Morgunblaðið - 19.10.2018, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. OKTÓBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Enn er ekkivitað meðfullri vissu
hvað gekk á í ræðis-
mannsskrifstofu
Sádi-Arabíu í Ist-
anbul. Yfirgnæf-
andi líkur standa til
þess að Jamal Khashoggi hafi
þar mætt örlögum sínum. Og fá
rök standa til þess að mark sé
takandi á þeim „skýringum“ að
yfirheyrslur yfir manninum hafi
endað „slysalega“.
Tyrkir segjast búa yfir óyggj-
andi sönnun um að Khashoggi
hafi verið myrtur í sendi-
skrifstofunni af sérhæfðu liði
Sáda sem sent var í einkaþotum
til verksins. Þar hafi farið líf-
látssveit sem hafi einnig pyntað
varnarlausan manninn.
Ótrúlega aulalegur frétta-
flutningur af málinu gerir það
óskiljanlegra en þyrfti. Lengi
vel var ekki önnur skýring gefin
á því, hvers vegna Khashoggi
var pyntaður og myrtur af lönd-
um sínum en að hann hafi verið
blaðamaður! Skyldi nokkur
leyniþjónusta senda fjölmenna
aftökusveit í tveimur einkaþot-
um fyrir allra augum til þess
eins að fækka í hópi tugþúsunda
„fjandsamlegra“ blaðamanna
um einn?
Dæmin sanna að blaðamenn
mæta víða ofsóknum og ógnum
af hálfu ríkisvaldsins. Þekkt
dæmi eru um morð og morð-
tilræði við þá. Aðferðirnar eru
breytilegar og óvenjulegar.
Regnhlífum er breytt í morð-
vopn. Fórnarlambið fellur af
brautarpalli fyrir aðvífandi lest.
Fórnarlambið „fremur sjálfs-
morð“ með því að „kasta sér
fram af svölum“ eftir að óþekkt-
ir menn sóttu það heim og svo
mætti lengi telja. Oft er örðugt
að færa fram fullnægjandi sann-
anir, þótt grunsemdir og vís-
bendingar séu miklar.
Yfirvöld í Tyrklandi hafa
ekki, þegar þetta er ritað, birt
opinberlega sínar sannanir, þótt
lýsingar talsmanna þeirra á at-
burðum hafi verið ítrekaðar. En
meginsönnunin hefur verið
sýnd oft í sjónvarpi um víða ver-
öld. Hún sýnir Khashoggi fara
inn í ræðisskrifstofuna en engin
merki eru um að þaðan hafi
hann komið aftur. Tyrknesk
yfirvöld hafa loks fengið að gera
vettvangsathugun á ræðis-
skrifstofunni og þar fundust
engin merki um Khashoggi. En
rétt eins og það að hundurinn
sem ekki gelti sannaði glæpinn í
frægri sögu um Sherlock Holm-
es þá hrópar mannlaus sendi-
skrifstofan ásakanir til alls um-
heimsins.
Hinn aulalegi fréttaflutn-
ingur af málinu, þar sem hið ís-
lenska „RÚV“ deilir toppsætinu
með mörgum öðrum, hefur gert
ómögulegt að skynja og skilja
ástæður hins meinta glæps. Er
ætlast til að fólk
trúi því að stjórn
Tyrklands með Er-
dogan í broddi fylk-
ingar sé í öngum
sínum vegna örlaga
eins blaðamanns?
Sú stjórn heldur
tugum blaðamanna á bak við
rimla vegna frétta þeirra um
framgöngu hennar og fjöldi
dómara dúsar þar einnig svo
þess er ekki að vænta að hinir
ólánsömu fjölmiðlamenn kynn-
ist í bráð öðru réttlæti en þeim
er skammtað.
Harka Tyrkja nú er því ekki
komin til vegna almennrar um-
hyggju fyrir blaða- og frétta-
mönnum.
Og Tyrkir eru ekki einir í
slíkum efnum. Þetta er reglan
en ekki undantekningin á þess-
um slóðum. Á Íslandi hafa menn
getað séð glitta í skiljanlegar
skýringar á atvikunum í
Morgunblaðinu.
