Morgunblaðið - 12.10.2018, Síða 33

MENNING 33
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. OKTÓBER 2018
Alzheimer-sjúkdómnumhefur verið lýst sem far-aldri 21. aldarinnar. Taliðer að fjöldi þeirra sem
þjást af Alzheimer tvöfaldist á um
það bil 20 ára fresti, sem má að
hluta rekja til þess að hækkandi
aldur er sterkasti áhættuþáttur
sjúkdómsins þótt ýmsir lífsstíls-
þættir geti einnig haft sitt að segja.
Óhætt er því að segja að málefnið
brenni á okkur nú um stundir og
eðlilegt að það rati inn í nýleg leik-
rit. Skemmst er að minnast Föð-
urins eftir hinn franska Florian
Zeller frá árinu 2012 sem sýnt var í
Þjóðleikhúsinu á liðnu leikári. Í
stað kaldlynds og aldraðs verk-
fræðings er í leikritinu Ég heiti
Guðrún frá 2014 eftir hina dönsku
Rikke Wölck komin virðuleg blaða-
kona sem veikist aðeins 55 ára
gömul.
Líkt og Zeller leikur Wölck sér
með formið, en hún brýtur frásögn-
ina upp í stuttar senur þar sem
flakkað er fram og til baka í tíma.
Snemma í sýningunni verður ljóst
að Guðrún lifir veikindi sín ekki af.
Styrkur verksins felst í því hversu
raunsönn lýsingin á hrörnun Guð-
rúnar er jafnt í hugsun og hreyf-
ingum vegna sjúkdómsins, sem á
ekkert skylt við eðlilega hrörnun.
Þar nýtist baktjaldið einstaklega
vel til að miðla skrifuðum hugs-
unum Guðrúnar, en innihaldið sem
og skriftin sýnir minnkandi færni
titilpersónunnar. Örlítill misbrestur
var á því á frumsýningu að textinn
rataði allur inn á skjáinn, en auð-
velt ætti að vera að stilla það af.
Verkið, í vandaðri þýðingu
Magneu Matthíasdóttur, er skrifað
fyrir fjórar leikkonur á ólíkum
aldri, en það er ekki á hverjum
degi sem tækifæri gefst til þess að
sjá vel skrifað kvennaverk þar sem
fókuserað er á samskipti kvenna í
gleði og sorg. Guðrún hefur verið
kletturinn í hópnum og áhugavert
að sjá hvernig dýnamíkin í hópnum
breytist þegar henni hrakar. Til að
byrja með reyna hinar vinkonurnar
þrjár að lifa lífinu lifandi með Guð-
rúnu, en eftir því sem Guðrún verð-
ur veikari breytist samveran í
áþján þar sem örþreyttar vinkonur
skiptast á að vakta Guðrúnu svo
hún fari sér ekki að voða samtímis
því sem þær sinna vinnu og eigin
fjölskyldum.
Eðlilega mæðir mest á Sigrúnu
Waage í hlutverki Guðrúnar þar
sem hún er á sviðinu nær alla sýn-
inguna meðan vinkonurnar þrjár
koma og fara. Henni reyndist auð-
velt að miðla reiði titilpersónunnar
þegar hún finnur að hún er að
missa stjórn á eigin lífi og tökin á
tungumálinu sem verið hefur aðal-
vinnutæki hennar og mótar sjálfs-
myndina. Sigrúnu tókst einnig afar
vel að sýna þá skerðingu á hreyfi-
færni sem búast má við. Senan þar
sem Guðrún fór skyndilega að
syngja „Diskó Friskó“ minnti okk-
ur á undramátt tónlistarinnar sem
er sú færni sem glatast hvað sein-
ast hjá fólki. Hjóðmynd Kristins
Gauta Einarssonar og Önnu Hall-
dórsdóttur, sem jafnframt er höf-
undur tónlistar, nýttist frábærlega
til að miðla því hvernig Guðrún ein-
angrast frá vinkonum sínum og
upplifir gleðital þeirra og hlátur
sem óbærilegt áreiti. Valið á þekkt-
um lögum sem notuð eru í sýning-
unni virkaði vel og skapaði góða
stemningu.
