtak fætt. Nemum og notum, berjum og kembum hvert öðru tjald-
kúlur.
Tjaldkúlur
Tungutak
Þórarinn Eldjárn
Það eru miklar breytingar í aðsigi í samskiptumríkja heims. Sú mesta kann að vera að vestrænríki séu að missa úr sínum höndum það forystu-hlutverk sem þau hafa gegnt á heimsvísu síðustu
200 ár eða svo og þungamiðja valda og áhrifa sé að færast
á ný til Asíu og þá fyrst og fremst til Kína og Indlands.
Kína hefur á síðustu áratugum á hógværan og kurt-
eislegan máta verið að auka áhrif sín, ekki sízt í Afríku.
Þótt Kínverjar láti minna fara fyrir sér en Vesturlanda-
þjóðir þegar þær ruddust um á heimsvísu og arðrændu
aðrar þjóðir með vinnubrögðum og framkomu sem ekki
þola dagsins ljós fer ekki á milli mála að auknum um-
svifum Kínverja í atvinnu- og viðskiptalífi í öðrum heims-
hlutum fylgja aukin pólitísk áhrif.
Að sögn brezka tímaritsins, Economist, verður Kína í
náinni framtíð orðið mesta efnahagsveldi heims. Sumir
telja að viðskiptastríð Trumps Bandaríkjaforseta á hend-
ur Kína sé örvæntingarfull viðbrögð gamals stórveldis
sem finni að það er að missa tökin.
Hvað sem segja má um þær kenningar er hins vegar
ljóst að vaxandi áhrif Kína þýða aukin áhrif einræðis-
stjórnar Kommúnistaflokksins í Kína.
Bandaríkin hafa þegar orðið fyrir
verulegu pólitísku tjóni vegna veru
Trumps í Hvíta húsinu og augljóst að
það tjón mun aukast í hans tíð.
Evrópusambandið er í uppnámi og
ekki lengur hægt að útiloka að það
leysist upp á næstu áratugum og evran með.
Rússland er hnignandi veldi, eins konar risi á brauð-
fótum. Nýlega lýstu Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrver-
andi utanríkisráðherra, og eiginkona hans, Bryndís
Schram, ferðalagi með Síberíuhraðlestinni frá Peking til
Moskvu fyrir skólasystkinum sínum úr Menntaskólanum í
Reykjavík á þá leið að þegar lestin brunaði inn í Rússland
hefði 19. öldin blasað við út um lestargluggana.
Hver er staða örríkis á eyju í Norður-Atlantshafi á slík-
um breytingatímum?
Fyrir skömmu flutti Anna Agnarsdóttir prófessor fyrir-
lestur fyrir troðfullu húsi í Norræna húsinu þar sem hún
sagði frá áhuga Evrópuþjóða á Íslandi á 18. öld. Til eru
heimildir sem sýna að þá voru uppi í París hugmyndir um
að skipta á Louisiana-ríki í Bandaríkjunum, sem þá náði
yfir landsvæði þar sem nú er að finna á annan tug ríkja,
fyrir Ísland, að Danir fengju landsvæðið í Bandaríkjunum
en Frakkar Ísland en héðan gætu þeir að mati vísra
manna í París herjað á Breta.
Þessi áhugi Evrópuþjóða á Íslandi er enn til staðar og
lýsir sér í margvíslegum tilraunum Evrópusambandsins
til þess að ná auknum áhrifum hér, nú síðast með því að
opna sér tækifæri til að ná yfirráðum yfir orku fallvatn-
anna með hinum svonefnda orkupakka 3. Skilningsleysi
nýrrar kynslóðar íslenzkra stjórnmálamanna á því sem
þar er á ferð – ekki sízt í Sjálfstæðisflokknum – er sorg-
legt.
En það er ekki bara spurning um ítrekaðar tilraunir
Evrópuþjóða til þess að ná tangarhaldi á auðlindum Ís-
lands. Hið landfræðilega mikilvægi legu Íslands er að
stóraukast á ný og þótt athyglin beinist þessa stundina
kannski mest að auknum hernaðarlegum umsvifum Rússa
í Norðurhöfum er það þó staða okkar sem eins konar
áfangastaður á nýjum siglingaleiðum á milli Atlantshafs
og Kyrrahafs sem mestu skiptir hvort sem horft er til
vestur eða austurs.
Hið sama á við um Grænland og Færeyjar.
Áhugi hins hógværa stórveldis sem er að rísa í Asíu á
aðstöðu á Grænlandi og Íslandi hefur ekki farið fram hjá
nokkrum manni síðustu áratugi. Um skeið beindist sá
áhugi meira að Íslandi en Grænlandi en neikvæð viðbrögð
hér heima fyrir og ný tækifæri á Grænlandi hafa orðið til
þess að síðustu árin hefur athygli Kínverja beinzt meira að
Grænlandi. Það hefur svo aftur vakið umræður í Dan-
mörku sem hafa ekki alltaf verið geð-
felldar.
