Morgunblaðið - 28.03.2019, Page 41

41
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MARS 2019
Tré Krummi er lunkinn við að finna sér æti.
Eggert
Auðlindagjöld í haftengdri
starfsemi hafa verið til um-
ræðu í Noregi um nokkurt
skeið. Hefur þar bæði verið
hugað að gjaldtöku í fisk-
veiðum og fiskeldi. Í liðinni
viku bárust hins vegar fréttir
af því að Høyre, flokkur Ernu
Solberg, forsætisráðherra
Noregs, hefði ályktað á þann
veg að Noregur ætti að leitast
við að laða í auknum mæli að
fjárfestingar í þessum at-
vinnugreinum og að flokkurinn væri gagn-
rýninn á álagningu auðlindaskatts. Í álykt-
un þeirra sagði jafnframt að bæði
samfélagið og atvinnulífið væru betur sett
ef grunnrentunni væri ráðstafað í formi
fjárfestinga fyrirtækja við strendur lands-
ins. Tveir aðrir flokkar í ríkisstjórn Ernu
Solberg, Venstre og Fremskrittspartiet,
hafa einnig tekið sambærilega afstöðu.
Norðmenn hafa aukinheldur sett sér það
markmið að tvöfalda útflutningsverðmæti
frá haftengdri starfsemi fyrir árið 2030 og
fimmfalda verðmætin fyrir árið 2050! Hér
er metnaðarfullt markmið á ferðinni.
Í ljósi þess að sjávarafurðir hér á landi
eiga í harðri samkeppni við norskar sjáv-
arafurðir, ber okkur eyjaskeggjum á Ís-
landi að gefa þessum fréttum frá Noregi
sérstakan gaum. Í vikunni sem leið mælti
Kristján Þór Júlíusson sjávarútvegs-
ráðherra fyrir frumvarpi til laga um töku
gjalds vegna fiskeldis í sjó. Fyrir nokkru
mælti hann einnig fyrir frumvarpi um
breytingu á lögum um fiskeldi. Bæði þessi
frumvörp kveða á um aukna gjaldtöku í
fiskeldi. Markmið boðaðrar skattheimtu er
meðal annars að styrkja uppbyggingu inn-
viða þar sem fiskeldi í sjókvíum er stundað
og þar með samfélög og stoðir atvinnulífs á
þeim svæðum. Það má sannanlega taka
undir mikilvægi uppbyggingar samfélags
og atvinnulífs á landsbyggðinni. Hér er um
sama markmið að ræða og frændur okkar í
Noregi stefna að. Stjórnvöld hér á landi
hafa hins vegar kosið að fara allt aðra leið
að þessu markmiði en Norðmenn – og því
miður er nokkuð fyrirsjáanlegt að leið ís-
lenskra stjórnvalda mun ólíklega skila okk-
ur á leiðarenda.
50 ára samkeppnisforskot
Í fyrsta lagi er mikilvægt að tryggja
samkeppnishæfni íslenskra sjávarafurða í
harðri erlendri samkeppni. Skattlagning á
fiskeldi, umfram það sem
þekkist hjá samkeppnisað-
ilum okkar, mun binda hend-
ur fyrirtækja í kapphlaupinu.
Sjókvíaeldi er að hefja veg-
ferð sína hér á landi. Í þeim
efnum hafa Norðmenn meira
en 50 ára forskot. Fram-
leiðslukostnaður þeirra er lík-
lega um 30% lægri en fram-
leiðslukostnaður íslenskra
fiskeldisfyrirtækja. Hér á
landi er framundan mikil fjár-
festing í tækjum, búnaði og
markaðsstarfi, svo fátt eitt sé
nefnt. Hvað sem þessu líður ætla stjórnvöld
að leggja á atvinnugreinina verulega skatta
umfram það sem þekkist í Noregi. Verði
frumvörpin tvö að lögum ber að greiða sér-
stakt gjald í fiskeldissjóð, hækkað gjald í
umhverfissjóð, sérstakt gjald vegna fisk-
eldis í sjó og mögulega gjald gegn veitingu
leyfis í útboði. Er þá óátalið hið séríslenska
aflagjald sem fyrirtækin greiða þegar. Með
svo umfangsmikilli gjaldtöku hægja stjórn-
völd verulega á nauðsynlegum fjárfest-
ingum og draga úr samkeppnishæfni grein-
arinnar. Á því tapa allir.