Þrátt fyrir tímaflakk verksins er
ljóst að Guðrún er þegar orðin veik
þegar verkið hefst. Reiðitónninn er
því sleginn mjög snemma í texta-
meðferð Sigrúnar, en sennilega
hefði verið áhrifaríkara að upplifa
meiri blæbrigði og fleiri fleti á Guð-
rúnu og sjá fölskvalausa gleði
hennar í vinkvennahópnum og jafn-
framt sorgina yfir örlögum sínum.
Áhrifaríkust var Sigrún í sólósen-
um sínum við glerborðið.
En sýningin er ekki aðeins um
veikindi og dauða því hinn horn-
steinn verksins er vinátta fjögurra
ólíkra kvenna sem miðlað er með
afar trúverðugum hætti. Vigdís
Gunnarsdóttir nær góðum tökum á
hinni umhyggjusömu Hönnu sem
helgað hefur fjölskyldunni líf sitt
og lítur á það sem mestu gæfu
kvenna að eignast barn, nokkuð
sem Guðrúnu hefur aldrei auðnast.
Vigdís náði vel að miðla samvisku-
biti og sársauka Hönnu yfir stóru
leyndarmáli. Gaman var að sjá
Láru Jóhönnu Jónsdóttur leika á
nýjan streng í hlutverki hinnar
þunglyndu Maríu, yngri konu sem
tekið hefur saman við fyrrverandi
eiginmann Guðrúnar og var áður
viðhald hans. Höfundurinn hefði
hins vegar þurft að skýra betur
hvernig María og Guðrún urðu vin-
konur.
Elva Ósk Ólafsdóttir brillerar í
hlutverki sálfræðingsins Veru sem
afhjúpar þegar á reynir hversu illa
henni tekst að nýta fagþekkingu
sína sér til heilla. Frá höfundarins
hendi er hlutverk Veru það lang-
fyndnasta og Elva Ósk gerir sér
mikinn mat úr efniviðnum. Þegar
við bætist að hún býr yfir afar
góðri sviðsnærveru, frábærri kóm-
ískri tímasetningu og mikilli orku
er ljóst að listrænir stjórnendur
innan leikhúsgeirans ættu að bjóða
Elvu Ósk upp á fleiri krefjandi
hlutverk, ekki síst á kómíska svið-
inu.
Sjónræn útfærsla sýningarinnar
er mikið konfekt fyrir augað. Lát-
lausir búningar Filippíu I. Elísdótt-
ur undirstrika vel hinar ólíku vin-
konur og starfsvettvang þeirra, en
sérstakt hrós fær hún fyrir vel út-
færðan óléttufatnað Maríu. Leik-
mynd Filippíu og Pálínu Jóns-
dóttur, sem jafnframt leikstýrir, er
bæði falleg og þénug með gróður-
vegg áhorfendum á vinstri hönd,
sandlengju aftarlega á sviðinu og
fáum vel nýttum sviðsmunum. Í
jafn spartanskri umgjörð fær hver
hlutur mikið vægi, en óljóst var
hver skilaboðin með fínu áfengis-
flöskunum fremst á sviðinu hægra
megin ættu að vera og hefði farið
betur á því að sleppa þeim.
Leikrýmið er undurfallega málað
í brúnum tónum með mynstri sem
minnir samtímis á rætur ofan í
moldinni, rákir á einhverju sem er
að brotna, æðar og taugafrumur.
Baktjaldið var hugvitssamlega nýtt
með myndböndum Ástu Jónínu
Arnardóttur sem miðluðu hugs-
unum Guðrúnar í bland við fallegar
eilífðarmyndir í formi gróðurs og
sjávar, sem minnir okkur óneitan-
lega á smæð okkar í heiminum.
Hermann Karl Björnsson fékk síð-
an það vandasama hlutverk að lýsa
rýmið, sem er ákveðin áskorun, og
tókst það ljómandi vel.
