Morgunblaðið - 25.09.2018, Qupperneq 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 2018
Bolli Héðinsson ritar
pistil í Fréttablaðið
þann 18.9. 2018 um
kjaramál þar sem hann
sakar Samtök atvinnu-
lífsins um að bera
ábyrgð á úlfúð í sam-
félaginu. Það byggir
hann á því að fulltrúar
SA skipi helming
stjórnarsæta almennu
lífeyrissjóðanna og
gætu því stöðvað
„höfrungahlaup gegndarlausra yf-
irborgana í fyrirtækjum sem lífeyr-
issjóðirnir eiga, sem eru flest stærri
fyrirtækja á Íslandi“. Þá sakar
hann SA um að hafa „ekki nýtt
samtakamátt sinn til að standa
gegn ofurlaunum“. Ásakanir Bolla
Héðinssonar eru tilefnislausar og
málflutningur hans byggist á van-
þekkingu á skyldum og ábyrgð
stjórnarmanna í lífeyrissjóðum og
hlutafélögum.
Laun og launaþróun stjórnenda
sem annarra starfsstétta er mæld
reglulega af Hagstofu Íslands. Nið-
urstaða launarannsókna Hagstof-
unnar er sú að laun stjórnenda hafi
hækkað minna en annarra starfs-
stétta og svo hefur verið um langt
árabil. Frá árslokum 2014 hefur
launavísitala stjórnenda hækkað um
26% en annarra starfsstétta um 31-
38%, mest hjá þeim lægst launuðu.
Starfsstéttin stjórnendur er allstór
hópur og hefur 16% vægi í vísitöl-
unni.
Fyrir nokkrum dögum birti Hag-
stofan tölur um árslaun eftir störf-
um. Þar kemur fram að regluleg
heildarlaun forstjóra og aðal-
framkvæmdastjóra fyrirtækja
hækkuðu um 23% milli áranna 2014
og 2017. Til samanburðar hækkuðu
regluleg heildarlaun almennt um
25% en mest hækkuðu laun þjón-
ustu-, sölu og afgreiðslufólks og iðn-
aðarmanna, um 29%. Óreglulegar
greiðslur, sem endurspegla að
mestu afkomutengd kaupaukakerfi
forstjóra og aðalframkvæmdastjóra
fyrirtækja á almennum markaði
hækkuðu heildarlaun þeirra um
4,5% til viðbótar á þessu tímabili.
Þessar tölur sýna svart á hvítu að
engin innistæða er
fyrir staðhæfingum
Bolla um að laun
æðstu stjórnenda fyr-
irtækja á almennum
markaði hafi hækkað
meira en annarra og
valdi „höfrungahlaupi
yfirborgana“.
Megingagnrýni
Bolla felst í því að SA
hafi ekki sagt stjórn-
armönnum sem þau
tilnefna í stjórnir líf-
eyrissjóða fyrir verk-
um og skipað þeim að
hafa ákveðna afstöðu til kaup-
aukakerfa stjórnenda fyrirtækja
sem að hluta eru í eigu lífeyrissjóða.
Bolli er ekki sá fyrsti sem fellur í
þessa gryfju.
Um stjórnarmenn lífeyrissjóða og
annarra fjármálafyrirtækja, gilda
mörg lög (lög um lífeyrissjóði, lög
um fjármálafyrirtæki, hluta-
félagalög) og fyrirmæli frá Fjár-
málaeftirlitinu. Aðalatriðið í þessu
samhengi er að stjórnarmenn líf-
eyrissjóða skulu vera sjálfstæðir í
störfum sínum og leggja hlutlægt
mat á málefni lífeyrissjóðsins. Í
samþykktum sjóðanna er skýrt tek-
ið fram að stjórnarmenn skuli haga
störfum sínum í einu og öllu með
hagsmuni sjóðsins að leiðarljósi. Í
þessu felst að þeim er ekki heimilt
að taka við tilskipunum frá tilnefn-
ingaraðilum þótt þeir starfi í um-
boði þeirra. Í tilnefningarbréfi SA
til fulltrúa sem samtökin skipa í
stjórnir lífeyrissjóða kemur m.a.
fram að þeim beri að gæta hags-
muna lífeyrissjóðsins í hvívetna og í
reglum SA um tilnefningar í stjórn-
ir lífeyrissjóða segir m.a. að stjórn-
armenn skuli í störfum sínum
byggja á almennum sjónarmiðum
og markaðri stefnu SA í lífeyr-
ismálum.
SA hafa því ekki afskipti af því
hvernig einstakir stjórnarmenn líf-
eyrissjóða beita sér í umræðum á
stjórnarfundum sjóðanna um kaup-
aukakerfi fyrirtækja sem skráð eru
á markaði. Á hinn bóginn ber þeim
að byggja á almennum sjónar-
miðum SA í lífeyrismálum og þar
undir flokkast afstaða til starfs-
kjarastefnu skráðra fyrirtækja.
