Morgunblaðið - 10.04.2019, Síða 14

FRÉTTASKÝRING
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Tilraun Finna til að beitaborgaralaunum til þess aðauka atvinnuþátttöku erlokið og gefa fyrstu niður-
stöður ekki tilefni til fagnaðar, ef
marka má bráðabirgðamælingar
finnsku tryggingastofnunarinnar,
Kela, á árangri á fyrsta ári tilraun-
arinnar. Markmið finnsku borgara-
launanna var meðal annars að
skapa hvata til atvinnuþátttöku með
því að tryggja bótaþegum tekju-
öryggi með því að jafna út neikvæð
áhrif bótaskerðinga sem afleiðingu
tekjuöflunar. Þá var einnig talið að
tekjuöryggið myndi hvetja ein-
staklinga til þess að stofna til eigin
reksturs eða finna leiðir til þess að
nýta hæfileika sína með verktöku.
Hinn 1. janúar 2017 til 31. des-
ember 2018 fengu tvö þúsund at-
vinnulausir Finnar, sem valdir voru
með tilviljunarúrtaki, greiddar
skattfrjálsar 560 evrur, jafnvirði um
75 þúsund íslenskra króna, á mán-
uði. Var upphæðin greidd óháð öðr-
um tekjum og óháð því hvort við-
komandi var í virkri atvinnuleit,
sem er skylda í Finnlandi.
Innan skekkjumarka
Eftir fyrsta ár tilraunarinnar
kom í ljós að þeir sem fengu borg-
aralaun höfðu verið í vinnu 49,6
daga það ár að meðaltali. Viðmið-
unarhópurinn sem ekki var á borg-
aralaunum var 49,3 daga í vinnu að
meðaltali á sama tíma. Atvinnuþátt-
taka þeirra sem voru á borgara-
launum var með öðrum orðum 0,8%
meiri. Ef litið er til tekna af eigin
rekstri eða verktöku árið 2017 kem-
ur í ljós að slíkar tekjur ein-
staklinga á borgaralaunum voru að
meðaltali 0,5% lægri en þeirra sem
ekki fengu slíka greiðslu, eða 4.230
evrur á móti 4.251 evru.
Hefðu atvinnuþátttaka og
tekjur aukist á tímabilinu hefði
mátt segja að efnahagslegur hvati
væri skilvirk leið til þess að vinna
gegn atvinnuleysi. Sérfræðingar
Helsinki-háskóla í Finnlandi hafa
meðal annars sagt niðurstöðurnar
sýna að fyrir ungt atvinnulaust fólk
og þá sem hafa verið atvinnulausir
til lengri tíma séu það þættir á borð
við heilsufar, úrelta færni og þekk-
ingu sem frekar skipti máli en fjár-
hagslegur hvati.
Áreiðanleiki
Þá sögðust 14% sem voru á
borgaralaunum telja heilsu sína
slæma og 56% töldu hana góða. Inn-
an viðmiðunarhópsins sögðust 17%
meta heilsufar sitt slæmt og 46%
gott. Hvað varðar streitu sögðust
17% sem voru á borgaralaunum
upplifa mikla streitu, en 25% þeirra
sem voru án launanna hið sama.
Þessi viðhorfskönnun hefur hins
vegar sætt gagnrýni þar sem vís-
indamenn hafa bent á að erfitt sé að
greina áhrif borgaralaunanna vegna
þess að ekki var kannað viðhorf úr-
takshópsins áður en tilraunin var
gerð og því erfitt að meta hvort ein-
hver breyting hafi átt sér stað. Þá
var svarhlutfall þeirra á borgara-
laununum aðeins 31% og enn minna
innan viðmiðunarhópsins, 20%.
Vísindamenn um allan heim
hafa haft áhuga á tilrauninni
vegna þess að úrtakshópurinn
hefur verið fjölmennur og að hún
var framkvæmd í landi með skil-
virkar opinberar skráningar.
Einnig hefur þótt eftirtektarvert
hversu vel þátttakendur end-
urspegla viðmiðunarhópinn
og hefur verið sagt að til-
raunin beri svipuð ein-
kenni og tilraunir á
sviði náttúru- og
læknavísinda.
Borgaralaun drógu
ekki úr atvinnuleysi
14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. APRÍL 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ígær var kosið íÍsrael. Það erfremur regla
en undantekning
að í þingkosningum
þar sé mjög hart
tekist á. Ísrael er
eldfimur staður og á heita and-
stæðinga handan landamæra
sinna, hvert sem litið er.
Seinustu áratugi hefur þó
náðst góður vinnufriður við
Egyptaland og Jórdaníu. Inn-
anlandsástandið er hins vegar
mjög viðkvæmt.
Assad-feðgarnir, Hafez og
Bashar, hafa stjórnað Sýrlandi
lengi og það verið höfuðand-
stæðingur Ísraels. Bashar hef-
ur þó átt nóg með sig síðustu
árin og horfði lengi illa fyrir
setu hans á valdastóli. Obama
Bandaríkjaforseti, sem í upp-
hafi stóð þó að „vorhreingern-
ingum“ í Líbíu, Túnis og Sýr-
landi með helstu leiðtogum
Evrópu, stundaði haltu-mér-
slepptu-mér-stefnu gagnvart
Sýrlandi. Það opnaði glufu fyrir
Pútín og endurnýjaði völd Ass-
ads.