En nú eru merki um að fleiri
fjölmiðlar falli ekki sjálfkrafa í
einfeldningslega stöðlun sem
hjarðeðlið skammtar. Eftirfar-
andi er úr fréttaskýringu Wash-
ington Times í gær: „Hin gefna
forskrift á stórfurðulegri at-
burðarás varðandi sádi-arab-
íska blaðamanninn Jamal Khas-
hoggi, með starfsstöð í Banda-
ríkjunum, er að hinn ungi
harðskeytti krónprins Sádi-
Arabíu hafi fyrirskipað mann-
rán hans og hugsanlega aftöku
til að þagga niður í sérlega
áhrifamiklum gagnrýnanda sem
hafi skrifað niðurlægjandi pistla
og mikið lesna um konungsfjöl-
skylduna í Riyadh og hina
metnaðarfullu umbótaáætlun
krónprinsins.
En þeir sem þekkja til segja
að mun dýpri undirliggjandi
ástæður hafi skipt meira máli í
hvarfi Khashoggis og eigi rót í
langvarandi stjórnmálalegum
afskiptum hans og mjög nánum
tengslum hans við leyniþjón-
ustu Sádi-Arabíu og þá ekki síst
miklum tengslum hans við hið
íslamska Bræðralag múslíma.
Khashoggi, sem var 59 ára
þegar hann hvarf 2. október sl. í
ræðismannsskrifstofu Sáda í
Istanbul, er sagður hafa fyrir
mörgum árum dregið úr form-
legum tengslum sínum við
Bræðralagið, en þau tengsl hafi
verið rótin að tortryggni krón-
prinsins Mohammed bin Salm-
an í hans garð.“ Blaðið getur
þess einnig að Khashoggi hafi
fyrir einu ári stofnað stjórn-
málahreyfinguna DOWN,
Democracy for the Arab World
Now.
Þeir sem aðeins fylgjast með
erlendum fréttaskýringum
„RÚV“ eru litlu nær um þetta
alvarlega mál, eins og ótal mörg
önnur.
En einfeldningsleg meðferð
þess er þó sérlega sláandi.
Staðreyndir um
raunverulegan feril
Khashoggis upplýsa
en afsaka ekki hvað
á bak við liggur}
Afdalaháttur
Í
slenska krónan hefur fallið um 13 pró-
sent frá því ríkisstjórn Katrínar
Jakobsdóttur tók við völdum. Þrátt
fyrir það eru íslensk stjórnvöld þögul
sem gröfin og engin viðbrögð sýnileg
til bjargar íslenskum almenningi.
Það er jú almenningur sem borgar fyrir
sveiflurnar. Lán hækka en fyrir var vitað að ís-
lenskar fjölskyldur greiða hlutfallslega mun
meira af launum sínum fyrir húsnæði en þekk-
ist í nágrannaríkjum. Þá eru vextir og verð-
trygging samofin þessum sveiflum íslensku
krónunnar og ekki í neinu samhengi við það
sem þar þekkist. Öll innkaup verða dýrari og
síðast en ekki síst munu íslensk fyrirtæki, önn-
ur en þau sem eru í útflutningi, nú eiga erfiðara
með rekstur sinn.
Að mati Seðlabanka Íslands kostar íslenska
krónan heimilin í landinu upp undir 29 milljarða króna á
ári! Íslenska krónan, sem er minnsti gjaldmiðill í heimi,
hefur sveiflast eins og pendúll alla tíð með tilheyrandi
fórnarkostnaði fyrir íslenskar fjölskyldur og fyrirtæki.
Það að halda úti svona lítilli mynt hefur þannig mikil og
víðtæk áhrif því kaupmáttur minnkar og samkeppnisstaða
fyrirtækja versnar með svo sveiflukenndum gjaldmiðli
eins og okkar. Þannig getur eigin gjaldmiðill í raun komið í
veg fyrir viðskipti við fyrirtæki í öðrum löndum sem
reyna, eins og allir, að gera áætlanir fram í tímann. Með
viðskiptum sínum við íslensk fyrirtæki er fólgin áhætta því
gjaldmiðillinn er ólíkindatól sem fáir geta stólað á. Þegar
gengi krónunnar er hátt heyrist ramakvein í
útflutningsfyrirtækjum eins og sjávar-
útvegsfyrirtækjum og ferðaþjónustuaðilum.