Einn helsti kostur Kúlunnar sem
leikrýmis er hversu mikla nálægð
það býður upp á, en ókosturinn að
aðeins eru innkomur í öðrum
vængnum sem skapar ákveðna
slagsíðu í allri sviðsumferð. Leik-
stjórinn vinnur vel með vandasam-
an efnivið og sýningin tekst á flug í
dýnamískum hópatriðum þar sem
orkan er góð. En þrátt fyrir góða
spretti verður sýningin á köflum
höktandi, sem skrifast að hluta á
handrit og textameðferð. Senur ut-
an sviðs nutu sín ekki sem skyldi,
en voru áhugaverð tilraun til að
brjóta upp formið. Frá höfundarins
hendi hefði síðan þurft að undir-
byggja miklu betur líknardrápið
sem vinkonurnar fremja þegar
Guðrún er orðin ósjálfbjarga af
veikindum sínum. Svo stórt sið-
ferðislegt álitaefni hefði þurft
miklu vandaðri úrvinnslu og er efni
í allt annað leikrit.
Eftir stendur að Ég heiti Guðrún
er sýning sem lifir lengi í minning-
unni. Hér er með öllum meðölum
leikhússins sögð verðug saga sem
minnir okkur á að enn hefur engin
stefna verið mótuð hérlendis í mál-
efnum einstaklinga með heilabilun
né eru til tölur um raunverulegan
fjölda þeirra sem glíma þurfa við
þennan skæða sjúkdóm.
Horfið inn í eilífðina
Ljósmynd/Olga Helgadóttir
Líf „Ég heiti Guðrún er sýning sem lifir lengi í minningunni. Hér er með öllum meðölum leikhússins sögð verðug saga.“
Þjóðleikhúsið
Ég heiti Guðrún bbbmn
Eftir Rikke Wölck. Íslensk þýðing:
Magnea Matthíasdóttir. Leikstjórn:
Pálína Jónsdóttir. Leikmynd: Pálína
Jónsdóttir og Filippía I. Elísdóttir. Bún-
ingar: Filippía I. Elísdóttir. Lýsing:
Hermann Karl Björnsson. Myndband:
Ásta Jónína Arnardóttir. Tónlist: Anna
Halldórsdóttir. Hljóðmynd: Anna Hall-
dórsdóttir og Kristinn Gauti Einarsson.
Leikarar: Sigrún Waage, Elva Ósk Ólafs-
dóttir, Lára Jóhanna Jónsdóttir og
Vigdís Gunnarsdóttir. Leikhópurinn
Leiktónar frumsýndi í Kúlunni í Þjóð-
leikhúsinu föstudaginn 5. október 2018.
SILJA BJÖRK
HULDUDÓTTIR
LEIKLIST
ICQC 2018-20
Sænska aka-
demían (SA)
fundaði að vanda
í gær, fimmtu-
dag, í Stokk-
hólmi og var
fastlega búist við
því að tveir nýir
meðlimir yrðu
valdir inn á þeim
fundi. Þar með
yrði SA skipuð
14 virkum meðlimum, en Sara Dan-
ius, Peter Englund og Kjell Esp-
mark hafa ekki viljað sækja fundi
SA í mótmælaskyni við að enn sé
ekki búið að víkja Katarinu Frost-
enson endanlega úr SA en hún hef-
ur ekki sótt fundi frá því í apríl.
Þegar lögmaðurinn Eric M. Runes-
son og rithöfundurinn Jila Mossaed
voru kosin inn í SA í síðustu viku
greiddu þremenningarnir atkvæði
skriflega. Hafi sátt náðst um nýju
meðlimina tvo sem kosið var um í
gær verða nöfn þeirra upplýst í
dag, en samkvæmt heimildum SVT
eru höfundarnir Lena Andersson,
Aris Fioretos og Lars Norén talin
líklegust til að hreppa hnossið. „Við
vitum ekki hvort þetta tekst í kvöld.
Allt er í óvissu núna,“ sagði Per
Wästberg í samtali við SVT í gær.
Anders Olsson, starfandi ritari SA,
hefur gefið til kynna að niðurstöðu
sé að vænta um Frostenson, en
heimildir herma að bæði Nób-
elsstofnunin og sænska hirðin hafi
gert kröfu um að henni yrði end-
anlega vikið úr SA. silja@mbl.is
Er sátt að nást um tvo nýja meðlimi?
Katarina
Frostenson