Einkaframtak tryggir byggðafestu
Í öðru lagi má segja að sporin hræði.
Líkt og áður var vikið að kann markmiðið
um nýtingu skatttekna til uppbyggingar at-
vinnulífs að vera göfugt. Ef litið er til sög-
unnar má hins vegar með algerri vissu
segja að stjórnvöldum hefur ekki tekist
sérstaklega vel til við uppbyggingu at-
vinnulífs. Vestfirðir eru þar gott dæmi.
Samdráttur atvinnutekna og fólksfækkun
hafði verið viðvarandi um margra ára skeið.
Nú horfir hins vegar öðruvísi við – og ráð-
stöfun hins opinbera á skattfé hafði þar
engin áhrif. Uppbygging fiskeldis á sunn-
anverðum Vestfjörðum hefur leitt til þess
að fólki hefur fjölgað, sér í lagi ungu fólki,
og atvinnutekjur hafa aukist. Það hafa með
öðrum orðum verið fjárfestingar einka-
aðila, eldisfyrirtækja í þessu tilviki, sem
hafa blómgað byggðir. Dæmi sem þessi
ættu að öllu jöfnu að leiða íslensk stjórn-
völd að sömu niðurstöðu og norsk stjórn-
völd. Aukið svigrúm einkaaðila til fjárfest-
inga er lykillinn að sjálfbærri
byggðastefnu. Á því græða allir.
Auknar álögur á landsbyggð
Í þriðja lagi ætti það að vera landsbyggð-
inni sérstakt áhyggjuefni að leggja þurfi
sérstaka skatta á fyrirtæki, sem loks
ákveða að skjóta þar niður rótum, til þess
að unnt sé að byggja þar upp nauðsynlega
innviði. Skilaboð stjórnvalda í þess háttar
ákvörðun eru þau að landsbyggðin hafi ekki
lagt nægilega mikið til samneyslunnar til
þess að þau eigi inneign hjá stjórnvöldum
fyrir nauðsynlegum innviðum – innviðum
sem við höfuðborgarbúar teljum sjálf-
sagða!
Það er grundvallarskylda stjórnvalda að
tryggja að innviðir mæti þörfum atvinnu-
lífs. Stjórnvöldum ber að tryggja að jarð-
vegur sé til staðar, þannig að fyrirtæki geti
skotið niður rótum og skapað verðmæti fyr-
ir samfélagið. Auk þess eru það ekki bara
Vestfirðingar og Austfirðingar sem græða
á því að fiskeldi blómgist á þeim svæðum.
Samfélagið allt nýtur ábatans í auknum út-
flutningsverðmætum og skatttekjum fyr-
irtækjanna og starfsmanna þeirra. Af þess-
um sökum er sú hugsun varhugaverð að
láta atvinnulíf á tilteknum svæðum greiða
fyrir uppbyggingu innviða sem samfélagið í
heild nýtur góðs af.
Þegar fiskeldi vex fiskur um hrygg
Í sáttmála sitjandi ríkisstjórnar er að því
vikið að fiskeldi sé vaxandi atvinnugrein
sem feli í sér tækifæri til atvinnuuppbygg-
ingar, en hana þurfi að byggja upp með ýtr-
ustu varúð. Þá segir jafnframt að eftir því
sem fiskeldinu vaxi fiskur um hrygg þurfi
að ræða framtíðarfyrirkomulag gjaldtöku
vegna leyfisveitinga. Orðatiltækið „að vaxa
fiskur um hrygg“ þýðir að eitthvað dafni
vel og eflist. Samkvæmt þessu átti því að
ræða, en ekki ákveða, framtíðarfyr-
irkomulag gjaldtöku þegar fiskeldið hefði
dafnað vel.
Sjókvíaeldi hér á landi er á byrjunarreit í
starfsemi sinni. Aðeins eitt fyrirtæki hafði
tekjur á liðnu ári af sölu á laxi úr sjóeldi,
ekkert fyrirtækjanna hefur enn trygg
rekstrarleyfi og uppsafnað rekstrartap á
tímabilinu 2013-2017 er 5,1 milljarður
króna. Það telst varla ósanngjarnt að biðla
til stjórnvalda að leyfa atvinnugreininni að
taka nokkra andardrætti við upphaf ævi-
skeiðs áður en verulegar álögur er lagðar á
hana. Slíkt væri enda í samræmi við fyrr-
greint orðalag stjórnarsáttmálans.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur
» Það er grundvallar-
skylda stjórnvalda að
tryggja að innviðir mæti
þörfum atvinnulífs.
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri SFS.
Ólíkt hafast menn að í skattheimtu
Sá sem þetta ritar
hefur blandað sér lít-
illega í umræður um
hinn svokallaða þriðja
orkupakka ESB. Hef
ég í umfjöllun minni
vitnað í orðalag orku-
löggjafar ESB og bent
á að með orkupökkum
ESB sé verið að leggja
grundvöll að sameig-
inlegum orkumarkaði
EES. Þriðji orkupakkinn fjallar að
talsverðu leyti um flutning orku yfir
landamæri. Slíkur flutningur er ekki
mögulegur, né tenging Íslands við
framangreint markaðssvæði, án þess
að lagður verði sæstrengur til Ís-
lands.
Í orkupakkanum eru ákvæði um
valdsvið eftirlitsstofnunar EFTA í
álitamálum sem upp gætu komið við
flutning raforku til eða frá landinu
um sæstreng í framtíðinni. Ég hef
talið að í orkulöggjöf ESB sé að finna
ákvæði sem færi vald frá Íslandi til
fjölþjóðlegrar eftirlitsstofnunar,
ESA, sem yrði kostuð af okkur en
myndi sækja valdheimildir sínar til
Evrópuréttar.
Umræðan
Það hafa margir lagt sig fram um
að sannfæra mig um að ég hafi rangt
fyrir mér, þótt alla jafnan sé það ekki
gert á persónulegum nótum. Sá kór
er sannarlega hávær þótt ekki syngi
allir sama lagið. Kórinn skipa m.a.
Michael Mann, sendi-
herra Evrópusam-
bandsins á Íslandi, ut-
anríkisráðherra Íslands
Guðlaugur Þór Þórð-
arson, ferðamála-, iðn-
aðar-, nýsköpunar- og
dómsmálaráðherra,
Þórdís Kolbrún Reyk-
dal Gylfadóttir, fyrrver-
andi ráðherra Björn
Bjarnason, hæstarétt-
arlögmaðurinn Einar S.
Hálfdánarson, Hilmar
Gunnlaugsson hæsta-
réttarlögmaður og LLM í orkurétti,
yfirlögfræðingur Icelandair Group,
Ari Guðjónsson. Eru þessir aðilar þó
aðeins fremstir meðal jafningja.
Lögfræðingapundið í kórnum er
mjög þungt. Því hef ég vænst þess að
fá tækifæri til að lesa – svart á hvítu –
tilvitnanir í orkutilskipanir ESB sem
staðfesta að ekki sé um valdaframsal
að ræða. Á því hefur orðið bið þar til
nú.
Nýmælið
Á vef utanríkisráðuneytisins hefur
verið birt sameiginleg yfirlýsing Guð-
laugs Þórs Þórðarsonar utanrík-
isráðherra og Miguel Arias Canete
framkvæmdastjóra orkumála í fram-
kvæmdastjórn Evrópusambandsins.
Varðar yfirlýsingin gildi þriðja orku-
pakkans gagnvart Íslandi.
Það er ekki síst sá hluti yfirlýsing-
arinnar, sem fjallar um efnisatriði
orkupakkans um grunnvirki yfir
landamæri, eða um sæstreng í tilfelli
Íslands, sem vekur athygli. Tekið er
fram að „stór hluti ákvæða þriðja
orkupakkans, sem varða viðskipti og
grunnvirki fyrir raforku yfir landa-
mæri (hafi) ekki gildi eða neina raun-
hæfa þýðingu fyrir Ísland á meðan
enginn raforkustrengur er til stað-
ar.“ Síðan er bætt við: „Verði grunn-
virki yfir landamæri sett upp í fram-
tíðinni hefur eftirlitsstofnun EFTA
(ESA) ákvörðunarvald um málefni
sem ná yfir landamæri, en ekki
ACER.“ Þetta orðalag er rakið til að-
lögunartexta sameiginlegu EES-
nefndarinnar nr. 93/2017, sem end-
urspeglar sjálfstæði stofnana EFTA
undir „tveggja stoða kerfi“ samn-
ingsins um Evrópska efnahags-
svæðið.