Varla líður nú vika án frétta
af skotárásum frá Gazasvæðinu
á ísraelskt land sem oftast nær
er svarað af mikilli hörku.
Einkum ef manntjón eða veru-
legt eignatjón verður.
En þótt þekkt sé að utanað-
komandi ógnir þjappi þjóð sam-
an svo hún spari sig í innan-
landsátökum gildir kenningin
ekki að fullu um Ísrael. Ástæða
þess gæti verið sú að Ísrael hef-
ur búið við samfellt umsátur,
skærur og jafnvel stríð í þau
rúmu sjötíu ár sem liðin eru frá
sjálfstæði landsins. Ísraelar
hafa oft horft framan í innrás-
arheri sem fyrirvaralaust hafa
ráðist á þá frá mörgum víg-
stöðvum með það yfirlýsta
markmið að hrekja þjóðina á
haf út. Þótt þar eigi margar
þjóðir hlut að sem eru margfalt
fjölmennari en Ísrael hefur
hingað til tekist að hrinda þeim,
en stundum hefur litlu mátt
muna. Ísrael er með öflugan
her og leyniþjónustu og hverj-
um manni er þar ljóst að hver
orrusta er upp á líf og dauða
fyrir þjóðina. Enginn vafi er þó
á því að eitt hefði Ísrael naum-
ast náð að verjast ofureflinu.
Bandaríkin hafa verið öflugur
bakhjarl þess og það hefur ráð-
ið úrslitum.
Þegar þetta er skrifað er enn
talið að úrslit í þingkosning-
unum geti fallið á hvorn veg
sem er. Útgönguspár eru mis-
vísandi og eftir þær fyrstu
fögnuðu báðir aðalkeppinaut-
arnir, Netanyahu forsætisráð-
herra og Gantz fyrrverandi
hershöfðingi, sigri. Það eykur
vanda við að kveða upp úr að
augljóst þykir að mynda verði
samsteypustjórn að kosningum
loknum og því getur allt oltið á
útkomu smáflokka hvor fylk-
ingin heldur um
valdataumana
næstu árin. Frétta-
skýrendur lýsa
kosningunum svo
að þær hafi snúist
að mestu um per-
sónu Netanyahus. Kjósandinn
sé í raun spurður hvort hann sé
með honum eða á móti. Þótt sú
spurning sé einföld er margt
sem flækir hana.
Sé horft til utanríkis- og ör-
yggismála er líklegast að for-
sætisráðherrann fái allgóða
einkunn frá meirihluta kjós-
enda. Hann heldur fast um og
hefur náð mjög traustu sam-
bandi við Trump forseta, lang-
þýðingarmesta bandamanninn,
eftir mjög stirt samband við
Obama áður. Síðustu forsetar,
Obama, Clinton og Bush yngri,
höfðu allir lofað því að ynnu
þeir myndi Bandaríkjastjórn
færa sendiráð sitt frá Tel Aviv
til Jerúsalem og með því viður-
kenna að hún sé höfuðborg
landsins. Forsetarnir þrír
heyktust allir á þessu loforði og
færðu vissulega fyrir því rök
sem margir telja mikilvæg.
Trump varð fjórði forsetinn til
að gefa slíkt loforð.
Síðustu tvö árin hefur Trump
sýnt að hann er ólíkur stjórn-
málamönnum allra flokka og
allra þjóða sem telja í reynd að
umgangast verði kosningalof-
orð af mikilli varfærni eftir
kosningar og efna þau mjög
gætilega. Trump hefur efnt
fjölda loforða sem stjórnmála-
menn í báðum flokkunum höfðu
treyst á að hann sýndi þá kurt-
eisi og þau klókindi að ljúga sig
út úr.
Bandaríkin höfðu lengi lofað
því líka að viðurkenna yfirráð
Ísraels yfir Gólanhæðum, en
þeir sem þangað hafa komið sjá
í hendi sér að stórháskalegt er
fyrir Ísrael að Assad endur-
reistur sitji þar yfir lífi og lim-
um í Ísrael. Trump gaf skrif-
lega yfirlýsingu fáum dögum
fyrir kosningar um að Banda-
ríkin styddu það nú formlega að
Gólanhæðir teldust varanlegt
yfirráðasvæði Ísraels. Var það
túlkað sem öflug tilraun forset-
ans til að styrkja vin sinn í
Jerúsalem í erfiðri stöðu hans.
En þótt Netanyahu þyki öfl-
ugur í öryggismálum af þessum
og öðrum ástæðum er hann um-
deildari þegar til hans er horft í
gegnum gleraugu innanlands-
mála. Hann hefur að auki,
reyndar eins og fleiri öflugir
stjórnmálamenn Ísraels á und-
an honum, setið undir grun-
semdum og svo ákærum sak-
sóknara vegna meintra
spillingarmála. Þá bætist við að
Netanyahu hefur nú gegnt
embætti forsætisráðherra í
meira en áratug og því má
segja að krafan um breytingar
leggist nú einnig á sveif með
andstæðingi hans.
