Morgunblaðið - 05.02.2019, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. FEBRÚAR 2019
ROYAL JARÐABERJABÚÐINGUR
... OG FÆST Í ÖLLUM BETRI
MATVÖRUVERZLUNUM LANDSINS
A�taf góður!
Samkvæmt íslensk-
um lögum um per-
sónuvernd megum við
hugsa og tala saman í
einrúmi um hvað sem
okkur sýnist og við
megum þess vegna
nota gróf orð um aðra
að vild. Þetta heitir
„að baktala“. Og allir
menn hafa tilhneig-
ingu til að baktala
aðra eða hugsa öðrum þegjandi
þörfina með grófu orðavali. Sam-
kvæmt framansögðu er það hins
vegar lögbrot að njósna og upplýsa
um einkasamtöl.
Sex alþingismenn hittust á bjór-
stofu til að spjalla saman, fá sér í
glas, sem ekki er í frásögur fær-
andi meðal þingmanna, og
skemmta sér við að skopast að
fólki, einkum að nokkrum sam-
þingmönnum sínum. Þetta var allt í
léttum dúr og laust við hatursfullt
orðbragð. Og þótt þetta sé ekki
beint fínt og mætti jafnvel kallast
siðlaust dettur engum heilvita
manni í hug að það hafi verið ætlun
þeirra að opinbera það sem þarna
fór fram í einrúmi. Og hver var þá
ábyrgur fyrir þessari
uppákomu og þeim
skefjalausu ofsóknum
sem þessir menn hafa
orðið að þola, einkum
þó tveir þeirra, þeir
Bergþór Ólason og
Gunnar Bragi Sveins-
son? Um það þarf vart
að fara fleiri orðum.
Ég vil sérstaklega
benda á að framkoma
sexmenninganna á
fundum alþingis hefur
verið til fyrirmyndar, bæði hvað
varðar málefnalega umræðu og
málfar. Og það er vissulega mik-
ilvægt að þeir sem kosnir eru til
setu á alþingi sinni hlutverki sínu
af kostgæfni.
Einkasamtöl
eru lögvernduð
Eftir Braga
Jósepsson
Bragi Jósepsson
» Allir menn hafa
tilhneigingu til
að baktala aðra eða
hugsa öðrum þegjandi
þörfina með grófu
orðavali.
Höfundur er prófessor emeritus.
kormakurb@gmail.com
Aðförin að flugfélag-
inu Erni undanfarnar
vikur getur ekki flokk-
ast sem neitt annað en
ofbeldisverk. Loksins,
meira en hálfu ári eftir
að ný og stærri flugvél
félagsins hefði átt að
hefja störf og stórauka
afköst litla flugfélags-
ins, náðist sá langþráði
áfangi eftir óvenju
langdregið skráningarferli, og þessi
glæsilegi farkostur hóf sig til flugs nú
um hátíðarnar. Eftir að hafa þurft að
þjálfa áhafnir hennar í tvígang, þar
sem fyrsta þjálfun rann út, og eftir að
hafa burðast með fjármagnskostnað
allan þann tíma án þess að vélin ynni
fyrir sér, sást nú ljós fyrir enda gang-
anna.
En hvað gerðist þá? Þessi nýja
flugvél, dýrasta og afkastamesta
vinnutæki litla flugfélagsins, var
kyrrsett aðeins örfáum dögum eftir
að hún hóf sig til flugs! Isavia þótti á
þessum tímapunkti tilvalið að herða
innheimtuaðgerðir gegn þessu litla
flugfélagi og valdi sem sagt ekki að
kyrrsetja neina aðra vél þeirra en
einmitt þessa. Koma við kaunin á
þeim! Engu virðist skipta Isavia að
með þessu er verið að hamla gegn
einmitt fljótvirkustu lausninni á
skuldavanda litla félagsins, ef þessi
vél fengi að skapa félaginu tekjur.
Ernir fjárfesti nýverið einnig í
stórbættri aðstöðu á Reykjavíkur-
flugvelli og nemur sá virðisauki u.þ.b.
sömu upphæð og skuld félagsins við
Isavia. En ótrúlega langsóttur fyr-
irsláttur um eignarhald þessa húsa-
kosts kemur í veg fyrir að Ernir geti
boðið hann sem veð fyrir þessari
skuld. Hér virðist allt reynt til að kné-
setja þetta litla félag, enda mun það
líklega takast innan skamms ef þess-
ari óbilgirni linnir ekki.
Burtséð frá hörkunni sem Isavia
beitir í þessu máli þá er alveg orðið
ljóst, nú þegar kyrrsetning flugvél-
arinnar hefur varað nærri mánuð, að
átakanlegur skortur er á pólitískum
vilja til að koma til móts við Erni.
