Fréttablaðið - 11.06.2019, Blaðsíða 11

Stöðugleikinn sem við öll
vonumst eftir kemur aldrei
með núverandi peninga-
stefnu. Við verðum að
færa vextina til hlutleysis
gagnvart stóra hagkerfinu
við hliðina á okkur, innan
vikmarka, þannig að gengið
ráðist af þrótti hagkerfisins
og útflutningsatvinnuvega
sérstaklega.
NÝR OG GLÆSILEGUR
RANGE ROVER EVOQUE
VELKOMIN Í REYNSLUAKSTUR
landrover.is
LAND ROVER
HESTHÁLSI 6-8, 110 REYKJAVÍK
SÍMI: 525 6500
Range Rover Evoque. Verð frá: 6.990.000 kr.
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/

N
M
9
7
3
7
0
R
a
n
g
e
R
o
v
e
r
E
v
o
q
u
e
5
x
2
0
j
u
n
n
Árið 1997 var gerð merkileg uppgötvun í hagfræðinni. Uppgötvunin var mikilsverð
fyrir Íslendinga sérstaklega af því
að við notum verðtryggða krónu á
grundvelli vísitölu neysluverðs og
ekki síður af því að við breytum
stýrivöxtum eftir sömu vísitölu.
En fréttir í hagfræðiheiminum eru
lengi að berast og enn hafa hag-
fræðingar háskólanna, stjórnvalda,
seðlabanka og greiningardeilda
banka ekki frétt af þessari upp-
götvun nú rúmlega 20 árum síðar.
Uppgötvunin snarbreytti viðmið-
unum Seðlabanka Bandaríkjanna
við ákvörðun stýrivaxta og upp-
finningamaðurinn var gerður að
æðsta manni bankans.
Hvernig gat þessi stórmerka
uppgötvun sem umbreytti nálgun
Bandaríkjamanna að peningastjórn
farið gersamlega framhjá íslenskum
fræðimönnum? Og hvernig stendur
á því að hún hefur ekki enn skolast
að landi nú 20 árum síðar?
Í stuttu máli þá skýrðu Ben Bern-
anke og fleiri frá því árið 1997, eftir
ítarlegar rannsóknir, að olíukrepp-
urnar skelfilegu á síðustu öld hefðu
ekki stafað af olíuverðshækkunum
eins og f lestir gengu út frá fram að
því, heldur hefðu kreppurnar verið
tilbúnar af Seðlabanka Bandaríkj-
anna með því að stýrivextir voru
hækkaðir sem svar við ört hækk-
andi vísitölu neysluverðs. Krepp-
urnar voru því mannanna verk,
stjórnenda Seðlabanka Banda-
ríkjanna.
En seðlabankinn bandaríski
brást skjótt við. Hann fékk Ben
Bernanke til liðs við sig til að glíma
við fjármálakreppuna síðla árs 2000
og sama ár hætti bankinn að miða
við vísitölu neysluverðs við vaxta-
ákvarðanir og tók upp nýtt viðmið
sem grundvallaðist á mælingum á
undirliggjandi verðbólgu (e. core
inflation). Ben Bernanke fékk síðar
mun stærra hlutverk í bankanum
eins og flestum er kunnugt.
Til að átta sig á því hvað hér er að
gerast er nauðsynlegt að kafa dýpra
í klassíska hagfræði. Til hjálpar er
gott að nota hugtök Carls Mengers
um innra og ytra virði peninga.
Innra virðið stendur fyrir verðgildi
gjaldmiðilsins á vinnusvæði sínu en
ytra virðið ræðst af því hvað hægt
er að kaupa fyrir gjaldmiðilinn á
gefnum tímapunkti. Ætla mætti við
fyrstu sýn að þetta sé sami hlutur-
inn en þegar betur er að gáð er alls
ekki svo og þar liggur hundurinn
grafinn. Olíukreppurnar riðu yfir
af því að menn gerðu ekki greinar-
mun á. Seðlabanki Íslands gerir enn
þann dag í dag ekki greinarmun á
og framleiðir því ‚olíukreppur‘ eins
og enginn sé morgundagurinn. Við
erum einmitt í einni slíkri núna.
Gliðnun verður milli breytinga
á innra og ytra virðinu þegar atvik
óháð peningum leiða til raun-
breytinga á verði einstakra vara og
vöruflokka. Breytist þá ytra virðið
meðan innra virðið stendur í stað.
Tökum dæmi: Segjum að hús-
næðisverð hækki snögglega vegna
atvika óháðra peningum, t .d.
skyndilegs áhuga ferðamanna á
landinu. Ytra virði krónunnar hefur
þá lækkað en innra virðið stendur
í stað. Vísitala neysluverðs mælir
ytra virðið sennilega þokkalega.
Af því að verðtryggðir lánasamn-
ingar eru bundnir vísitölu neyslu-
verðs hækka þeir þegar ytra virðið
lækkar. Ef innra virðið lækkar ekki
til samræmis eins og í þessu dæmi
hafa verðtryggðir lánasamningar
hækkað að raungildi. Lánastofn-
anir halda nú á hærri kröfum að
raungildi og peningamagn í umferð
hefur hækkað að sama skapi að
raungildi.
Þegar Seðlabankinn hækkar
stýrivexti við þessar aðstæður hefur
hann í raun hækkað raunvaxta-
stigið sem þrýstir þá genginu upp.
Peningamagn í umferð fær þá meiri
kaupmátt. Þetta jafngildir peninga-
prentun sem nemur kaupmáttar-
aukningunni. Atvinnufyrirtæki
líða fyrir hærra raunvaxtastig og
þar kemur að ferlið leiðir til ósjálf-
bærs hagkerfis vegna af leiddra
þrenginga í rekstri atvinnufyrir-
tækja og falsks kaupmáttar krón-
unnar. Þetta upplifum við nú.
Núverandi seðlabankastjóri var
ef laust í góðri trú fyrir rúmum 2
árum þegar hann hélt að hann væri
búinn að kveða verðbólgudrauginn
niður. Sömuleiðis var hann eflaust í
góðri trú þegar hann varði sína háu
vexti með því að benda á að þeir
væru alls ekkert háir í sögulegu
samhengi. Sögulegt samhengi er
hins vegar sísti mælikvarði á rétta
vexti og síðla árs 2016 lá ljóst fyrir
að verðbólgan kraumaði undir
ofreistu genginu.
Stöðugleikinn sem við öll von-
umst eftir kemur aldrei með núver-
andi peningastefnu. Við verðum
að færa vextina til hlutleysis gagn-
vart stóra hagkerfinu við hliðina á
okkur, innan vikmarka, þannig að
gengið ráðist af þrótti hagkerfisins
og útf lutningsatvinnuvega sér-
staklega. Peningamálum þarf að
stýra um peningamagnið og hafa
hömlur á spákaupmennsku. Sviss-
lendingar hafa keyrt á þessu módeli
með góðum árangri.
Að lokum er ítrekað að verðtrygg-
ing í núverandi mynd veldur fjár-
málalegum óstöðugleika og brýtur
auk þess í bága við eignarréttar-
ákvæði stjórnarskrár með því að
raunverulegum eignum er mokað
til og frá í hagkerfinu samhengis-
og samningslaust, í þeirri villutrú,
að breytingar á innra og ytra virði
peninga gangi alltaf í takti. Fyllast
því seint götóttir askar láglauna-
stétta brunnir í gegn af súru meðali
verðtryggingarinnar.
Myrkraverk á Svörtuloftum
Örn Karlsson
vélaverkfræð-
ingur
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 11Þ R I Ð J U D A G U R 1 1 . J Ú N Í 2 0 1 9
1
1
-0
6
-2
0
1
9
0
8
:3
2
F
B
0
4
8
s
_
P
0
4
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
0
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
3
3
0
-C
8
3
C
2
3
3
0
-C
7
0
0
2
3
3
0
-C
5
C
4
2
3
3
0
-C
4
8
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
0
4
8
s
_
1
0
_
6
_
2
0
1
9
C
M
Y
K