Afstaða SA til kaupaukakerfa og
afkomutengdra bónusa til æðstu
stjórnenda er skýr. Þau skulu vera
hófleg og í samræmi við íslenskan
launaveruleika. Formaður SA tjáði
þessa stefnu með afar skýrum hætti
á ársfundi SA þann 16. apríl sl. Þar
sagði hann: „En við í atvinnulífinu
þurfum einnig að horfa í eigin
barm. Samtök atvinnulífsins telja
mikilvægt að fyrirtæki ... starfi í
góðri sátt við umhverfi sitt og sam-
félag. Launakjör æðstu stjórnenda
séu hófleg, innan skynsamlegra
marka og ofbjóði ekki réttlæt-
iskennd almennings. Sérstaklega er
mikilvægt að fyrirtæki sem eru
skráð á almennan hlutabréfamark-
að móti starfskjarastefnu fyrir
stjórnendur sína og setji launum og
aukagreiðslum skynsamleg mörk
sem samræmast íslenskum veru-
leika. Við vitum öll að umræða um
mjög há laun stjórnenda hefur
áhrif.“
Stjórnir lífeyrissjóðanna tilnefna
fulltrúa í stjórnir hlutafélaga hafi
þau til þess nægilegan atkvæða-
styrk. Þeir skulu vera sjálfstæðir í
störfum sínum og ekki taka við fyr-
irmælum þeirra sem tilnefna þá,
ekki frekar en þeir stjórnarmenn
sem SA og verkalýðshreyfingin
skipa í stjórnir lífeyrissjóða. Skylda
þeirra er fyrst og fremst að standa
vörð um hagsmuni fyrirtækisins
sem þeim er falið að stjórna.
Á árum áður höfðu lífeyrissjóð-
irnir lítil afskipti af stjórnum hluta-
félaga þar sem þeir áttu eign-
arhluti. Með vaxandi eignarhlut
hafa sjóðirnir skilgreint sig sem
virka fjárfesta og mótað hlut-
hafastefnu gagnvart fyrirtækjum
þar sem þeir eiga hlut, þ.m.t. stefnu
um kaupaukakerfi æðstu stjórn-
enda, og beitt sér á hluthafa-
fundum. Má þar t.d. nefna hlut-
hafastefnur Lífeyrissjóðs
verzlunarmanna og Gildis-
lífeyrissjóðs sem birtar eru á
heimasíðum sjóðanna. Í stefnu Líf-
eyrissjóðs verzlunarmanna er lögð
áhersla á að ef starfskjör stjórn-
enda eru árangurstengd í formi
kaupauka skuli byggt á viðmiðum
til lengri tíma, svo skammtímasjón-
armið hafi ekki áhrif. Í hlut-
hafastefnu Gildis-lífeyrissjóðs segir
m.a. að við ákvörðun launa forstjóra
telji sjóðurinn rétt að líta til innri
þátta félags og launadreifingar inn-
an þess. Sjóðurinn leggi áherslu á
að ávallt liggi fyrir greinargóðar
upplýsingar og rök fyrir starfs-
kjörum stjórnenda og starfsmanna,
m.a. árangurstengdum launa-
greiðslum s.s. kaupaukum, sem og
kaupréttum og öðrum réttindum
sem tengjast hlutabréfum félaga. Á
heimasíðu Gildis er einnig að finna
yfirlit yfir atkvæðagreiðslur og til-
lögur sjóðsins á aðalfundum
skráðra hlutafélaga þar sem fram
kemur að hann hafi í tveimur til-
vikum greitt atkvæði gegn tillögum
um starfskjarastefnu og lagt fram
bókanir máli sínu til stuðnings.
Þetta eru einmitt tilvikin sem mest
hafa verið gagnrýnd á opinberum
vettvangi.
Lengi vel höfðu lífeyrissjóðir al-
mennt lítil afskipti af stjórnun
þeirra fyrirtækja þar sem þeir áttu
hlut og létu öðrum eigendum eftir
að annast stefnumótun félaganna.
Fyrir liðlega fimm árum hófu sjóð-
irnir hins vegar virka þátttöku í
stjórnum fyrirtækjanna, stefnumót-
un þeirra og launastefnu. Sjóðirnir
telja mikilvægt að fyrirtækin sýni
ábyrgð í rekstri og að þau starfi í
sátt við umhverfi sitt og samfélagið.
Í því felst meðal annars að kaup og
kjör séu í takti við það sem gengur
og gerist á vinnumarkaðnum og í
samræmi við íslenskan veruleika.
Lífeyrissjóðir og launastefna
Eftir Halldór Benja-
mín Þorbergsson » Afstaða SA til
kaupaukakerfa og
afkomutengdra bónusa
til æðstu stjórnenda er
skýr. Þau skulu vera
hófleg og í samræmi
við íslenskan launa-
veruleika.
Halldór Benjamín
Þorbergsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins.
Tilefni þessara
skrifa er margra ára
barátta forsvarsmanna
kirkjugarða til að fá
leiðréttingu á skerð-
ingu framlaga vegna
greftrunar og umhirðu
garðanna eftir efna-
hagshrunið fyrir um
tíu árum.