Isavia er jú ekkert annað í reynd en
ríkisstofnun, en með
ohf-fyrirkomulaginu
tekst á ótrúlegan hátt að
láta líta svo út sem þarna
sé um að ræða eitthvert
stjórnlaust ríki í ríkinu í
stað þess að ráðherrar
samgöngu- og fjármála
rísi undir sinni ábyrgð og
grípi í taumana og leysi
málið eins og þeim ber.
Ábyrgðin á þessu óhæfu-
verki er á endanum
þeirra því Isavia heyrir
undir þeirra ráðuneyti. Ég tel rétt að
það sé haft í huga, fari svo að þessi
knésetning nái fram að ganga.
Ég hef hlerað það innan úr pólitísk-
um herbúðum ráðherranna að þar
ríki einhver hræðsla við fordæmið, ef
þessum innheimtuaðgerðum verði af-
létt án fullrar lausnar á vanda Ernis.
En fordæmið liggur fyrir nú þegar í
sjálfri kyrrsetningunni, því ekkert
annað íslenskt flugfélag hefur þurft
að sæta aðför eins og þessari. Að und-
anförnu hefur þó annað flugfélag átt í
vök að verjast (en virðist bless-
unarlega vera að komast fyrir vind)
og nemur skuld þess við Isavia u.þ.b.
tuttugufaldri upphæðinni sem litla
flugfélagið skuldar. Þar á bæ hefur
engin flugvél verið kyrrsett. Þessi
ohf-stofnun, sem er að fullu og öllu í
eigu ríkisins, er með þessu framferði
að gefa nýtt fordæmi um grófa mis-
munun milli skuldara sinna og brot á
jafnræðisreglu. Siðferði stjórnenda
Isavia, sem og áðurnefndra ráðherra
grípi þeir ekki í taumana í tæka tíð,
rís ekki hærra en þetta. Ekkert rétt-
lætir að þessu ofbeldi sé ekki aflétt nú
þegar.
Aðför Isavia
og fordæmið
Eftir Þorkel Á.
Jóhannsson
Þorkell Á. Jóhannsson
» Fordæmið liggur
fyrir nú þegar í
sjálfri kyrrsetningunni,
því ekkert annað ís-
lenskt flugfélag hefur
þurft að sæta aðför eins
og þessari.
Höfundur er flugmaður en er ekki
hagsmunatengdur við Erni.
1851 stjórnaði Jón
Sigurðsson forseti
fyrsta þekkta fjölda-
hrópinu á Íslandi þeg-
ar Þjóðfundurinn, sem
var sérstaklega kosið
stjórnlagaþing, tók
undir með honum:
„Vér mótmælum allir!“
Og hverju var verið að
mótmæla? Jú, að
stjórnlagaþinginu var
slitið fyrirvaralaust og þar með rofið
það heit konungs, að Íslendingar
fengju sjálfir að setja sér eigin stjórn-
arskrá. 166 árum síðar hefur draumur
Jóns Sigurðssonar ekki verið upp-
fylltur. Danakonungur setti Íslend-
ingum stjórnarskrá upp á sitt ein-
dæmi 1874, meðal annars með 30
greina innganginum, sem átti að frið-
þægja Danakonungi 1849. Stjórn-
arskrárnar 1918 og 1944 voru í meg-
inatriðum þær sömu og verið hafði
1874 og þar áður 1849. Svo mjög var
sóst eftir drjúgum meirihluta í þjóð-
aratkvæðagreiðslu 1944 að 30 grein-
arnar voru áfram með lágmarks-
breytingum – forseti kom í stað
konungs auk 26. greinarinnar um
málskotsrétt forseta. Á móti var því
heitið af leiðtogum þingflokkanna
1944 að gerð skyldi ný stjórnarskrá
frá grunni eftir sambandsslitin.
Sveinn Björnsson forseti brýndi þing-
ið til þess að efna heitið um íslenska
stjórnarskrá samda af Íslendingum
sjálfum í nýársávarpi sínu 1949. Eftir
það hefur þingið að vísu kosið stjórn-
arskrárnefndir aftur og aftur án ár-
angurs, enda nefndirnar skipaðar
beint af þingflokkunum og nefnd-
armenn því sótt umboð sitt hver um
sig til þingflokks. Þeir sem settust í
stjórnlagaráð 2011 töldu sig hins veg-
ar sækja umboð sitt til þeirra kjós-
enda, sem greiddu þeim atkvæði í
stjórnlagaþingskosningunum, og það
hefur vafalaust átt þátt í því að ráðið
komst að einróma niðurstöðu.
Síbyljan um andstöðu
meirihluta landsmanna
Í umræðum um frumvarp stjórn-
lagaráðs hefur verið þrástagast á því
að stjórnarskráin sé „í
andstöðu við afstöðu
meirihluta landsmanna“.
Er sú fullyrðing byggð á
því að vegna þess að þátt-
taka í þjóðaratkvæða-
greiðslu um stjórnarskrá
stjórnlagaráðs hafi verið
48,4% „samþykkti aðeins
þriðjungur þjóðarinnar
þetta uppkast“ eins og
það er orðað í Morg-
unblaðsgrein. Og hnykkt
á með því að segja að
stjórnarskráin hafi verið í
andstöðu við afstöðu meirihluta
landsmanna. Það er nefnilega það.
Hvernig vita menn hver var skoðun
þeirra sem ekki komu á kjörstað? Ef
við höldum okkur við skilning grein-
arhöfundar á hjásetu var aðeins sjött-
ungur landsmanna í andstöðu við
stjórnarskrána. Skoðum dæmi um
það hvert svona röksemdafærsla get-
ur leitt. Í forsetakosningum í Banda-
ríkjunum tekur aðeins um helmingur
íbúa á kosningaaldri þátt. Þýðir það
að „aðeins fjórðungur þjóðarinnar
hafi kosið forsetann“ og að allir for-
setar Bandaríkjanna hafi verið kosnir
í andstöðu við meirihluta lands-
manna? Auðvitað ekki.
Í þjóðaratkvæðagreiðslunni 1918
um sambandslögin, Ísland frjálst og
fullvalda ríki með konungssamband
við Dani, var kosningaþátttakan
43,8%
Þýðir það að minnihluti þjóðar-
innar samþykkti þessa stjórnarskrá „í
andstöðu við afstöðu meirihluta
landsmanna“? Að sjálfsögðu ekki.
Nefna má fleiri dæmi eins og það,
að í þjóðaratkvæðagreiðslu 1933 var
kosið um það hvort afnema ætti lög
um vínbann frá 1915. Í sögubókum
stendur að afnám bannlaganna hafi
verið samþykkt. En ef skilningurinn
um „meirihluta landsmanna“ á að
gilda var það minnihluti landsmanna,
28%, sem samþykkti afnám bannlag-
anna gegn andstöðu 72%. Og ef þessi
skilningur á að gilda um þjóð-
aratkvæðagreiðslur almennt hefur
þátttaka erlendis, til dæmis í Sviss,
síst verið meiri en var hér 2011. Og á
að skilja það sem svo að Brexit skuli
að engu haft, af því að minnihluti
þeirra, sem voru á kjörskrá, 37%,
greiddi atkvæði með útgöngu úr ESB
gegn afstöðu 63%? Auðvitað ekki.
Ýmislegt fleira, sem hent er á lofti í
andmælum gegn úrslitum þjóðar-
atkvæðagreiðslunnar 2011, orkar tví-
mælis. Sagt er að stjórnarskráin frá
2011 sé með þeim lengstu á byggðu
bóli. Það er rangt. Það var athugað
sérstaklega í starfi stjórnlagaráðs og
kom í ljós að margar stjórnarskrár í
okkar heimshluta eru lengri. Stjórn-
arskrá stjórnlagaráðs var skoðuð hjá
mörgum virtum sérfræðingum við er-
lenda háskóla og hlaut alls staðar já-
kvæðar umsagnir. „Hætta á pólitísku
þrátefli og óstöðugleika“, sem nefnt
er sem niðurstaða Feneyjanefnd-
arinnar, byggðist aðallega á því að hjá
stjórnlagaráði var málskotsréttur for-
seta Íslands látinn halda sér og að for-
seti geti verið nokkurs konar öryggis-
ventill varðandi löggjöf og dómskerfi.
Á síðustu 16 árum hefur komið í ljós
að málskotsgrein núverandi stjórn-
arskrár fellur vel að þeirri viðleitni í
stjórnarskrám sem nefnd er „checks
and balances“ og miðar að því að
sporna gegn skaðlegri og ólýðræð-
islegri samþjöppun valds en stuðla að
heppilegum valdmörkum og vald-
dreifingu. Eru höfð til hliðsjónar
meginatriði sem best hafa reynst í
norrænum rétti og nýjustu stjórn-
arskrám á Norðurlöndum og í Evr-
ópu.
Látið er í það skína hjá andmæl-
endum að beint lýðræði sé eitthvað
voðalegt, sem Feneyjanefndin hafi
haft ímugust á. Það er undarlegt, því
að beint lýðræði hefur verið tekið upp
í nokkrum nágrannalöndum okkar og
gefist vel.
Var meirihluti þjóðarinnar and-
vígur sambandslögunum 1918?
Eftir Ómar
Ragnarsson » Þótt minnihluti
Bandaríkjamanna
hafi greitt forsetum
landsins atkvæði sitt
þýðir það ekki að mikill
meirihluti þjóðarinnar
hafi verið þeim
andvígur.
Ómar Ragnarsson
Höfundur var fulltrúi í stjórnlagaráði.
omarr@ruv.is