Í heimi nútímans fylgja fjárfest-
ingum og eignakaupum í einstökum
ríkjum pólitísk áhrif. Það var mörgum
létt þegar norskt fyrirtæki gerði
samninga um kaup á álverinu í
Straumsvík sem því miður hafa gengið til baka. Nú er aft-
ur hætta á því að það álver geti lent í höndunum á óæski-
legum aðilum. Það er stutt á milli sumra stórfyrirtækja í
áliðnaði á heimsvísu og alþjóðlegra undirheima. Þess
vegna ættu stjórnvöld að fylgjast vandlega með því sem
gerist í framhaldi af því að norska fyrirtækið hefur dregið
sig til baka í Straumsvík.
Og þótt brezkur auðmaður sem eigandi margra jarða á
Austurlandi geti verið sakleysið sjálft getur annað tekið
við ef hann tæki ákvörðun um að selja þær eignir aðilum
sem hefðu annað í huga en huga að laxveiðiám.
Í fyrradag mátti lesa frétt hér í Morgunblaðinu þess
efnis að í Þorlákshöfn leituðu menn nú erlendra fjárfesta
til frekari uppbyggingar hafnarinnar þar og þar kæmu
kínverskir fjárfestar við sögu.
Hvenær eru kínverskir fjárfestar bara venjulegir fjár-
festar og hvenær eru þeir í raun á vegum kínverskra
stjórnvalda?
Búa ráðamenn í Þorlákshöfn, einir manna í heiminum,
yfir upplýsingum um það?
Sjálfstæði Íslands er hætta búin úr nýjum áttum í
breyttum heimi. Sjálfstæði Íslands getur reyndar líka ver-
ið í hættu vegna þess að nýjar kynslóðir stjórnmálamanna
virðast ekki hafa næga þekkingu á okkar eigin sögu til
þess að skilja hvað er að gerast í kringum okkur hvort sem
um er að ræða orkupakka ESB eða kínverska stórveldið
sem læðist með veggjum í viðleitni við að endurheimta
fyrri stöðu Kína á heimsbyggðinni.
Þá er ekki um annað að ræða en að hin aldna sveit rísi
upp!
Það steðja nýjar hættur
að Íslandi í breyttum heimi
Er hið rísandi stórveldi
í austri að læðast með
veggjum í Þorlákshöfn?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Um síðustu helgi benti ég á tværyfirsjónir í nýlegri ritgerð
Soffíu Auðar Birgisdóttur um
kvæðabálk Þórbergs Þórðarsonar,
Marsinn til Kreml. Þórbergur hafði
sett vísuorð á þýsku inn í bálkinn:
„Wenn das Judenblut von Messer
spritzt/denn geht uns nochmals so
gut.“ Þegar gyðingablóðið spýtist úr
hnífnum, þá gengur okkur hálfu
betur. Neðanmáls kvað Þórbergur
orðin vera úr Horst Wessel-
söngnum.
Önnur yfirsjón Soffíu Auðar var
smávægileg, að í fyrri vísuorðinu á
að vera vom, en ekki von, og sjá
þýskumælandi menn það á auga-
bragði. Hin er stærri, að vísuorðin
eru ekki úr Horst Wessel-söngnum,
heldur úr einu hergöngulagi,
„Sturmlied,“ stormsveita nasista,
SA. Í næsta tölublaði, 17. septem-
ber, viðurkenndi Soffía Auður yfir-
sjónir sínar, en sagði mig sjálfan
hafa gert villu. Vísuorðin væru alls
ekki úr „Sturmlied“ SA-sveitanna,
en það væri eftir Dietrich Eckhard.
Því miður er þessi „leiðrétting“
Soffíu Auðar ekki rétt, og hefði
komið sér vel fyrir hana að kunna
þýsku. Sturmlied er hér samnafn,
ekki sérnafn, og merkir blátt áfram
stormsveitarsöng. Það villir eflaust
Soffíu Auði sýn, að öll nafnorð eru
með stórum staf í þýsku, ekki sér-
nöfnin ein. Söngurinn, sem vísuorð-
in eru úr, er í mörgum þýskum
heimildum kallaður „Sturmlied“. Til
dæmis má nefna bókina Die Weim-
arer Republik (Hannover: Fackel-
träger Verlag, 1982), bls. 214, og
bækling, sem þýsk gyðingasamtök
gáfu út í apríl 1932: „Welch eine
Schande, daß es möglich ist, daß
junge Menschen Lieder singen, wie
es in einem „Sturmlied“ der SA
heißt: und wenn das Judenblut vom
Messer spritzt, dann geht’s noch
mal so gut.“ Það er til skammar, að
ungt fólk skuli geta sungið söngva
eins og „Sturmlied“ SA: og þegar
gyðingablóðið spýtist úr hnífnum,
þá gengur okkur hálfu betur.
Soffía Auður hefur líklega flett
upp orðinu „Sturmlied“ í Wikipediu
á ensku og þá rekið augun í söng
Eckhards. En hann kemur málinu
ekki við.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Villan í „leiðrétt-
ingu“ Soffíu Auðar
Tjaldbúar Ætli þessum óheppnu mönnum hafi verið barðar tjaldkúlur.