Morgunblaðið - 05.10.2018, Qupperneq 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. OKTÓBER 2018
Dalvegi 10-14 • 201 Kópavogi • 595 0570 • Parki.is
Margar gerðir
af innihurðum
Hjá Parka færðu gullfallegar
innihurðir frá Grauthoff.
Mikið úrval, sjón er sögu ríkari!
Bjóðum aðeins það besta fyrir þig!
Margar gerðir
af innihurðum
móti vörum sem bændur komu með
úr Rangárvallasýslu, Vestur-
Skaftafellssýslu og uppsveitum Ár-
nessýslu, sem voru mör, tólg, kjöt,
smjör og ull.“
Mestu sælustundirnar
Magnús segir að fólk hafi tínt
söl hér áður fyrr allt sumarið, í hvert
sinn sem var stórstraumsfjara, en í
Stokkseyrarhreppi hafi mest verið
farið í sölvafjöru um strauminn
næstan eftir Jónsmessu og um
höfuðdagsstrauminn, sem er með
stærstu straumum ársins.
„Fólk tíndi gífurlegt magn af
sölvum hér áður fyrr. Til eru heim-
ildir frá 1775 um að á jörðinni Stóru-
Háeyri á Eyrarbakka hafi verið
safnað á einum stórstraumi um 4
tonnum af þurrkuðum sölvum. Og
þar sem sölin rýrna um 80 prósent
við þurrkun, má sjá hversu mikið
magn þetta hefur verið. Áður fyrr
þegar um var að ræða mikið magn af
sölvum þá var þeim snúið eins og
heyi með hrífum, því var dreift í
flekki. Mjög fáir gera þetta enn hér á
Eyrarbakka, að fara í sölvafjöru, ég
veit um einn mann hér sem tínir söl í
atvinnuskyni og sumir fara og tína
fyrir sjálfa sig til að eiga fram á
veturinn. En þar fyrir utan er þetta
nánast að leggjast af, yngri kyn-
slóðir virðast ekki hafa sama smekk
og við eldra fólkið fyrir þessu. Í sum-
ar var ekki mikill þurrkur og fólk fór
því síður í sölvafjöru, því það skiptir
miklu máli að þurrka sölin strax,
helst í sandi og sól.“
Magnús segir að það fólk sem
ólst upp við að sölvatínsla væri stór
hluti af lífinu eigi góðar minningar
frá þeim stundum. „Gísli í Munda-
koti var fæddur árið 1906 á Eyrar-
bakka og hann segist hafa átt sínar
mestu sælustundir á sölvafjöru.
Hann segir líka frá því að faðir hans
hafi einnig gefið lömbunum mikið af
sölvum og að þau hafi verið alveg
kolvitlaus í þau.“
Eftir þeim heimildum sem
Magnús gluggaði í eru tvær kenn-
ingar á lofti um það hvernig kunn-
áttan við sölvatekju barst til Íslands.
„Því er annars vegar haldið
fram að norskir landnámsmenn hafi
þekkt sölvatekju frá sinni heimaslóð
og komið með kunnáttuna hingað til
lands, en hins vegar er sagt að Norð-
menn hafi ekki þekkt sölvatekju, því
á þessum tíma hafi Norðmenn ekki
nýtt söl til manneldis, einvörðungu
fyrir skepnur. Því hafi sölvatekju-
kunnátta komið með fólki frá Skot-
landi og Írlandi, en þar var þetta
þekkt frá alda öðli og þar nýtir fólk
enn þennan sjávargróður.“
Lúðvík Kristjánsson segir í riti
sínu Íslenskir sjávarhættir, sem
kom út árið 1980: „Líklega hefur
sölvafjara hvergi verið jafn víðáttu-
mikil og arðgæf sem í Árnessýslu, að
Saurbæjarfjöru undanskilinni. Allar
líkur eru til þess að í Árnessýslu hafi
sölvatekja til manneldis verið um-
talsverð búgrein í átta til níu aldir
[…] og eru þess engin dæmi annars
staðar á landinu, að sölvatekja hafi
verið ástunduð svo lengi.“
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
Ég hef borðað söl frábarnæsku, ólst upp viðþað þó ekki hafi verið far-ið til sölvafjöru á mínu
heimili. Yfir sumarið rak alltaf eitt-
hvað af sölvum á land sem þornuðu í
fjörusandinum og þá tíndum við
krakkarnir þetta upp í okkur. Seinna
fór móðir mín að fara sjálf út á sker,
þegar við fluttum til í þorpinu og söl-
in urðu aðgengilegri. Hún þurrkaði
söl og bar á borð á mínu heimili. Mér
fannst þetta mikið sælgæti og finnst
enn. Maður fær ekki betra snakk,
sérstaklega með smjöri og harðfiski.
Bestu söl sem ég hef bragðað voru
frá henni Imbu Lauga hér á Eyrar-
bakka, sem kennd var við manninn
sinn, Guðlaug Pálsson kaupmann.
Ég man eftir að hafa fengið söl hjá
henni og þau voru óskaplega vel
verkuð hjá henni,“ segir Magnús
Karel Hannesson sem var með
Sölvaspjall um liðna helgi á Lista-
safni Árnesinga á Eyrarbakka í
tengslum við sýninguna Marþræðir.
„Á mínum bernskuárum fóru
Eyrbekkingar í sölvafjöru einvörð-
ungu fyrir sjálfa sig, en áður hafði
það verið hluti af búskap allra sem
bjuggu við ströndina. Verulega dró
úr sölvatekju upp úr fyrra stríði því
þá urðu svo miklar breytingar, fólk
hafði meiri aðgang að fjölbreyttari
fæðu en áður fyrr. En á sautjándu,
átjándu og nítjándu öld, sem og
miklu fyrr, þá er vitað að sölvatekja
var mikil búgrein til dæmis á Eyrar-
bakka. Þá var jafn eðlilegt að fara í
sölvafjöru eins og að heyja. Árnes-
sýsla og strandlengjan milli Þjórsár
og Ölfusár var gríðarlega gjöfult
sölvasvæði og hjá þeim sem áttu að-
gang að fjörunni varð þetta á þeim
tíma aukabúgrein samhliða búskap.
Þá nytja menn það sem fjaran gefur
og þörfin var virkilega mikil, því fólk
lifði á óskaplega einhæfu fæði og
þurfti öll þau snefilefni sem sölin
geyma. Sölin voru fæðubótarefni
þess tíma og bændur höfðu vöru-
skipti. Bændur af öllu Suðurlandi
áttu verslunarsókn til Eyrarbakka
og þá voru söl sú vara sem þeir sem
bjuggu við sjóinn höfðu til að láta á
Söl eru sælgæti
„Mér virðist það annars vera skortur á réttu uppeldi að kunna ekki að borða söl,“
sagði kona við Hannes Thorsteinsson bankastjóra er hún bar söl á borð fyrir hann
1917. Þar í húsi voru söl borðuð jafnaðarlega; heimilisfólkinu þótti þau sælgæti.
Sölvatekja var búgrein sem jafn sjálfsagt var að sinna og heyskap og fiskveiðum, á
þeim býlum sem land áttu að sölvafjöru. Hundrað árum síðar eru söl sjaldséð á
diskum Íslendinga. Magnús Karel grúskaði í heimildum um sögu sölvatekju og
rifjaði upp bragðið af heimsins bestu sölvum sem hann fékk hjá Imbu Lauga.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Í fjörunni Magnús Karel kann vel við sig við hafið, enda alinn upp í návist þess. Hér slakar hann á í fjöruborðinu.
Morgunblaðið/Kristín Heiða
Konur við sölvatínslu Guðrún Ólafsdóttir og Berglind Björgúlfsdóttir.
„Ekki telja gæði ykkar sem mæður
í mínútum, notið bara tímann sem
þið hafið vel.“ Þessi göfugu orð lét
Guðbjörg Heiða Guðmundsdóttir,
forstjóri Marel á Íslandi, falla á fyr-
irlestrakvöldi Ungra athafnakvenna
um starfsframa og fjölskyldulíf sem
ég sótti í vikunni.
Fyrirlestur Guðbjargar kom inn í
líf mitt á hárréttum tíma, nú þegar
frumburðurinn er loksins kominn á
leikskóla, korter í tveggja ára. Ég
var heima með hann í 22 mánuði.
Níu mánuði í skilgreindu fæðing-
arorlofi, einn mánuð í reddingum
áður en dagmamman tók við og
svo í 12 mánuði eftir að dagfor-
eldrakerfið brást okkur (hljómar
kannski full dramatískt en
þannig var það nú samt).
Svo þegar loks kom
að stóru stundinni og
rútínulífið tók við á
ný, full hefðbundin
vinnuvika í stað
endalausra kvöld- og
helgarvakta, þá kom
samviskubitið yfir
að eyða ekki nógu
miklum tíma með
syninum.
En Guðbjörg
hitti naglann á
höfuðið. Auðvitað
skiptir máli að
eyða tíma með
börnunum sínum
en á sama tíma
þurfa foreldrar að hugsa
um sjálfa sig og sín
markmið. Þannig líður öllum best.
Hljómar eins og klisja en þetta er
dagsatt. Svo er líka fátt skemmti-
legra en að sjá brosið sem tekur á
móti manni þegar maður sækir á
leikskólann.
Samviskubit (ég neita að nota
orðið mömmviskubit), vegna fjar-
veru frá börnum er tilfinning sem
þarf að útrýma. En svo er
ég kannski að tileinka
mér þessa speki þar
sem við foreldrarnir er-
um að fara frá syninum
alla helgina til að borða
góðan mat, skála í
áfengum drykkjum,
spila golf (bara pabbinn
samt, ég hef aldrei haft
þolinmæði til að slá kúlu
marga metra) og fara í
þriggja klukkutíma spa-
meðferð í skosku hálönd-
unum. Talandi um að vera
orðinn miðaldra?
»Samviskubit (ég neitaað nota orðið mömm-
viskubit), vegna fjarveru
frá börnum er tilfinn-
ing sem þarf að út-
rýma.
Heimur Erlu Maríu
Erla María Markúsdóttir
erla@mbl.is