Þegar gengið er lágt kvarta aðrir innflytjendur
og almenningur. Jafnvægi er lausnin. Til að
hægt sé að gera áætlun, vita hvort vinnumark-
aður hafi ráð á að hækka laun og hversu mikils
þurfi að krefjast þarf nauðsynlega að vita
hvernig gjaldmiðlinum okkar, íslensku krón-
unni, kemur til með að vegna í náinni framtíð.
Eins og sagði í upphafi hefur íslenska krón-
an tekið þetta miklum breytingum frá byrjun
desember 2017 og þannig ljóst að áætlanir sem
gerðar voru á þeim tíma eru fjarri raunveru-
leikanum í dag. Því miður virðast þeir sem tala
helst fyrir sjálfstæði íslensku krónunnar gera
slíkt með einhverjum tilfinningarökum frekar
en skynsemi. Færeyingar hafa sína eigin
krónu en hún er tengd hinni dönsku sem svo tengist evru.
Þannig geta þessar þjóðir, sem og aðrar Evrópuþjóðir sem
ekki hafa tekið upp evru, rekið sín samfélög í jafnvægi.
Hér greiða íslensk heimili hins vegar hundruð þúsunda
króna á ári í aukakostnað, eingöngu vegna hins íslenska og
ótengda örmiðils. Ég er sannfærð um að íslenskur al-
menningur á betra skilið og myndi kjósa að nýta fjármuni
sína í eitthvað annað en kostnað við krónuna. Það þurfa
stjórnvöld að hugleiða.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Krónan, já krónan
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Vísbendingar eru um að hlutisveitarfélaga sé að færastfrá fjárhagslegri sjálf-bærni. Þá kunna einstaka
sveitarfélög að verða ósjálfbær á
næsta áratug.
Þetta kemur fram í greiningu
Analytica á fjármálum sveitarfélaga.
Niðurstöðurnar voru kynntar á fjár-
málaráðstefnu sveitarfélaganna. Þær
benda til að eftir mikinn bata í fjár-
málum sveitarfélaga kunni að vera
megurri ár framundan hjá ýmsum
sveitarfélögum.
Samkvæmt greiningunni eru, að
teknu tilliti til lýðfræðilegra þátta,
horfur á örari vexti útgjalda en tekna
hjá sveitarfélögunum almennt. Lögð
er fram sviðsmynd fyrir landið í
heild. Samkvæmt henni munu tekjur
sveitarfélaganna aukast um að jafn-
aði 3,1% á ári til 2023 en gjöldin um
3,8%. Mun því draga saman með
þessum stærðum. Um miðjan næsta
áratug gæti svigrúm sveitarfélag-
anna til fjárfestinga því minnkað. Það
gæti aftur dregið úr skatttekjum í
framtíðinni.
Lítil fólksfjölgun vandamál
Fram kom í máli Yngva Harðar-
sonar, framkvæmdastjóra Analytica,
að Akureyri væri dæmi um sveitarfé-
lag þar sem blikur væru á lofti í þess-
um efnum. Þar væri lítil fjölgun fólks
á vinnualdri. Það sama gildi um Vest-
mannaeyjar. Þar fari saman lítil
fólksfjölgun og öldrun íbúanna. Við
þessa greiningu er lagt mat á hvort
frumjöfnuður dugi til að standa undir
skuldum og skuldbindingum. Með
frumjöfnuði er átt við mismun heild-
artekna og heildargjalda, að með-
töldum fjárfestingum án vaxtagjalda
og vaxtatekna. Þ.e.a.s. þegar horft er
framhjá kostnaði við að greiða niður
skuldirnar er metið hverju annar
rekstur þarf að skila af sér til að
sveitarfélög geti minnkað skuldir.
Yngvi segir að þótt fjármál A-
hluta sveitarfélaga séu sjálfbær á
heildina litið árin 2017-2023 kunni
lýðfræðileg þróun hins vegar að ógna
sjálfbærninni. Dæmi um neikvæða
lýðfræðilega þróun er að spáð sé að
fólki á vinnualdri fjölgi ekki á Sel-
tjarnarnesi. Þá sé spáð fækkun í Bol-
ungarvík.
„Spár um litla fjölgun fólks á
vinnualdri á Akureyri, í Bolungarvík,
á Seltjarnarnesi og í Vestmanna-
eyjum bendir til að rekstur þessara
sveitarfélaga kunni að vera fjárhags-
lega ósjálfbær,“ segir Yngvi.
Í erindinu kom þó fram að
sveitarfélögin séu ekki áhrifalaus í
þessum efnum og að einhverjir
möguleikar séu á að hafa áhrif á
mikilvægar forsendur, s.s. fjölgun
fólks á vinnufærum aldri.
Ferðaþjónustan drífandi
Í greiningu Analytica eru dregn-
ar saman niðurstöður fyrir sveitar-
félög eftir því hvaða atvinnugreinar
eru taldar drífandi. Þar kemur fram
að búist er við að árin 2017-2023 verði
best staða á frumjöfnuði í ferðaþjón-
ustudrifnum sveitarfélögum en slök-
ust í þjónustudrifnum sveitarfélög-
um. Þá séu ákveðnar blikur á lofti
varðandi vöxt einstaka gjaldaliða og
hætta á miklum vexti útgjalda í
stórum málaflokkum, s.s. vegna um-
ferðar- og samgöngumála og málefna
fatlaðra.
Skuldir sveitarfélaganna jukust
mikið eftir efnahagshrunið 2008. Þá
meðal annars vegna erlendra lána.
Yngvi bendir á að verði frumjöfnuður
neikvæður hjá sveitarfélögunum
muni það kalla á aukna lántöku.
Hann bendir á að samtímis því sem
hlutfall frumjafnaðar hafi farið
hækkandi frá 2015 hafi fjárfesting-
arhlutfall lækkað. Því megi spyrja
hvort fjárfestingin dugi til að standa
undir þjónustu til framtíðar.
Blikur á lofti í fjár-
málum sveitarfélaga
Fjárhagsleg sjálfbærni sveitarfélaganna
2002-2016 og áætlun fyrir 2017-2023
Áætlun Analytica
fyrir 2017-2013
Heimild: Analytica
350
300
250
200
150
milljarðar kr.
’02 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18 ’19 ’20 ’21 ’22 ’23
Gjöld hærri en tekjur
Áætlun 2017-2023:
Tekjur hækka um
3,1% á ári
Áætlun
2017-2023:
Gjöld hækka
um 3,8% á ári
Ásthildur Sturludóttir, bæjar-
stjóri Akureyrar, segir eldra fólki
að fjölga í bæjarfélaginu. Það
leiti til Akureyrar, sem sé höfuð-
borg landsbyggðarinnar og þjón-
ustukjarni. Sú þróun sé áskorun.
Skoða þurfi hlutdeild ríkisins í
þjónustu fyrir aldraða. Meðal
annars sé horft til hækkunar
daggjalda á öldrunarheimilum.
Jón Páll Hreinsson, bæjar-
stjóri Bolungarvíkur, segir spár
Byggðastofnunar gera ráð fyrir
íbúafækkun á Vestfjörðum. Sú
þróun hljóti að óbreyttu að fela í
sér áskorun í fjármálum. Á hinn
bóginn hafi íbúum Bolungarvíkur
fjölgað um hér um bil 50 frá árs-
byrjun 2017, í um 950.
Íris Róbertsdóttir, bæjarstjóri
Vestmannaeyja, segir hlutfall
eldri borgara yfir 14% í sveitar-
félaginu, sem sé yfir lands-
meðaltali. „Við gerum okkur
grein fyrir stöðunni. Við vonum
að betra jafnvægi verði hjá okkur
varðandi þá sem fara út af vinnu-
markaði sökum aldurs og þeirra
sem eru að koma inn á hann.“
Lýðfræðin
er áskorun
ÍBÚAÞRÓUN ÚTI Á LANDI