Sú setning, sem er skáletruð hér
að framan, staðfestir það sem ég hef
haldið fram að ákvörðunarvald um
orkumálefni, sem ná yfir landamæri,
verður samkvæmt Evrópurétti og á
EES svæðinu hýst í eftirlitsstofnun
EFTA að því er Ísland varðar. Án
þess að ég geri lítið úr eftirlitsstofnun
EFTA, heyrir hún ekki undir íslensk
stjórnvöld. Í deilunni um IceSave
komst þessi eftirlitsstofnun að þeirri
niðurstöðu að Íslendingar hefðu brot-
ið lög með því að neita að láta ís-
lenska skattgreiðendur borga skuldir
einkabanka. Hún fór í mál við Ísland
og tapaði.
Mótsögnin
Í næstu málsgrein yfirlýsingar
ráðherrans og framkvæmdastjóra
orkumála ESB segir á hinn bóginn:
„Gildandi ákvæði þriðja orkupakka
ESB hafa engin áhrif á fullveldi rík-
isstjórnar Íslands yfir orkulindum Ís-
lands og ákvörðunarvald yfir nýtingu
og stjórnun þeirra. Ákvörðunarvald
um raforkustrengi milli Íslands og
innri raforkumarkaðar ESB liggur
alfarið hjá íslenskum stjórnvöldum.“
Nú er það svo að ef þessar tvær
fullyrðingar eru bornar saman,
stangast þær efnislega á. Sú fyrri
segir að málefni er varði sæstreng og
tengingu orkumannvirkja yfir landa-
mæri falli undir Eftirlitsstofnun
EFTA (ESA). Sú stofnun er óháð
ráðherravaldi á Íslandi.
Seinni fullyrðingin segir að
„ákvörðunarvald um raforkustrengi
milli Íslands og innri raforkumark-
aðar ESB liggi alfarið hjá íslenskum
stjórnvöldum.“
Þótt yfirlýsingar utanrík-
isráðherra Íslands og fram-
kvæmdastjóra orkumála ESB séu
mótsagnakenndar, eru þær þó heldur
til bóta, eins og skipulegt undanhald
er jafnan. Fyrir það er ég þakklátur
báðum þessum aðilum. En ljóst má
vera að málinu er ekki lokið.
Það hefur ekki síður verið athygl-
isvert að fylgjast með umræðum um
þennan þriðja orkupakka en því, sem
birt hefur verið um niðurstöðu Mann-
réttindadómsstóls Evrópu um dóm-
araskipanir á Íslandi.
Rökvísin
Einar S. Hálfdánarson lýkur lofs-
orði á sendiherra ESB fyrir að hafa
staðfest að Íslandi er ekki skylt að
opna raforkumarkað sinn og virðist
sáttur við að völd í orkumálum á Ís-
landi lúti Eftirlitsstofnun EFTA. Um
leið og Einar þakkar sendiherranum,
tekur hann fram að „uppbygging
valdastofnana ESB minni um margt
á Sovétríkin.“ Hvort sú samlíking
flokkast undir kaldhæðni, skal ósagt
látið.
Björn Bjarnason lýkur svo lofsorði
á Einar S. Hálfdánarson. Þórdís Kol-
brún Gylfdóttir fullyrðir að ekki sé
útilokað að grunnreglur EES-
samningsins geri það að verkum „að
óheimilt sé að leggja fortakslaust
bann við lagningu strengs (til Ís-
lands)...“ og að svo hafi verið frá því
að EES samkomulagið var fullgilt í
ársbyrjun 1994. Ráðherrann hefur þó
látið undir höfuð leggjast að þakka
sendiherra ESB fyrir að staðfesta
það að Íslandi sé ekki skylt að opna
raforkumarkað sinn.
Þessi málflutningur allur nálgast
það sem Grikkir kölluðu til forna ka-
kófóníu en Jóhann S. Hannesson
heitinn nefndi óhljóm.
Eftir Tómas I.
Olrich »Ég hef talið að í orku-
löggjöf ESB sé að
finna ákvæði sem færi
vald frá Íslandi til fjöl-
þjóðlegrar eftirlitsstofn-
unar, ESA, sem yrði
kostuð af okkur en myndi
sækja valdheimildir sínar
til Evrópuréttar.
Tómas Ingi Olrich
Höfundur er fv. alþingismaður og
ráðherra.
Evrópuréttur og yfirlýsingar