Flest erum við sam-
mála um að sýna þeim
framliðnu og minningu þeirra virð-
ingu á ýmsan hátt. Ef vel er að því
staðið kostar það einhver útgjöld,
ekki eingöngu fyrir aðstandendur
heldur sömuleiðis samfélagið og um
það gilda lög og reglugerðir. Í sam-
ræmi við lögin voru gerðir samn-
ingar sem kveða á um rekstur og
skyldur kirkjugarðanna annars
vegar og greiðslur ríkisins hins
vegar.
Rétt er að undirstrika að lögum
samkvæmt eru kirkjugarðar sjálfs-
eignarstofnanir og fjárhagur þeirra
er aðskilinn rekstri þjóðkirkjunnar
og sóknarnefnda. Ég teldi eðlilegra
að nota orðið grafreitur í stað
kirkjugarðs því það eiga allir rétt á,
án trúarskoðana, að hvíla í afmörk-
uðum grafreitum, vígðum eða
óvígðum.
Sanngjörn leiðrétting
Forsvarsmenn kirkjugarðanna
gerðu ekki athugasemdir við skerð-
ingu á greiðslum frá ríkinu í efna-
hagshruninu þó að niðurskurðurinn
væri meiri en almennt gerðist.
Nú má ætla eftir öll þessi ár að
kominn sé tími til að leiðrétta
samningsbundin framlög sem í dag
eru skert um rúmlega 40%. Ekki er
um að ræða háar fjárhæðir í stóra
samhenginu en skiptir sköpum fyr-
ir flesta garðana sem ekki hafa
raunhæfa möguleika á að sækja sér
sértekjur. Tekið skal fram að ekki
er farið fram á afturvirkar leiðrétt-
ingar. Unnar hafa verið ítarlegar
skýrslur af óháðum aðilum og fyrir
ráðuneyti sem staðfesta að ríkið
hefur ekki staðið við sinn hluta
samningsins og að rekstr-
argrundvöllur flestra kirkjugarða
er nánast brostinn. Ekki er rétt að
setja alla undir sama hatt enda
kirkjugarðar landsins fjölbreyttir
og aðstæður mismunandi.
Samfélagsleg ábyrgð
Ég er í forsvari fyrir kirkju-
garðana á Höfn og Stafafelli í Lóni.
Reksturinn er ekki umfangsmikill
en gengur samt ekki upp ef sóma-
samlega skal staðið að verki. Þó er
umtalsverð sjálfboðavinna innt af
hendi og verktakar sanngjarnir svo
ekki sé meira sagt. Í ýmsum fé-
lagsstörfum hef ég leyft mér að
leita til fjölda aðila
með stóra og smáa
styrki. Hingað til hef
ég ekki treyst mér að
óska eftir stuðningi
vegna kostnaðar við
grafartöku og umhirðu
garðanna en látið mig
hafa það að leita eftir
styrkjum til viðhalds-
og stofnframkvæmda.
En þannig getur þetta
ekki gengið lengur og
á ekki að vera svona.
Ég verð að viðurkenna að það er
óþægilegt að bera ábyrgð á skulda-
söfnun kirkjugarðanna sem eru op-
inberar stofnanir og reknar fyrir
almannafé. Þó er ennþá ónotalegri
tilhugsunin um að bera ábyrgð á
vanhirðu þeirra. Ég hygg að flestir
hafi fundið muninn á áhrifum þess
að heimsækja grafreit þar sem um-
gengni er góð og snyrtileg eða van-
hirtan garð. Það er umhugs-
unarvert hvort fólk verður tilbúið
að taka á sig ábyrgð og sinna þess-
ari samfélagsþjónustu áfram af
áhuga og hugsjón ef ekki verður
breyting á.
Garðarnir eru ekki aðeins graf-
reitir. Þeir eru hluti af umhverfinu
og jafnvel í hugum fólks þáttur í
ásýnd samfélagsins. Sömuleiðis
hafa garðarnir mikið aðdráttarafl
fyrir ferðafólk og sem dæmi þá
heimsækir fjöldi fólks litla kirkju-
garðinn okkar við Stafafellskirkju í
Lóni.
Væntingar um betri tíð
Sú var tíðin að aðstandendur
þurftu sjálfir að eiga rekur til að
taka grafir ástvina sinna, vonandi
koma þeir tímar ekki aftur.
Ályktun fjárlaganefndar Alþing-
is, eftir heimsókn fulltrúa Kirkju-
garðasambandsins í vor, gefur til-
efni til að vona að þessi
málaflokkur fái eðlilega afgreiðslu
en nefndin beinir því til dóms-
málaráðuneytisins að leysa málið.
Áttu reku?
Eftir Albert
Eymundsson
» Það er óþægilegt að
bera ábyrgð á
skuldasöfnun kirkju-
garðanna sem eru opin-
berar stofnanir og rekn-
ir fyrir almannafé. Þó er
ennþá ónotalegri til-
hugsunin um að bera
ábyrgð á vanhirðu
þeirra.
Albert Eymundsson
Höfundur er formaður stjórnar
kirkjugarðanna á Höfn og Stafafelli í
Lóni og á sæti í stjórn Kirkjugarða-
sambands Íslands.