Kosningarnar í Ísr-
ael voru harðar og
enn er tvísýnt um
niðurstöðu}
Mjótt á munum í Ísrael
Þ
að var mikill léttir þegar fréttir
bárust af undirritun kjarasamn-
inga í síðustu viku eftir margra
mánaða viðræður. Verkalýðs-
hreyfingin hefur barist ötullega
fyrir réttindum þeirra hópa sem setið hafa
eftir í uppsveiflunni, og það er full ástæða til
að hrósa bæði henni og fulltrúum atvinnulífs-
ins fyrir eljusemi og skapandi nálgun.
Fulltrúar launafólks og atvinnurekenda eru
ekki alltaf sammála – en gátu þó sameinast
um að að ríkisstjórnin þyrfti að stíga fastar til
jarðar. Fyrsta útspili ríkisstjórnarinnar var
beinlínis hafnað. Hún var dregin aftur að
borðinu og lagði þá fram betri tillögur, m.a.
sem Samfylkingin hefur kallað eftir; hærri
barnabætur, lengra fæðingarorlof og haldgóð-
ar húsnæðistillögur. En það er sama hvaðan
gott kemur og nú er bara að fylgja þessu eftir.
Það er þó heldur hraustlega mælt að kalla nýgerða
samninga „Lífskjarasamning“. Þótt skref séu tekin til að
laga stöðu sumra úr verst settu hópunum er stóra mynd-
in óbreytt.
Fyrir utan það að fjölmennir hópar eiga eftir að semja,
t.d. opinberar kvennastéttir, nær samningurinn ekki ut-
an um lífskjör allra. Hann nær ekki utan um aldraða og
öryrkja, þar sem greiðslur til þeirra koma til með að
dragast enn lengra aftur úr. Stúdentar fá ekki hærri
grunnframfærslu, og verður bág staða þeirra bráðlega
að sérstöku rannsóknarefni. Ekki er nóg gert fyrir
barnafjölskyldur, því barnabætur munu áfram skerðast
undir lágmarkslaunum og vaxtabætur eru að
engu orðnar. Ekkert er heldur gert til þess
að ráðast gegn eignaójöfnuði, sem er grund-
vallar-réttlætismál.
Við verðum að tryggja öllum sómasamleg
lífskjör, ekki bara sumum. Við þurfum að
skapa aðstæður hér á landi þar sem allir
njóta sömu tækifæra, fólk geti lifað af launum
sínum og notið frístunda og samvista við fjöl-
skyldu. Við eigum að stórefla menntun með
áherslu á hugvit og nýsköpun og leggja
grunninn að atvinnulífi sem getur staðið und-
ir vaxandi lífsgæðum. Okkur ber að ná sátt
um loftslagsaðgerðir sem alvöru bragð er að.
Loks þurfum við gjaldmiðil sem auðveldar
rekstur heimila og fyrirtækja. Krónan klýfur
þjóðina í tvennt; annars vegar fámenna auð-
stétt sem getur nýtt sér óstöðugleika hennar
– og hins vegar allan þorra almennings sem ber á end-
anum ævinlega kostnaðinn af skakkaföllum hennar.
Stóra myndin er því óbreytt og um hana verður áfram
tekist: Um hægri eða vinstri, íhaldssemi eða frjálslyndi,
einangrunarhyggju eða alþjóðasamvinnu, kyrrstöðu eða
framfarir. Grundvallarskiptingu og grundvallarleik-
reglur. Samfylkingin mun berjast áfram fyrir jafnari og
betri kjörum fyrir alla. Skref í þá átt er frumvarp um al-
mannatryggingar sem bætir grunnlífeyri aldraðra og ör-
yrkja til samræmis við kjarasamningana. Það verður
lagt fram á allra næstu dögum.
Logi
Einarsson
Pistill
Stóra myndin
Höfundur er formaður Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
„Það voru vonbrigði að það voru
ekki nein merkjanleg jákvæð
áhrif á atvinnuþátttöku þrátt
fyrir svona rosalega mikinn
efnahagslegan hvata fyrir fólk
að auka tekjur sínar. Það er ekki
líklegt að þessi hvati gæti verið
meiri. Það sem er merkilegast
við þetta er að það er ekki efna-
hagslegur ávinningur sem
skiptir sköpum fyrir þá sem eru
atvinnulausir í lengri tíma og
eiga langt í land er kemur að
þátttöku á vinnumarkaði,“ segir
Heikki Hiilamo, pró-
fessor í félagslegri
stefnumótun við
Helsinki-háskóla
í Finnlandi.
Niðurstöð-
urnar gætu þó
verið ákveðin
vísbending um að
fyrirkomulagið geti
aukið vellíðan fólks,
að sögn Hiila-
mos.
Niðurstaðan
vonbrigði
HVATINN DUGÐI EKKI TIL
Heikki
Hiilamo
Hvati Aukið tekjuöryggi reyndist ekki hvetja fólk á vinnumarkað.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson